نويسنده: مليحه آقاجاني تربيت كودك از نگاه اسلام

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نويسنده: مليحه آقاجاني تربيت كودك از نگاه اسلام
خبرگزاري فارس: در اين مقاله، به جنبه‏هاي گوناگون تربيتي كودك از نگاه روايات و توصيه‏هاي ديني مي‏پردازيم و در كنار آن به مشكلات كنوني كودكان، از جمله كودك‏آزاري و بزه‏كاري كودكان اشاره مي‏كنيم.
اشاره

كودكان، بركت زندگي و سرمايه‏هاي آينده جامعه به شمار مي‏آيند. آنان براي رشد و بالندگي خود، نيازها و در مفهوم دقيق‏تر حقوقي دارند كه بايد به درستي به آن پرداخت. با توجه به نقش بي‏بديل خانواده در بالندگي شخصيت كودك، پيش از همه، خانواده و سپس جامعه بايد اين حقوق را به خوبي بشناسند و خود را مكلف به پاس‏داشت آن بدانند. اين حقوق در روايات اسلامي به زيبايي تبيين شده است. در اين مجال، به جنبه‏هاي گوناگون تربيتي كودك از نگاه روايات و توصيه‏هاي ديني مي‏پردازيم و در كنار آن به مشكلات كنوني كودكان، از جمله كودك‏آزاري و بزه‏كاري كودكان اشاره مي‏كنيم.

پيمان‏نامه جهاني حقوق كودك

مجمع عمومي سازمان ملل، بر پايه نظر صندوق كودكان سازمان ملل متحد (يونيسف)، پيمان‏نامه حقوق كودك را در سال 1989 تصويب كرد و بيشتر كشورهاي جهان نيز بدان پيوستند. در اين پيمان‏نامه، وضعيت حقوقي ايده‏آلي براي كودكان پيش‏بيني شده است و كشورهايي كه به آنمي‏پيوندند، بايد بكوشند وضعيت رفاهي، حقوقي، آموزشي و پرورشي كودكان را تا سطح مورد نظر پيمان‏نامه بالا برند. دولت جمهوري اسلامي ايران نيز در سال 1372 به اين پيمان‏نامه پيوست، البته با اين شرط كه هر گاه مفاد پيمان‏نامه در هر مورد و در هر زمان با قوانين داخلي ايران و موازين اسلامي تعارض پيدا كند، دولت ايران ملزم به رعايت آن نباشد. اين پيمان، يك مقدمه و 54 ماده دارد. 41 ماده آن حقوق كودك و 13 ماده ديگر درباره چگونگي اجراي آن است. در اين پيمان‏نامه، از حقوق متعدد و متفاوتي براي كودكان صحبت شده است؛ از جمله حق حيات و كسب هويت، حق زيستن با والدين، حق ابراز عقيده و آزادي تفكر و مذهب و حق تفريح و بازي. مفاد پيمان نشان مي‏دهد كودكان حقوقي دارند كه خود قادر به دست‏يابي به آن نيستند و اين بزرگ‏سالان هستند كه بايد با بسيج عمومي و تلاش همگاني، در سطح ملي و بين‏المللي در تحقق آن بكوشند.

توصيه رهبري به مسئولان رسانه‏هاي گروهي

مقام معظم رهبري، كودك را ذخيره ارزشمند جامعه معرفي مي‏كند و در مورد اهميت وظيفه مسئولان رسانه‏هاي گروهي در تربيت كودك مي‏فرمايد: «راديو، تلويزيون، رسانه‏هاي گروهي و غيره، بايستي بدانند و بفهمند كه چه كاري با مغز، دل و احساس لطيف كودك انجام مي‏گيرد. وقتي كودك برنامه‏هاي تلويزيوني را مي‏بيند، اثر آن امروز و فردا مشخص نخواهد شد، بلكه اثرش در جذب‏ها، دفع‏ها، احساسات، خداجويي‏ها، خداخواهي‏ها يا خدانخواهي‏ها نشان داده خواهد شد.» ايشان همچنين مسئولان را به بازتاب دادن سيره اولياي دين توجه مي‏دهد:
«توصيه مي‏كنم در اين باره علاوه بر مطالعه و تحقيق در زمينه‏هاي علمي، به فرهنگ اسلام، روشنايي‏هاي قرآن و سيره اولياي بزرگوار، توجه بيشتري بشود تا مشاهده گردد كه مثلاً پيامبر گران‏قدر اسلام و پيروان وي، چگونه كوچك‏ترين نكات تربيتي را از نظر دور نمي‏داشتند و با داشتن مسئوليت اجتماعي در تاريخ، از گفت‏وگوهاي صميمانه با كودكان غافل نمي‏شدند».

