نگاهى به گذشته و حال فيلم هاى جنگ مشكل سينماى دفاع مقدس كجاست ؟!

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نگاهى به گذشته و حال فيلم هاى جنگ مشكل سينماى دفاع مقدس كجاست ؟!
تحقيق : امير حسين دهقانپس از پيروزى انقلاب اسلامى در بهمن ۵۷ سينماى ايران وارد دوره جديدى شد، فيلم ها رويكردى انقلابى به خود گرفتند و سينماگران همپاى ملت ايران در عرصه هنر فعاليت هاى چشمگيرى را به ثبت رساندند. سينماى انقلاب مى رفت در مسير جديد خود شاهد تحولات فزاينده اى باشد كه در شهريور سال ۵۹ عراق به مرزهاى كشور حمله كرد و جرقه جنگ تحميلى زده شد. ظهور سينماى جنگ از همان نخستين سال هاى آغازين جنگ تحميلى سينماى ايران هم مثل بسيارى از ديگر اجزاى جامعه تحت تاثير اين حادثه بزرگ و سرنوشت ساز قرار گرفت و گروهى از سينماگران كه اغلب ايشان از سال هاى قبل از انقلاب فعاليتشان را آغاز كرده بودند صرفا با دستمايه قرار دادن حادثه و خشونت فيلم هايى را با موضوع جنگ در كارنامه نه چندان قابل تامل سينماى ايران در نخستين سال هاى پيروزى انقلاب قرار دادند. مشكل بزرگ فيلم هاى ظاهرا جنگى توليد شده در اين سال ها گرته بردارى ناقص و غير اصولى از نمونه هاى صرفا تجارى و نه چندان با ارزش خارجى بود و به طور طبيعى نمى شد از طريق مشاهده اين فيلم ها به شناخت درستى از واقعيت هاى جنگ تحميلى رسيد. نسل فيلمسازان قبل از انقلاب كه صرفا مطابق با پسند روز چند فيلم حادثه اى را به نام فيلم جنگى ساخته بودند بدون ترديد شناختى از واقعيت هاى جبهه و جنگ و آنچه كه در جبهه هاى واقعى نبرد مى گذشت نداشتند. آنچه كه در آثار ايشان به تصوير كشيده مى شد لحظه هايى اغلب غيرقابل باور از نبرد بين نيروهاى خودى و دشمن بود كه نيروهاى خودى همواره به طرز عجيب و غريبى به پيروزى مى رسيدند و نيروهاى خشن و پرتعداد دشمن هم در مقابل چند نيروى خودى از پيش تسليم شده و شكست خورده بودند. در اين بين هنوز نشانى از شخصيت هاى واقعى جبهه هاى نبرد به ويژه در اردوگاه خودى بر پرده سينماى ايران ديده نمى شد تا اين كه پس از نمايش عمومى « ديار عاشقان» و بعدتر «بلمى به سوى ساحل» و به طور مشخص «پرواز در شب» نسل جوان بعد از انقلاب كه در اين سال ها بيكار ننشسته و مشغول فراگيرى اصل سينما بود نشان داد كه قصد دارد واقعگرايى را به سينماى جنگ تزريق كند. زنده ياد رسول ملاقلى پور به حق پايه گذار سينماى متفاوت دفاع مقدس در دهه ۶۰ بود. در پرواز در شب بسيار كوشيد كه از نگاه شعار زده غيرواقعى و صرفا احساسى آثار مشابه فاصله بگيرد. در وهله اول شخصيت هاى باوركردنى ارائه كند و بعد در اثرى مانند افق براى باورپذيرتر شدن انفجارها و درگيرى ها تلاش كرد. روند تجربه اندوزى واستعداديابى در ميان جوانان نسل انقلاب براى تامين نيروى انسانى مورد نياز جهت توليد آثار برتر سينمايى دفاع مقدس در سال هاى ۶۰ ادامه يافت تا اين كه چهره ديگرى به نام ابراهيم حاتمى كيا به ظهور رسيد. ابراهيم حاتمى كيا به عنوان يك پديده نسل جوان بعد از انقلاب در ديده بان يكى از مهم ترين آثار سينماى جنگ را با نگاهى واقعى و باورپذير به شخصيت هاى جنگ در قالب فرم جديد و ساختار بصرى سينما به وجود