برخوان دانايي و كرامت اهل بيت(ع)

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: برخوان دانايي و كرامت اهل بيت(ع)
دين- حيدر طاهري:
آيت‌الله علامه سيدمرتضي عسكري (1386 – 1289) در خانواده‌اي ايراني‌تبار در سامرا به دنيا آمد

و در مدت نزديك به 80 سال پژوهش و نگارش پيرامون حديث، تفسير و تاريخ اسلام و تشيع، زواياي مهمي از بخش‌هاي تاريك آنها را روشن كرد و موجد خدمات علمي و فرهنگي بسيار به عالم اسلام شد، كه از جمله كتاب‌هاي روشنگر وي مي‌توان به 150 صحابه ساختگي اشاره كرد. نيز علامه دانشكده‌اي با عنوان اصول‌الدين در عراق و بعدها در ايران بنيان نهاد كه تاكنون به تدريس و پژوهش در علوم اسلامي پرداخته است.

به گفته صاحب‌نظران علامه عسكري از آن دسته پژوهشگراني بود كه مسير بسياري از پژوهش‌ها در حوزه علوم اسلامي را تغيير داد و با جسارت‌ خاصي به تحولات بنيادين در حوزه‌هاي علميه مي‌انديشيد.

با اين حال، علامه عسكري، از ابعاد چندگانه شخصيتي برخوردار بود كه به وي جامعيت خاصي بخشيده بود و همين امر او را از همالانش ممتاز مي‌كرد. به جهت بزرگداشت اين عالم بزرگ، در سالگرد درگذشت وي، چند روز پيش همايشي در تالار فردوسي دانشكده ادبيات دانشگاه تهران برپا شد و در آن شخصيت‌هاي علمي و پژوهشي و علمايي از ايران و برخي نقاط جهان اسلام به ايراد سخنراني پيرامون خدمات علمي علامه عسكري به اسلام و تشيع و جهان اسلام پرداختند. چكيده برخي از سخنراني‌ها از پي مي‌آيد.

حجت‌الاسلام سيدمحمدعلي اختري، رئيس ستاد برگزاري اين همايش، نخستين سخنراني بود كه در آغاز با بيان چكيده‌اي از زندگينامه فرهنگي علامه عسكري به خدمات مهم اين شخصيت بزرگ اشاره كرد: «علامه عسكري حدود يك قرن زيسته و از اين مقدار را كه چيزي حدود 8 دهه باشد، وقف بذل و بخشش و گسترش معارف اهل بيت كرده است.

علامه عسكري از 10 سالگي كه وارد حوزه علميه در سامرا شد، تا چند سال پيش از ارتحالش، همواره انديشه، زبان و قلمش فعالانه در راه اسلام خدمت مي‌كرده است. كمتر شخصيتي را در عالم اسلام سراغ داريم كه اين مقدار موفق بوده باشد. علامه عسكري، يك عالم در عين خاموشي، اما يك مجموعه سيار از يك كشوربه‌كشور ديگر، پرچم خدمت به اهل بيت و ارادت به پيامبر(ص) را به دوش گرفته بود تا اسلام ناب محمدي را ترويج كند و گرد خرافه را از دامان اسلام و تشيع بزدايد و اصالت مكتب جعفري را در جهان بازشناساند.»

دبيركل مجمع جهاني اهل بيت در ارتباط با توجه شايان علامه عسكري به نيازهاي علمي و آموزشي در حوزه‌هاي علميه و دانشگاه‌ها گفت: «زحمات علمي علامه در پالايش، پيرايش و عرضه علوم مقدماتي و علوم و كتاب‌هاي سطح در حوزه علميه بر اهل فن آشكار است.

برخي از كتاب‌هاي علمي اين دانشمند فرزانه، در حكم كتاب‌هاي درسي دانشكده‌ها به حساب مي‌آيند. علامه عسكري به نيازهاي روز و انعكاس آنها در حوزه‌‌هاي علميه و دانشگاه‌ها توجه زيادي نشان مي‌داد.