در ميان نام‏هاي نيك

از جمله حقوق كودك، انتخاب نام نيكو براي اوست. نام نيك، بهترين هديه‏اي است كه هر نوزاد در روزهاي نخست زندگي از پدر و مادر مي‏گيرد. پيامبر اسلام مي‏فرمايد: «نخستين هديه‏اي كه هر يك از شما به فرزندش مي‏بخشد، نام خوب است. پس بهترين نام را براي فرزند خود انتخاب كنيد.» در دامنه گسترده نام‏هاي نيكوي جهان، برخي نام‏ها، يادآور انسان‏هاي شايسته و مقرب درگاه الهي‏اند. نام پيامبران الهي و امامان عليهم‏السلام از اين جمله‏اند و بسياري از مردم از سر محبت و ارادتي كه به آن بزرگواران دارند، اين نام‏ها را براي فرزندان خويش برمي‏گزينند تا بذر محبت دوستان خدا را در دل فرزندانشان بكارند و راه درست زندگي را به آنان بنمايانند. وجود اين نام‏هاي زيبا، مايه بركت اهل خانواده است. پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله مي‏فرمايد: «خانه‏اي كه نام محمد در آن باشد، خداوند روزي آن را گسترده گرداند. پس اگر فرزندتان را محمد نام گذاشتيد، او را مزنيد و دشنامش ندهيد».

سفارش سقراط به تربيت فرزند

پيش از آنكه سقراط را محاكمه كنند، از وي پرسيدند: بزرگ‏ترين آرزويي كه در دل داري، چيست؟ وي پاسخ داد: بزرگ‏ترين آرزوي من اين است كه به بالاترين مكاني در آتن صعود كنم و با صداي بلند به مردم بگويم كه: اي رفقا! چرا با اين حرص و ولع، بهترين و عزيزترين سال‏هاي عمر خود را به گردآوري ثروت و عبادت طلا مي‏گذرانيد، در حالي كه آن‏گونه كه شايد و بايد، در تعليم و تربيت فرزندانتان كه مجبور هستيد روزي ثروت خود را براي آنان باقي گذاريد، همت نمي‏گماريد؟

مقدس اردبيلي و تربيت مادر

مقدس اردبيلي، فقيه وارسته و محققي فرزانه و اسوه درايت و قداست بود. آن روز كه مقدس اردبيلي از نجف به اردبيل سفر كرده بود، مردم از گوشه و كنار به ديدار او آمده بودند. وقتي مادر مقدس در مجلس حضور يافت، همگي به آن بانوي بزرگوار تبريك گفتند و از او پرسيدند كه راز پيشرفت و مقامات عالي و معنوي فرزندش چه بود؟ مادر مقدس پس از حمد الهي در مورد تربيت او گفت: من هرگز لقمه شبهه‏ناك نخورده‏ام و قبل از شير دادن او، وضو مي‏گرفتم و ابدا به نامحرم نظر نمي‏انداختم و در تربيت كودك، بعد از باز گرفتنش از شير مي‏كوشيدم و نظافت و طهارت او را رعايت مي‏كردم و با بچه‏هاي خوب او را مي‏نشاندم.

