شرحي بر جلوه‏هاي رفتاري امام خميني (ره) با كودكان و نوجوانان

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: شرحي بر جلوه‏هاي رفتاري امام خميني (ره) با كودكان و نوجوانان
خبرگزاري فارس: امام خميني درباره شيطنت و بازيگوشي بچه‏ها مي‏فرمودند:«بچه شيطون است، او بايد شيطنت كند و بچه‏اي كه يك گوشه بيفتد و بخواهد، چهار زانو بنشيند، اين بچه ي ‏بزرگ‏سال است، بچه نبايد بنشيند و اگر يك‏جا نشست‏شما بايد ببينيد چرا نشسته و اگر خوابيد ببينيد چرا خوابيده بچه بايد شيطنت كند».
بازيگوشي كودكان

حمايت از آزادي و آمريت كودك خردسال در حدي كه به خود كودك و ديگران زيان نرساند نه تنها نكوهيده نيست‏ بلكه از ديدگاه تعليم و تربيت اسلامي مطلوب و پسنديده نيز مي‏باشد. لهذا نبايد از شيطنت و عدم رعايت نظم و طاعت از ناحيه كودك خردسال، نگران بود.

رسول گرامي اسلام حضرت محمد صلي الله عليه و آله، همين نكته را به پدران و مادران يادآور مي‏گردد كه اگر در فرزند خردسال خود حالاتي خارج از حدود نظم و نزاكت و بيرون از مرز طاعت و انقياد و بالاخره طغيان و سرگشي كودكانه مشاهده كردندبايد نسبت‏به آينده او شادمان گردند، زيرا وجود حالت فعال و جوشان در كودك خردسال، نمايانگر فزوني خرد وانديشه و كابرد بيش‏تر و فزاينده آن در بزرگ سالي اوست. (1)

پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله مي‏فرمايد: «عرامة الصبي في صغره زيادة في عقله في كبره (2) ; شيطنت و لجاجت كودك به هنگام خردسالي نشانه زيادي عقل و انديشه او در بزرگسالي است.»

و يا صالح‏بن عقبه روايت مي‏كند كه من از عبد صالح امام موسي‏بن جعفر عليه السلام شنيدم كه فرمود: «يستحب عرامة الغلام في صغره ليكون حليما في كبره. ثم قال: لا ينبغي الا ان يكون هكذا; (3) شايسته است، كودك به هنگام خردسالي، بازيگوش و پرتلاطم و متمرد باشد تا در بزرگ‏سالي، صبور و شكيب گردد. سپس آن حضرت فرمود: سزاوار است كه كودك خردسال منحصرا اين چنين بوده و بازيگوش و پرجنب و جوش باشد.»

اگر بازيگوشي و بازي‏طلبي كودك، سركوب نشود و بتواند به وسيله بازي‏هاي متنوع، جسم و جان خود را شاداب و پرنشاط سازد، در بزرگ‏سالي از آدم‏هاي عصبي و تندخو و زود رنج و غير طبيعي، نخواهد بود، بلكه آدمي معتدل و متين و توانمند خواهد بود. (4)