آورد. «مهاجر» هم يكى ديگر از نقطه هاى عطف تاريخ سينماى دفاع مقدس توسط حاتمى كيا رقم خورد و توانست روى ذهنيت نسل جوانى كه بعد از حاتمى كيا وارد سينما مى شدند تاثير مثبت و سازنده اى برجاى بگذارد. اگرچه حاتمى كيا از سال هاى بعد سعى كرد جنگ را به عنوان يك دستمايه حفظ كند و به مضامين اجتماعى مبتلا به جامعه روى خوش بيشترى نشان دهد ولى به هر حال هنوز هم به عنوان يكى از شخصيت هاى تاثيرگذار سال هاى اوج و شكوفايى سينماى دفاع مقدس مطرح است. استعداديابى در سينماى دفاع مقدس با به ظهور رسيدن پديده هاى ديگرى همچون عزيزاله حميدنژاد، احمد مرادپور، احمدرضا درويش، كمال تبريزى، محمدعلى آهنگر، مازيار ميرى، محمد حسين لطيفى، مسعود ده نمكى و … شكل تازه ترى به خود گرفت. حميدنژاد با «هور در آتش» يكى از آثار ماندگار سينماى دفاع مقدس را براى هميشه پديد آورد. احمد مرادپور با سجاده آتش پايه گذار نوعى از سينماى جنگ شد و شخصيت دشمن را هم با نگاهى واقع گرا به تصوير كشيد. تبريزى با «عبور» نگاه عرفانى به جنگ و شهادت را به تصوير كشيد. احمدرضا درويش با فيلم هاى سرزمين خورشيد، كيميا، متولد ماه مهر و دوئل آثارى ماندگار و تاثيرگذار در موضوعات خاص از دوران و افراد موثر در جنگ روايت كرد. ميرى با ساخت پاداش سكوت، لطيفى با روز سوم و ده نمكى با اخراجى ها نسل جديدى بودند كه هر كدام با آثارشان قطار سينماى جنگ را به حركت درآوردند و به نوعى رشته بين مخاطب و سينماى جنگ را حفظ كردند. در اين بين خسرو سينايى از جمله فيلمسازان صاحب سبك و توانمندى است كه با ساخت «مثل يك قصه» جنگ و دشمن را با نگاهى جديد معرفى نمود.احياى سينماى دفاع مقدس با نسل تازه سينماگراندر روز سوم، فرزند خاك، پاداش سكوت، اخراجى ها، اتوبوس شب و مثل يك قصه در سال هاى اخير به نظر مى رسد موجى جديد به وجود آمده و خونى تازه در رگ هاى سينماى دفاع مقدس به جريان افتاده است. اين موج جدا از به حركت درآوردن چرخ سينماى دفاع مقدس در بخش توليد مى تواند پيوند مخاطب را با اين فيلم ها محكم تر كند. اين مهم ترين عاملى است كه سينماى جنگ در اين مقطع به آن نياز دارد. در سال هاى گذشته با فاصله گرفتن سينماگران رونق دهنده سينماى جنگ از اين عرصه، سينماى دفاع مقدس به حاشيه رفت. در اوج نااميدى ازپا گرفتن دوباره سينماى دفاع مقدس و شرايطى كه عده اى گمان مى كردند اين سينما ديگر زنده نمى شود با حمايت دولت از توليد فيلم هاى جنگى جريانى تازه در سينماى دفاع مقدس به وجود آمد، اما هنوز علاقه در بين سينماگران جهت ساخت فيلم جنگى خيلى كمرنگ شده است و نياز به تلاش بيشتر دارد.سينماگران فيلم جنگى نخواهند ساختابراهيم حاتمى كيا به جرات تاثيرگذارترين و برجسته ترين سينماگر عرصه دفاع مقدس است كه مدتى است ترجيح مى دهد توانايى فيلمسازى خود را در عرصه هاى ديگر تجربه كند. توقيف موج مرده بسترى شد كه حاتمى كيا به شكل رسمى از سينماى دفاع مقدس خداحافظى كند. حاتمى كيا براى بقاى خود ( ارتفاع پست و به رنگ ارغوان) را با نگاهى اجتماعى به تصوير كشيد. اما به رنگ ارغوان براساس اتفاقاتى توقيف شد. اتفاقا پس از توقيف به رنگ ارغوان او بار ديگر به سينماى جنگ با فيلم به نام پدر