والدين، هم‏بازي كودكان

يكي از راه‏هاي شخصيت دادن به كودكان، بازي كردن والدين با آنهاست. اين كار اندكي از وقت والدين را مي‏گيرد، ولي آثار بسيار نيكويي دارد. بازي با كودك مي‏تواند به شكل محبت كردن و شعر خواندن براي او باشد. نقل است كه حضرت زهرا عليهاالسلام ، امام حسن عليه‏السلام را در كودكي بالا و پايين مي‏انداخت و با او بازي مي‏كرد و با زبان شعر مي‏فرمود: «حسن جان! مانند پدرت باش و حق را از بند اسارت به درآور.» همچنين سيره زندگاني پيامبر اسلام، از هم‏بازي شدن ايشان با كودكان خبر مي‏دهد. در تاريخ آمده است كه روزي حسين عليه‏السلام در كوچه سرگرم بازي بود كه پيامبر اعظم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و ياران از آنجا مي‏گذشتند. حضرت از ايشان جدا شد و در حالي كه به سوي فرزندش گام برمي‏داشت، دستانش را گشود تا او را در آغوش بگيرد. كودك خنده‏كنان اين سو و آن سو مي‏گريخت و رسول‏اللّه‏ نيز خندان از پي او مي‏دويد. سرانجام ايشان، حسين عليه‏السلام را گرفت و بوسيد.

كودك و برنامه‏هاي تلويزيوني

كودكان خيلي بيشتر از بزرگ‏ترها تحت تأثير فيلم‏ها و برنامه‏هاي تلويزيوني قرار مي‏گيرند. پيامي كه از راه برنامه تلويزيوني به كودك ارائه مي‏شود، در فكر و روح آنها به خوبي نقش مي‏بندد. اين نقش بسته به ويژگي برنامه‏هاي تلويزيوني، مي‏تواند مثبت يا منفي باشد. از يك طرف، خشك‏ترين مفاهيم در قالب برنامه‏هاي جذاب براي بچه‏ها قابل فهم و پذيرش مي‏شود و از سوي ديگر، برنامه‏هايي كه مانع آشنايي كودك با دنياي واقعيت‏ها شود و مانند كارتون‏هاي تخيلي، با قهرمان‏هاي افسانه‏اي و قدرت‏هاي جادويي، او را در دنياي غيرواقعي غرق كند، براي كودك زيان‏بار است.
خشونت، ماجراجويي و هيجان‏هاي كاذب اگر صورت افراطي و پرحجمي در برنامه‏هاي تلويزيوني داشته باشد، در تكوين شخصيت كودك، اثر منفي مي‏گذارد و در دوران پس از بلوغ، ناهنجاري‏هاي رواني خطرناك در وي ايجاد مي‏كند. بنابراين، بزرگ‏ترين محبت پدر و مادر در حق فرزندانشان اين است كه بر كودكان هنگام تماشاي تلويزيون نظارت داشته باشند.

ميانه‏روي در محبت

كودكان امروز به دليل توجه افراطي والدين و رفاه نسبي موجود، رفته رفته به انسان‏هايي نازپرورده و از خودراضي تبديل مي‏شوند. دامنه توجه برخي والدين به كودكان به اندازه‏اي بالاست كه گويي آنها كودكان خود هستند، در حالي كه زياده‏روي در محبت همانند محبت كم، براي كودك ضرر دارد و ريشه اميد و نشاط و حيات را در وجود او مي‏خشكاند. تعادل و توازن در مهرورزي، عامل بالندگي و رشد است. آنچه در دين سفارش شده، رعايت ميانه‏روي است. نتيجه افراط در محبت، پرتوقع بار آمدن كودك، جوانه زدن ريشه‏هاي خودپسندي و سركشي كردن كودكان در برابر حقيقت است. امام باقر عليه‏السلام اين نوع تربيت را بدترين نوع تربيت مي‏شمارد و پدراني را كه اين‏گونه تربيت مي‏كنند، نكوهش مي‏كند و مي‏فرمايد: «بدترين پدران كسي است كه در نيكي به فرزند خود زياده‏روي مي‏كند.» آزاد گذاشتن فرزند به اين معنا كه هر كاري دلش مي‏خواهد بتواند انجام دهد، اين تصور را در ذهن كودك ايجاد مي‏كند كه جهان، تحت فرماندهي اوست. او كه اطرافيان را به ديده تحقير مي‏نگرد، خود، به كودكي نامسئول، خودخواه و پرخاشگر تبديل مي‏شود. از اين رو، به والدين سفارش مي‏شود رفتار منطقي و معقولي با فرزند خود داشته باشند و از افراط و تفريط در محبت بپرهيزند.