شاهد اين مسئله، تربيت نيروهايي بود كه وي وجهه همت خود قرار داده بود. او اين حركت را از تاسيس مدارس اسلامي در كشور عراق و بعدا ايران آغاز كرد. مدارس و دانشگاه‌هايي كه استاد در زمان حيات خود در بغداد بنيان نهاد، امروزه همچنان به حيات فرهنگي خود ادامه مي‌دهند. از مهمترين اين مراكز علمي، دانشگاه اصول‌الدين بود كه در آغاز در بغداد و آنگاه در ايران تاسيس شد. حجت‌الاسلام اختري در پايان با بيان اين تعبير كه علامه عسكري مدرسه متحركي بود كه در همه جا و همه عرصه‌ها از فرهنگي، علمي و سياسي فعاليت مي‌كرد، سخنان خود را به انجام رساند.

ابتكار و نوآوري

در اين همايش بسياري از علماي بزرگ معاصر در ايران ازجمله آيات عظام مجتهد تهراني، موسوي اردبيلي، سبحاني، نوري‌همداني و... دعوت شده بودند كه هريك به دلايلي موفق به حضور در اين همايش نشده بودند؛ اما نماينده يا نمايندگان خود را براي شركت در همايش فرستاده بودند. در اين ميان، آيت‌الله سبحاني پيامي را براي همايش حاضر نوشته بود كه توسط نماينده‌اش، حجت‌الاسلام سالار خوانده شد.

آيت الله سبحاني در اين پيام ضمن بيان اين نكته كه درخشندگي و بالندگي آيين خاتم و ماندگاري آن در برابر تندباد حوادث زمانه مرهون رنج‌هاي محققان و علماي بزرگ اسلام تاكنون بوده و اين مهم در آغاز توسط 2 امام شيعه؛ يعني امام محمدباقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) پايه‌گذاري ‌شد، به دوران كنوني و زحمات علماي معاصر از جمله علامه عسكري در اين‌باره چنين اشاره كرد: «... در چشم‌اندازي از قرن چهاردهم با پژوهشگران و نام‌آوران سترگي روبه‌رو مي‌شويم مانند مرحوم آيت‌الله سيدحسن صدر، سيدمحمد حسين كاشف‌الغطا، سيدمحسن امين، مولف «اعيان‌الشيعه»، سيدعبدالحسين شرف‌الدين، شيخ آقا بزرگ تهراني و علامه اميني و غير هم.

من فعلا درباره بزرگان ياد شده سخني نمي‌گويم ولي به مناسبت اين مجلس درباره علامه عسكري دو نكته را يادآور مي‌شوم: اول يكي از ويژگي‌هاي اين محقق، ابتكار و نوآوري است. شيعه ساليان درازي از طرف مغرضان متهم به سبائيه بوده و اين كه عبدالله بن‌سباء پايه‌گذار تشيع است.

اين پژوهشگر بزرگ با تاليف كتاب «عبدالله‌بن‌سباء» به روشني ثابت كرد كه قهرمان اين افترا جزو افسانه‌هاست. هرچند اصل انديشه به طور كمرنگ در نوشته‌هاي طه‌حسين و علامه اميني به چشم مي‌خورد؛ ولي اين پژوهشگر با غور در تاريخ بي‌پايگي اين انديشه را ثابت كرد. ابتكار اين محقق از دست رفته منحصر به اين كتاب نيست و كتاب ديگر او به نام «مائه و خمسون صحابي المختلق» نمونه‌اي از آثار ماندگار اوست.

نكته ديگري كه يادآور مي‌شوم و آن اينكه، وي پژوهش خود را بر نياز زمان متمركز مي‌كرد و لذا آثار او در عراق با آنچه پس از مهاجرت به ايران انجام داده، كاملا متفاوت است. من درگذشت اين محقق بزرگوار را كه قريب به 80 سال در خدمت به اسلام و تشيع قلم زد به آستان مقدس حضرت ولي‌عصر(عج)، آيات و محققان عظام تسليت مي‌گويم. اميد است، فرزندان اين مرز و بوم و جامعه محققان و پژوهشگران راه اين محقق گرانمايه را پي گرفته و به ابتكار و نوآوري دست زنند.»