بازگشت. حاتمى كيا درباره بازگشت مجددش به سينماى دفاع مقدس در زمان ساخت به نام پدر با صراحت گفته بود به نام پدر ناجى من پس از اتفاق هاى مربوط به «به رنگ ارغوان» است. به نام پدر هر چند در جشنواره فيلم فجر مورد توجه هيات داوران قرار گرفت و جوايزى را به خود اختصاص داد اما با استقبال سرد منتقدان روبه رو شد و همه آن را به عنوان فيلمى كه حاتمى كيا خودش را در آن تكرار كرده ياد كردند. حاتمى كيا بعد از به نام پدر، مسيرى جديد را پيش رو گرفت و آثارى همچون سريال حلقه سبز و حالا فيلم سينمايى دعوت را ساخت كه هيچ گونه ارتباطى به سينماى جنگ و دفاع مقدس ندارند. كمال تبريزى هم سال هاست در عرصه هاى ديگر طبع آزمايى مى كند. آخرين فيلم او در عرصه سينماى دفاع مقدس شيدا است. فيلمى ملودرام كه در آن سال واكنش هاى متفاوتى را برانگيخت. بسيارى از تندروها انتقادهاى شديدى به تبريزى كردند و او پس از آن ترجيح داد در فضايى آرام تر به كار فيلمسازى خود ادامه دهد. البته او چند سال بعد به مشكل مدرن در فيلم «گاهى به آسمان نگاه كن» به سينماى دفاع مقدس نقبى زد. اما هرگز اين فيلم را اثر در حوزه سينماى جنگ ندانست. مارمولك، يك تكه نان و هميشه پاى يك زن در ميان است و حالا پاداش ديگر آثار او پس از گاهى به آسمان نگاه كن هستند كه هيچ كدام سنخيتى با دفاع مقدس ندارند. احمدرضا درويش ديگر فيلمساز صاحب سبك سينماى دفاع مقدس هم پس از دوئل تغيير مسير داد و پروژه تاريخى - مذهبى روز رستاخيز را در دستور كار خود قرار داد. باتوجه به اهميت موضوع روز رستاخيز و حساسيت هاى درويش او مدت زيادى درگير اين پروژه ملى خواهد بود و عملا چند سالى از حوزه سينماى جنگ دور است. مجتبى راعى كه با اولين سينمايى اش «انسان واسطه» از حضور فيلمسازى با نگاهى متفاوت به سينماى جنگ خبر داد، پس از ساخت اين اثر فيلم تونل را ساخت. اما بعد ترجيح داد در ژانرهاى ديگر فعاليت هاى فيلمسازى خود را ادامه دهد. جاى امن، غزال، دو جنگجوى پيروز، تولد يك پروانه، صنوبر و سفر به هيدالو نتيجه آثار چند سال اخير اوست. راعى قصد دارد پروژه ناتمام عصر روز دهم كه نوشته مرحوم رسول ملاقلى پور است را با موضوعيت جنگ و واقعه كربلا به تصوير درآورد. زنده ياد رسول ملاقلى پور در زمان حيات خود بارها از مسئولان سينماى دفاع مقدس و متوليان آن گلايه كرد. او پس از اثر ماندگار مزرعه پدرى در نامه اى سرگشاده به دليل نامهربانى هايى كه با اين فيلم شد از دنياى فيلمسازى خداحافظى كرد. اما بعد از گذشت مدتى از تصميم خود منصرف شد و فيلم ملودرام ميم مثل مادر را با پس زمينه سينماى دفاع مقدس ساخت. فيلمى كه به عنوان آخرين يادگار او يكى از نماينده هاى سينماى ايران به جشنواره فيلم اسكار معرفى شده بود. على شاه حاتمى ديگر فيلمساز سينماى جنگ است كه مدت هاى مديدى است تغيير ژانر داده است. او پس از فيلم جنگى آخرين شناسايى، فيلم تجارى و داستان را ساخت و بعد به سمت فيلم هاى جشنواره اى گرايش پيدا كرد. حاصل گرايش او به اين سمت دو فيلم تركش هاى صلح و كولى بود كه اولى در حوزه سينماى جنگ بود. شاه حاتمى پس از ساخت اين دو فيلم به تلويزيون آمد و حالا در بازگشت به سينما قصد دارد فيلم