كودك‏آزاري

متأسفانه در هر جامعه، كودكاني هستند كه از سوي والدين يا ديگر افراد بالغي كه مسئوليت آنان را به عهده دارند، آزار ببينند. اين آزارها يا به صورت شكنجه فيزيكي است يا صورت رواني دارد. محروميت از خوراك، پوشاك، نبود توجه و مراقبت، محروميت از محبت، تحقير و سرزنش يا تبعيض و توهين، از ديگر انواع كودك‏آزاري شمرده مي‏شود. آزار فيزيكي و رواني كودك، آثاري مخرب بر روح، روان و شخصيت كودك بر جاي مي‏گذارد. والديني كه با كودك خود اين‏گونه رفتار مي‏كنند، او را همچون اسباب و لوازم شخصي خود و مالك جان آنان مي‏پندارند. در اين ميان، آموزه‏هاي روح‏بخش و انسان‏ساز اسلام، به محبت به كودكان، سفارش مي‏كند و بزرگ‏سالان را از آزار كودك بر حذر مي‏دارد. پيامبر اكرم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله مي‏فرمايد: «كسي كه به خردسالان رحم نكند، از ما نيست».

بزه‏كاري و كودكان

بزه‏كاري در كودكان و نوجوانان، از عوامل گوناگون اثر مي‏پذيرد. از آنجا كه محيط خانواده، نخستين محيطي است كه فرد در آن رشد مي‏كند، مي‏توان آن را مهم‏ترين اين عوامل دانست. از نظر روان‏شناسان، اگر فردي در محيط خانواده از نظر رفع نيازهاي اساسي جسمي و رواني مانند نيازهاي عاطفي ارضا نشود، احتمال زياد دارد در آينده به رفتار ضداجتماعي دست بزند. نبود محبت، ارتباطات صميمي و تفاهم متقابل از عوامل مؤثر در بزه‏كاري كودكان و نوجوانان است. كودكي كه از محبت پدر و مادر محروم مانده يا درست اشباع نشده است، در خود احساس حقارت، كمبود و محروميت مي‏كند و براي هر گونه انحرافي آمادگي دارد. بسياري از تندخويي‏ها، خشونت‏ها، لج‏بازي‏ها، حساسيت‏ها، افسردگي‏ها و ناسازگاري‏ها، از محروميت از محبت سرچشمه مي‏گيرد. مكتب انسان‏ساز اسلام بر محبت به كودك سفارش و توصيه مي‏كند. پيامبر اعظم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله مي‏فرمايد: «كودكان را دوست بداريد و با آنها مهرباني كنيد» و امام صادق عليه‏السلام مي‏فرمايد: «خدا بنده‏اش را به دليل شدت محبتي كه به فرزندش دارد، مورد مرحمت قرار مي‏دهد».

پيامبر اعظم صلي‏الله‏عليه‏و‏آله :

«فرزند، هفت سال اول زندگي، سرور و بزرگ، هفت سال دوم، فرمانبردار و هفت سال سوم، وزير و مشاور خانواده است».
«سلام كردن به كودكان را تا لحظه مرگ ترك نمي‏كنم تا اين رفتار پس از من در ميان مسلمانان سنت شود».
«نگاه كردن پدر و مادر به فرزند از روي مهر و محبت، عبادت است».
امام سجاد عليه‏السلام : «فرزند، بهترين نعمت است».
امام صادق عليه‏السلام : «هركس فرزندش را خوش‏حال كند، خداوند در روز قيامت، خوش‏حالش خواهد كرد».
.........................................................................
منبع: ماهنامه گلبرگ، شماره 91
چهارشنبه 17 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 262]