امام خميني رحمه الله نيز كه آشنا به روحيات، حالات و مراحل رشد كودكان بودند درباره شيطنت و بازيگوشي بچه‏ها مي‏فرمودند:«بچه شيطون است، او بايد شيطنت كند و بچه‏اي كه يك گوشه بيفتد و بخواهد، چهار زانو بنشيند، اين بچه ي ‏بزرگ‏سال است، بچه نبايد بنشيند و اگر يك‏جا نشست‏شما بايد ببينيد چرا نشسته و اگر خوابيد ببينيد چرا خوابيده بچه بايد شيطنت كند» (5) رام و مطيع بودن و آرام و ساكت‏بودن كودك خردسال نبايد به خاطر اين‏كه والدين در سايه چنين حالتي در كودكانشان، از آرامش و آسايش بيش‏تري برخوردار مي‏گردند اين تصور را در آنها به وجود آورد كه كودك خردسال آن‏ها واجد سلامت و شخصيت مطلوبي مي‏باشد، بلكه چنين كودكي يا بيمار است و يا اين‏كه سرانجام شخصي خواهد شد كه سكوت و سازش و طاعت و تسليم در برابر هر حق و ناحق، شيوه او خواهد گشت و چنين شخصي هرگز نمي‏تواند حقوق خود را از محيط خويش بگيريد. (6) و نيز روايت‏شده است كه زيرك‏ترين كودكان، كودكاني هستند كه از مدرسه ومحل درس گريزانند، يعني بازيگوش هستند. (7) مجلسي دوم در ذيل اين روايت، «عرامة‏» را به بد اخلاقي و شيطنت و بالاخره شدت علاقه كودك به بازي و فرار از مدرسه تفسير كرده و اضافه مي‏كند كه اين حالت در كودكان نشانه عقل و استقامت آن‏ها در بزرگ‏سالي است و بايد كودك اين چنين باشد. اما اگر كودكي مطيع و بي‏جنب و جوش و به اصطلاح خوش اخلاق، آرام، سر به زير و مانند بزرگ‏سالان عمل نمايد، در بزرگ‏سالي كم‏هوش و كم‏استقامت است. چنان‏كه اين امر نيز به تجربه رسيده است. (8)

دكتر فريده مصطفوي درباره نوه‏هاي حضرت امام خميني رحمه الله چنين مي‏گويد:

«نوه‏هاي آقا همه شلوغ بودند، امام رحمه الله به دختر من كه از شيطنت‏بچه خود گله مي‏كرد مي‏گفتند: من حاضرم ثوابي كه تو از تحمل شيطنت‏حسين مي‏بري، با ثواب تمام عبادات خود عوض كنم.» (9) و باز در همين رابطه خانم فرشته اعرابي نقل مي‏كند: «گاهي اوقات كه من نزد امام رحمه الله مي‏رفتم و پسرم را نمي‏بردم، مي‏گفتند حسين را نياوردي؟ مي‏گفتم چون پسر من خيلي شيطوني و بدي مي‏كند. مي‏گفتند حسين بدي مي‏كند؟ خوب بچه بايد بدي كند، تازه اين‏ها بدي نيست، بچه بايد اين كار را بكند، شما اشتباه مي‏كنيد، مگر بچه بدي مي‏كند؟ مي‏گفتم آخر فكر مي‏كنم شما اذيت مي‏شويد. مي‏گفتند من از اين‏كه شما بياييد و بچه‏هايتان را نياوريد، اذيت مي‏شوم.» (10)

بنابراين طبق تعليم و تربيت اسلام هيچ پدر و مادري حق ندارد روح بازي‏گوشي(شيطنت) و سرپيچي از اطاعت در دوران خردسالي كودك را دراو سركوب كند و به خاطر تامين آرامش و آسايش خاطر خويش كودكان سرشار و لبريز از نشاط و جنب و جوش را به موجودي مطيع، آرام، خموده و افسرده دل مبدل سازند. والدين نبايد ظرفيت‏ها و استعدادهاي كودكان خويش را كه از طريق همين بازي‏هاي متنوع و بچه‏گانه به ظهور مي‏رسند، به خاطر آرامش و آسايش خويش سركوب نمايند. علماي تعليم و تربيت، خصوصا نظريه‏پردازان روان‏شناسي بازي به اين نتيجه رسيده‏اند كه بازي‏ها و تحركات بچه‏گانه، موجب رشد و پرورش قواي جسماني، عقلاني، رواني، اجتماعي و اخلاقي كودكان مي‏باشد. بنابراين وظيفه والدين است كه با غنا بخشيدن به محيط تربيتي كودك زمينه‏اي را فراهم نمايند تا استعدادهاي بالقوه و خدادادي كودك شكوفا گردد. راجرز درباره نياز كودك به كنجكاوي و كشف اشيا معتقد است كه: كودك در درون خود اين استعداد و ادراك را دارد كه در مورد اشيا و چگونگي كاركرد آن‏ها كنجكاوي داشته باشد، به همين دليل اسباب بازي‏هايش را مي‏شكند و مي‏خواهد درون اسباب‏بازي‏هايش را كشف كند و داخل آن را ببيند، اين‏گونه فعاليت‏ها براي كودك بسيار رضايت‏بخش است چون به نياز دروني پاسخ مي‏دهد.