اجتماعى قفس را با بازى بازيگران هندى بسازد كه ارتباطى به سينماى دفاع مقدس و جنگ ندارد. سعيد سهيلى از ديگر فيلمسازان سينماى دفاع مقدس است كه پس از سال ها ديگر قصد فعاليت در حوزه سينماى جنگ را ندارد. او در سال هاى فعاليت سينمايى خود پس از مردى شبيه باران خواست به تبعات جنگ در جامعه بپردازد و حالا پس از آخرين ساخته اش با اين مضمون يعنى سنگ، كاغذ، قيچى فيلمى در حوزه سينماى پليسى با نام چهارانگشتى را ساخت و حالا هم در تدارك ساخت فيلمى كمدى به نام چارچنگولى است. از آن سوهم در سياستى تصميم بر آن شد تا فيلمسازان صاحب نام عرصه هاى ديگر نيز پا به حوزه سينماى جنگ بگذارند. رخشان بنى اعتماد، كيومرث پوراحمد، خسرو سينايى، آرش معيريان و … پا به اين وادى گذاشتند و اتفاقا آثارى قابل توجه هم توليد كردند اما همه مى دانند اين حضور در عرصه سينماى دفاع مقدس محدود به حداكثر يكى دو فيلم است. بله، فيلمسازان جنگ يا تغيير مسير داده اند و يا در حال تغيير مسير هستند. به طورى كه در آثارشان كمتر نشانى از جنگ و دفاع مقدس ديده مى شود. حال چه كسى بايد پاسخگوى اين تغيير مسير سينماگران دفاع مقدس باشد؟ مسئولان سينماى دفاع مقدس مقصرند يا نبود داستان هاى جذاب آنها را از سينماى دفاع مقدس دور كرده است؟شمشير سينماى دفاع مقدس در غلاف تمام فلزىسينماى دفاع مقدس را به درستى مى توان مهجورترين ژانر سينماى پس از انقلاب ناميد. از معدودگونه هاى سينمايى ايران كه مولفه هايش با تعريف و اثر منطبق است. اساسى ترين نكته هويت بندى سينماى دفاع مقدس ، هويتى است كه با ظهور فيلمسازان مستعد و جوان احراز شده است. جمال شورجه از فيلمسازان سينماى دفاع مقدس معتقد است، سينماى دفاع مقدس مورد غفلت واقع شده و سينماى ما نتوانسته آن طور كه بايد به بيان ۸ سال مقاومت و پايدارى در مقابل تجاوز يك كشور بيگانه بپردازد. ما هنوز نتوانسته ايم در قالب اين سينما حرف هاى لازم و حماسه هاى آن دوران را كه نشان از مقاومت و ايثار و معرفت و شرافت رزمندگان و هم ميهنانمان را همراه داشت نمايش دهيم. در حالى كه دوران دفاع مقدس پرافتخارترين و پرغرورترين دوران انقلاب اسلامى است.كاظم معصومى ديگر سينماگر دفاع مقدس وضعيت سينماى دفاع مقدس را بسيار پيچيده مى داند و مى گويد سياست هاى فيلمسازى در سينماى دفاع مقدس تغيير نكرده است. تا زمانى كه نوع مديريت حاكم در اين سينما تغيير نكند اين گونه سينمايى نمى تواند به رشد قابل توجهى دست يابد. متاسفانه در سينماى ما عده اى هستند كه فكر مى كنند صاحب جنگ هستند، انگار مردم در دوران جنگ متحمل هيچ زحمتى نشده اند. برخى معتقدند ساخت فيلم در اين حوزه بسيار هزينه بر است اما به نظر من اين موضوع هميشه صدق نمى كند. هزينه بعضى از فيلم ها در حد فيلم هاى متوسطى است كه ساخته مى شود. اما اين تفكر كه گفتم، اين امكانات را بلوكه كرده و اجازه نمى دهد كه چنين فيلم هايى ساخته شود. نبود تنوع موضوعى در مضامين و محدوديت هاى موضوعات در اين حوزه باعث شده تا اين دايره تنگ تر شود. در حالى كه بايد نوعى آزادى عمل در تحليل و بيان در خصوص مقوله جنگ به وجود آيد، زيرا اين محدوديت سينماى جنگ را مورد تاثير خود قرار مى دهد. ناصر