مبارزه با خرافات

آيت‌الله خزعلي كه ازجمله اعضاي هيات رئيسه نشست اول همايش بود، سخناني را در ارتباط با ابعاد مختلف شخصيت علامه عسكري بيان كرد. وي در آغاز با بيان اينكه با وجود تاخيري كه در برگزاري اين همايش افتاده، اما هم‌اكنون خيالم از اين بابت راحت شده كه پس از گذشت يك سال از درگذشت اين علامه در اينجا گردهم آمده‌ايم و خدمات علمي و فرهنگي وي به اسلام و تشيع را از ياد نبرده‌ايم، گفت: «خدا را شاكريم كه در قرني ما را آفريد كه فرزانگاني كم‌سابقه ظهور كردند. در قرني كه دين مي‌خواست از ميان برود، مردي بزرگ (امام‌خميني) ظهور كرد. همچنين مردي كه مي‌رفت تفسيرهاي مادي‌اي مثل «المنار» از قرآن رواج يابد، تفسيرالميزان را نوشت (علامه طباطبايي) و مردي كه مجدانه در راه خدمت به تشيع در كتاب‌هاي مختلف غور كرد و احاديث غدير را گردآوري كرد (علامه اميني) و اما يك مرد بزرگ و فرزانه كه شب و روز به مسائل تشيع مي‌پرداخت، علامه عسكري بود.

او با نگارش كتابي درباره عبدالله‌بن سباء‌كه برخي از مخالفان شيعه او را براي كوبيدن تشيع علم كرده و گفته بودند كه يك يهودي آيين شيعه را پديد آورده، اذهان را روشن كرد. همچنين150صحابه ساختگي بودند كه اصلا وجود تاريخي نداشتند، او آنها را به ما شناسانيد. علامه در كتاب «سقيفه» به قدري از خود فرزانگي نشان داد كه نقاط تاريك تاريخ اسلام را روشن كرد.» رئيس بنياد بين‌المللي غدير در ادامه ضمن اشاره به دقت علامه عسكري در علم رجال و ذهن جوال وي در زمينه پژوهش در حوزه حديث و تفسير افزود: «يكي از محدثان زماني نوشته بود كه قرآن تحريف شده است و براي اين منظور رواياتي را هم آورده بود.

علامه عسكري موشكافانه و با حوصله صحت و سقم تمام اين روايات را وارسي كرد و آنها را ضعيف ارزيابي كرد.» آيت‌الله خزعلي در پايان در بيان اخلاق و تواضع علمي علامه عسكري چنين گفت: «او در اواخر عمر شريفش با كمال تواضع در جلسات بنياد بين‌المللي غدير با كپسول اكسيژن شركت مي‌كرد و همواره مي‌گفت، من خدمتگزار اميرالمومنين هستم. براي علامه خستگي مفهومي نداشت و پيوسته كار مي‌كرد و پيوسته عليه خرافات، علم مخالفت برمي‌داشت.»

علامه عسكري و نياز امروز ما«نگاه دورانديشانه‌اي كه علامه در سياست و آينده تشيع داشت، نشان از ذهني پويا و روشمند داشت. او در سرنوشت مسلمانان تاثيرگذار بود. آشنايي من با وي به پيش از پيروزي انقلاب و به برگزاري جلساتي در شميران بازمي‌گردد. علامه در آن جلسات به برخي از بحث‌هاي دكتر شريعتي درباره اسلام متعرض مي‌شدند و در واقع گونه‌اي واكاوي تاريخي در اين زمينه داشتند. اين جلسات بسيار لذتبخش بودند و براي من كه در آن زمان دانشجو بودم، اين انضباط علمي خيلي جذاب بود.»‌اين سخنان دكتر علي لاريجاني بود كه با كمي تاخير در همايش حاضر شده بود. او در ادامه با تقسيم‌بندي دانشمندان به 2 دسته عمده و تعيين جايگاه علامه عسكري در اين بين، ادامه داد: «اصلا افراد محقق 2 سنخ هستند.