متاسفانه گروهي از والدين پاسخ‏هايي به كودك مي‏دهند كه با نياز وي به كنجكاوي و ميل به كشف اشيا در تضاد است، اين پيام‏ها به صورت كلامي ( تو بد هستي، اگر اين‏گونه عمل كني دوستت نداريم و...) يا غير كلامي (اخم كردن، رو ترش كردن، لب گاز گرفتن و ...) ابراز مي‏شوند.

كودك به خاطر تهديد و تحميق‏هايي كه از سوي والدين مي‏شود، از نياز به كنجكاوي و كشف اشيا به خاطر اين‏كه نياز اساسي‏تري مثل محبت و توجه مثبت والدين را از دست ندهد، صرف‏نظر مي‏كند. اين‏جا مساله سرآغاز تحريف از مسير رشد فطري و طبيعي كودك است، كه آثار مخرب و زيان‏باري بر روي سلامت روان‏ورشدتشخصيي‏كودك‏خواهدگذاشت.

متاسفانه عده‏اي از والدين كودكاني را مي‏پسندند كه ساكت، آرام و مطيع باشند. اين‏گونه والدين دوست دارند كودك خردسال آن‏ها، بزرگ‏سالي كوچك شده باشد، غافل از اين‏كه، كودك است‏با تمام ويژگي‏هاي كودكي و هرگز بزرگ‏سالي كوچك شده نيست. كودك سالم از سلامت جسمي، ذهني، عاطفي و رواني كافي برخوردار است، به طور طبيعي نيازهايي دارد كه او را از بزرگ‏سالان جدا مي‏كند; او به بازي و جست و خيز و ارتباط با هم‏سالان نياز دارد و همه چيز را از دريچه‏هاي بازي مي‏بيند. از احاديث و روايات اسلامي چنين استفاده مي‏شود كه وجود شيطنت و بازي‏گوشي و حالت فعال و پر جنب و جوش در كودك ناشي از سلامت جسمي، ذهني، عاطفي و رواني اوست و چنين كارهايي - به ويژه براي پسران كه از تحرك و انرژي بيش‏تري برخوردارند - امري طبيعي است و نبايد موجب نگراني والدين باشد بلكه بايد با صبر و حوصله و تدبير، اين‏گونه رفتارها را تحمل كنند، هرچند بايد آن‏ها را در مسير صحيح خود هدايت كنند، تا اين رفتارهاي طبيعي آن‏ها به لاقيدي منتهي نشود. مثلا درست است كه كودك بايد بازي كند اما بايد ياد بگيرد كه به ديگران صدمه نزند، حيوانات را نيازارد، براي همسايگان مزاحمت ايجاد نكند، در پارك‏ها گل‏ها را پرپر نكند و... . تجربه نيز نشان داده است كه اين‏گونه كودكان فعال و با نشاط و پرتحرك، اگرچه در دوران خردسالي براي والدين خود مشكلات و ناراحتي‏هايي ايجاد مي‏كنند، اما در بزرگ‏سالي از هوش و استقامت‏بيش‏تري برخوردارند. (11)

طبق تحقيقي كه توسط موسن و ساسمن (1980) و مرات بارت و دري بري (1981) انجام شده كودكاني كه پرجنب و جوش و بي‏قرار هستند وقتي كه بزرگ شدند و به مدرسه رفتند لزوما بچه‏هاي شيطان و جنجال برانگيز نخواهند بود. (12)

پيام‏ها و نتايج

1- در تعليم و تربيت اسلامي حمايت از آزادي و بازي‏گوشي كودك امري پسنديده مي‏باشد و از احاديث و روايات چنين استفاده مي‏شود كه وجود شيطنت و بازگوشي و حالت فعال و پر جنب و جوشي در كودك نشانه سلامت جسمي، ذهني، عاطفي و رواني اوست و چنين كارهايي در هوش و استقامت او در بزرگ‏سالي تاثير دارد.