شفق تهيه كننده سينما شرايط نابهنجار امروزه سينما را موثر در وضعيت فعلى سينماى دفاع مقدس مى داند و مى گويد: سينماى دفاع مقدس نيازمند ايجاد بسترهاى مناسب براى ساخت فيلم است. تا زمانى كه اين اتفاق نيفتد ما موفق نمى شويم. مسئولان بايد حمايت هاى جدى ترى از اين حوزه به عمل آورند. دخالت هاى نابجا و سانسور و نظارت هاى سليقه اى شان هنرمند را خدشه دار مى كند و باعث ركود كل سينما و به دنبال آن سينماى حوزه دفاع مقدس شده است. رحيم حسينى كارگردان پيك نيك در جنگ گفته هاى شفق را تاييد مى كند و اظهار مى دارد: متاسفانه تنها به ظاهر سينماى دفاع مقدس توجه مى شود ولى در واقع سمت وسوها متوجه اين سينما نيست. فيلمسازان ما خلاقيت دارند، اما مديريت فرهنگى ما كار نو و متفاوت را نمى پذيرد. بهتر است مسئولين به جاى سر دادن شعار به طور واقعى به حمايت از اين سينما بپردازند. تا زمانى كه ديدگاه هاى مديريتى بسته و محدود است هيچ اتفاق مثبتى در اين حوزه رخ نمى دهد. حال به اين بايدها و نبايدها بايد پرداخت و از مسئولان امر در اين رابطه پرس وجو كرد كه اين گونه سينمايى مخاطب ندارد يا موانع پيشروى سينماگران آنان را از ساخت فيلم هاى دفاع مقدس منصرف كرده است؟مخاطب و سينماى دفاع مقدسآيا سينماى دفاع مقدس مخاطب خود را از دست داده است؟ آيا دوران فيلم هايى با موضوع جبهه و جنگ به سر آمده است؟ آيا سينما دوست و سينما رو چنانچه فيلمى از جنگ هشت ساله ايران و عراق سخن بگويد آن را بايكوت مى كند. در يكى دو سال گذشته دو فيلم ساخته شده است، يكى به نام پدر ( ابراهيم حاتمى كيا) و ديگرى اخراجى ها ( مسعود ده نمكى). فيلم اول نزديك به ۵۰۰ ميليون تومان فروش كرد. فيلم دوم به پرفروش ترين فيلم هاى تاريخ سينماى ايران تبديل شد. فروش بالاى دو فيلم ذكر شده نشان مى دهد كه كسى با اصل موضوع جبهه و جنگ مشكلى ندارد كه به محض ديدن پوستر فيلم جنگى به ديدنش نرود. با توجه به اين نكته پس سينماى دفاع مقدس مشكلش كجاست؟فيلمسازان صاحب سبك و جان دوباره سينماى دفاع مقدسآثار اقتصادى سينماى جنگ در مقطعى بسيار محدود شد. در حالى كه جامعه پس از پشت سر گذاشتن دوران سازندگى و رسيدن به مقطع دوم خرداد ۷۶ خود را رها شده از مصيبت هاى جنگ مى ديد سينماى جنگ هم رو به نزول رفت. در سال هاى پايانى دهه ۷۰ و اوايل دهه ۸۰ كمترين تعداد فيلم هاى دفاع مقدس ساخته شد. در اين زمان مديران دولتى كه سياست چندان مشخصى در مورد سينماى دفاع مقدس نداشتند امكان ساخت فيلم هاى ويژه اى را فراهم نمودند. دوئل (احمد رضا درويش) كه پرهزينه ترين فيلم سينمايى ايران تا سال ۸۲ بود و ايجاد زمينه حضور كارگردانان صاحب سبك همچون رخشان بنى اعتماد و كيومرث پوراحمد در اين عرصه سينمايى رو به خاموشى دفاع مقدس را جانى تازه بخشيد.اما نه فيلم تاثيرگذار گيلانه ساخته ( رخشان بنى اعتماد) و نه دوئل هيچ يك نتوانستند مخاطبانى را كه انتظار مى رفت براى ديدن فيلم دفاع مقدس راهى سالن سينما شوند جذب كند. از همين رو نوعى تازه از سينماى جنگ تولد يافت و آن هم فيلم كمدى جنگى و البته نه از نوع ليلى با من است، بود.
چهارشنبه 17 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 439]