مهر در مهر و جشن مهرگان

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: مهر در مهر و جشن مهرگان
ميراث‌ايران- آندرانيك هويان:
در ميان جشن‌هاي ايران‌باستان دو جشن از همه جشن‌ها برتر بود؛ يكي نوروز و ديگري مهرگان.

جشن مهرگان را ايرانيان بسيار گرامي مي‌داشتند و آن را همپايه نوروز مي‌دانستند. ايزد مهر در ايران‌زمين از سابقه چندهزار ساله برخوردار است.

در سال 1907 در «بغانه كوي» در شرق آنكارا كتيبه‌اي سفالي كشف شد كه نام چهار ايزد مورد پرستش آريايي‌هاي پيش از انشعاب در آن ذكر شده بود. اين ايزدان عبارتند از : ايندرا، ميترا، وارنا و ناساتيا.

در اين كتيبه به چهار ايزد مورد پرستش آرياها پيش از انشعاب سوگند ياد شده و معاهده‌اي است كه حدود 1370 سال پيش از ميلاد بين دو قوم هتيت و ميتاني بسته شده بود. مهر كه در زبان فارسي باستان «ميترا» و در اوستايي «ميثر» آمده است، در زبان پهلوي به صورت «ميثر» تحول يافته و در فارسي مهر شده است.

در گاه شماري ايران‌باستان سال به دوازده ماه سي روزه تقسيم مي‌شد كه جمعا 360 روز بود، 5 روز باقي‌مانده را به آخر ماه هشتم مي‌‌افزودند. هر روز از روزهاي ماه به نامي خوانده مي‌شد كه مفهوم و معني خاصي داشت و معمولا نام يكي از ايزدان و يا فرشتگان آيين ايرانيان بود. شانزدهمين روز هر ماه «مهر» نام داشت.

در روز شانزدهم مهر «روز مهر در ماه مهر»، جشن مهرگان گرفته مي‌شد.در ايران باستان مهر، ايزد دوستي، وفا و عهد و پيمان بود و آن را نماد فروغ و روشنايي مي‌پنداشتند.جشن مهرگان از دوره ماد در ايران‌زمين برگزار شد. كهن‌ترين سندي كه از برگزاري جشن مهرگان در دوره مادها اشاره شده است تلمود بابل و تلمود اورشليم است. در تلمود اورشليم چنين نوشته شده است:

«... در بابل سه عيد دارند و در مدي [ماد] سه عيد... اعياد مدي، نوسردي، تريسكي و مهزكلي كه نوسرد، تيرگان و مهرگان هستند.»

ايرانيان در ايران باستان فقط دو فصل داشتند؛ تابستان و زمستان. نوروز جشن آغاز تابستان و مهرگان جشن آغاز زمستان بود.هخامنشيان جشن مهرگان را با شكوه بسيار برگزار مي‌كردند، چون ايزد مهر كه اين جشن مربوط به او بود، مقام والايي داشت و جشن مهرگان با مراسم خاصي اجرا مي‌شد. مهر در كتيبه‌هاي هخامنشيان پنج بار تكرار شده است.

اردشير سوم كه از 359 تا 338 پ.م سلطنت كرد در كتيبه‌اي فقط از اورمزدا و بغ ميثر نام برده و ميثر را همطراز اورمزدا مي‌داند. از برگزاري جشن مهرگان در دوره هخامنشيان اطلاعات كمي در دست است. شاهان هخامنشي در تخت جمشيد بار عام مي‌دادند، لباس فاخر ارغواني مي‌پوشيدند و سران ملل و اقوام تشكيل‌دهنده امپراتوري هخامنشي با هداياي بسيار به تخت جمشيد مي‌آمدند و آنها را تقديم شاه هخامنشي مي‌كردند.
اشكانيان پيرو آيين مهر بودند و جشن مهرگان را با شكوه هرچه تمام‌تر مي‌گرفتند و براي ايزدمهر قرباني مي‌كردند.

امرا و سلاطين تابع آنها، براي پادشاهان اشكاني هداياي فراوان مي‌آوردند و سنتي كه خاص ايرانيان بود را اجرا مي‌كردند. جشن مهرگان به حدي مورد علاقه و توجه مردم ايران‌زمين بود كه در روزگار ساسانيان كه پيرو آيين زرتشت بودند نيز برگزار مي‌شد. هدايايي كه شاهان و واليان ولايات براي شاه ساساني مي‌فرستادند عبارتند از: طرائف هر سرزمين (از هند فيل و شمشيرهاي متعدد و مشك و پوست حيوانات و از سند طاووس و طوطي، از روم ديبا و فرش‌هاي گران)؛ معمولا وزراء و دبيران و خواص اقرباي شاهنشاه جام‌هاي طلا و نقره مرصع به گوهر، بزرگان و اشراف لباس‌ها و عقاب‌ها و شاهين‌ها و يوزها. ايرانيان در اين روز جامه‌هاي ارغواني دربر مي‌كردند و گردهم مي‌آمدند.

در ميان خوان يا سفره مهرگاني كه از پارچه ارغواني‌رنگ گسترده بودند گل «هميشه شكفته» مي‌نهادند و پيرامون آن را با گل‌هاي ديگر آذين مي‌بستند و خوراكي‌هاي خاص جشن مهرگان روي سفره مي‌چيدند. پس از سقوط ساسانيان و تسلط تازيان جشن مهرگان بسيار مورد توجه خلفاي اموي و عباسي قرار گرفت و سبب آزمندي شديد خلفاي اموي و عباسي آن بود كه ايرانيان در جشن مهرگان هدايايي به حكام مي‌دادند. معاويه‌ابن‌ابي سفيان مقرراتي براي دادن هدايا وضع كرد كه عايدات آن از 10 ميليون درهم تجاوز مي‌كرد.

عمربن‌عبدالعزيز چون به خلافت رسيد اين رسم را ممنوع ساخت و تا زمان مأمون كه دوران رواج دوباره جشن مهرگان است متروك بود.پس از آنكه سلسله‌هاي نيمه‌مستقل و سپس مستقل در ايران به حكومت پرداختند جشن مهرگان با شكوه فراوان برگزار مي‌شد و در اين دوران است كه ديوان‌هاي شاعران فارسي زبان مملو از اشعاري در تهنيت مهرگان و توصيف آن است. رودكي شاعر بزرگ آغاز سده چهارم هجري از نخستين شاعراني بود كه درباره جشن مهرگان اشعاري سرود.

ابوريحان بيروني از نخستين نويسندگاني است كه به معرفي جشن مهرگان پرداخت و آن را با افسانه فريدون و ضحاك ماردوش درآميخت.
چهارشنبه 17 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 113]