2- متاسفانه بعضي از والدين كودكاني را مي‏پسندند كه آرام، ساكت و مطيع باشند تا موجبات زحمت و ناراحتي آنان را فراهم نكنند، اين‏گونه والدين توقع و انتظار دارند كه كودكشان همانند بزرگ‏سالان رفتار نمايد در صورتي كه كودك آنان ميل و نياز شديدي به بازي و جست و خيز دارد و همه را از دريچه بازي مي‏بيند.

3- كودكاني كه آرام و ساكت در گوشه‏اي بنشينند و مطيع و گوش به فرمان والدين باشند به احتمال قوي مشكل دارند.

4- وظيفه والدين است كه بستر و فضاي مناسبي براي جست و خيز و آزادسازي انرژي عصبي و رواني كودكان فراهم نمايند و گرنه اين انرژي متراكم شده به صورت مخربي خودش را نشان خواهد داد.

5- از سيره عملي و ديدگاه‏هاي امام خميني رحمه الله نيز چنين استنباط مي‏كنيم كه:

الف) طبيعت و ماهيت كودك را پاك و مثبت مي‏دانستند.

ب) چون داراي سلامت روح و روان بودند، ادراكشان از جلوه‏هاي خداوندي بر مبناي سلامت روان بوده و بر همين اساس همه كودكان را كه جلوه‏هاي خداوندي‏اند دوست داشته و كارهاي آنان را منطبق با فطرت و طبيعت مي‏دانستند.

ج) با توجه به آگاهي كه از خصوصيات و ويژگي‏هاي روحي و رواني كودكان داشتند، شيطنت و بازي‏گوشي آنان را امري طبيعي و فطري مي‏دانستند.

د) ايشان حاضرند ثواب عبادات خود را (كه بيش از پنجاه سال نماز شبشان ترك نشده و آن مناجات‏هاي عارفانه و عاشقانه‏اي كه داشتند) با تحمل بازي‏گوشي كودك عوض نمايند.

و) ديدگاه و عملكرد ايشان واقعا پيشرفته و در سطح بالايي است كه با ديدگاه‏هاي روانشناسان معاصر هم جهت و هم‏سو است.

ه) ايشان بهترين و مطمئن‏ترين الگوي رفتاري براي خانواده‏ها در عصر حاضرند.

پي‏نوشت‏ها:
1- حجتي كرماني، سيد محمدباقر، سه گفتار پيرامون برخي از مسائل تربيتي اسلام، ص 65
2- بحارالانوار، ج 4، ص 378
3- منبع 2، ص 379
4- بهشتي، احمد، اسلام و بازي كودكان، ص 85
5- مجله آشنا، ص 30 به نقل از روزنامه اطلاعات، شماره 19631
6- حجتي كرماني، پيشين، ص 66
7- بحارالانوار، ج 4، ص 379
8- حجتي كرماني، سيد محمدباقر، اسلام و تعليم و تربيت، ج 1، ص 252
9- ستوده، اميررضا، پا به پاي آفتاب گفته‏ها و ناگفته‏ها از زندگي امام خميني رحمه الله، ج 1، ص 107
10- اعرابي، فرشته، مجله سروش، ص 20
11- سادات، محمدعلي، راهنماي پدران و مادران، ج 2، ص 61 تا 63
12- ماسن، هنري و همكاران، رشد شخصيت كودك، ص 165 (ترجه مهشيد ياسايي)
...........................................................................
منبع: ماهنامه ديدار آشنا، شماره 7
چهارشنبه 17 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 127]