برخي در جهت پژوهش‌هاي محققان گذشته كار مي‌كنند و يا آنها را گسترش مي‌دهند و يا چيزي به آنها مي‌افزايند؛ اما دسته‌اي ديگر از دانشمندان تغييردهنده مسير پژوهش‌اند؛ يعني يا مباني و كل سيستم را تغيير مي‌دهند و يا انكشاف آنها آن اندازه عميق است كه مسير تحقيقات را عوض مي‌كنند. صدرالدين شيرازي از اين دست بود. حركت جوهري وي منظومه جديدي در فلسفه بنا نهاد. مرحوم علامه عسكري هم از اين سنخ بود. او كسي بود كه مسير تتبعات اسلامي را تغيير داد. او از كساني نبود كه در دالان تحقيقي گام‌هايي بردارد. برخي از تحقيقات وي سرنوشت برخي تحقيقات را تغيير داد. مثل كتاب عبدالله‌بن‌سباء. او به تفكر شيعي اصالت داد و خار و خاشاك را از پيرامون آن بيرون ريخت.

اين كار ساده‌اي نبود و كسي جز او نمي‌توانست از پس آن برآيد.» رئيس مجلس شوراي اسلامي ضمن بيان اين مهم كه گستره تاثيرگذاري تحقيقات علامه عسكري منحصر به حوزه تشيع نبود، در واقع كل عالم اسلام را دربرمي‌گرفت، درباره وجه اصلاح‌گرايانه مرحوم علامه عسكري چنين گفت: «من ايشان را از نظر فكري به شهيد مطهري و يا شهيد محمدباقر صدر تشبيه مي‌كنم. علامه به مانند آنها در بيان مسائل از خود جرات نشان مي‌داد و برخي از اموري را كه بلاوجه در جهان اسلام ساختارهايي را ايجاد كرده بودند، پس مي‌زد.

نگاه خاص علامه به حوزه و لزوم تحول و نوآوري در آن بسان شهيد مطهري بود. به نظر وي حوزه‌هاي علميه بايد روي ابعاد ديگري هم كار كنند، از اين‌رو، علامه همواره براين نكته تاكيد داشت كه حوزويان بايد متناسب با مسائل روز كار كنند، براين اساس، او به تاسيس مدارسي پرداخت. هدف اصلي او اين بود كه قالب زمانه را بگيرد و محتواي سنت را در آن قرار دهد. دانشكده اصول‌الدين كه ابتدا در عراق و سپس در ايران بنيان نهاده شد، نمونه‌اي از اين كار است. اين كار ساده‌اي در آن زمان نبود. مرحوم علامه از اين بابت پيوسته طعن مي‌شنيد.

او مي‌خواست قالب‌ها را تغيير دهد.» دكتر لاريجاني با اشاره به تربيت كادرهايي متدين در اين مدارس اظهار داشت: «شهيدمحمدباقر صدر تربيت شده يكي از اين مدارس است و نخست‌وزير فعلي عراق هم از اين مدارس بيرون آمده است. مرحوم عسكري مي‌خواست از ساختار زمانه در جهت فكر عميق خود استفاده كند. اين نكته مهمي است كه يك فرد روحاني، خود را از سيستم جدا كند و به نياز زمانه توجه كند. نكته ديگري كه دورانديشي علامه را نشان مي‌دهد، توجه وي به استقلال حوزه‌هاي علميه از دولت بود. امروزه هم بايد اين استقلال حتي از دولت‌هاي اسلامي وجود داشته باشد تا حوزه‌ها اصالت خود را حفظ كنند.

بعد سياسي تفكر علامه عسكري از جمله مسائلي بود كه دكتر لاريجاني آن را مطرح كرد: مرحوم علامه عسكري همراه با شهيد سيدمحمدباقر صدر حزبي به نام «حزب الدعوه» را پايه‌گذاري كرد. اگر بخواهيم در عالم سياست، كار موثري صورت دهيم كه استمرار داشته باشد، نياز به نظريه‌پردازي داريم. علامه عسكري اين را به خوبي درك كرده بود. ايشان از مسلك روحانيت فاصله گرفت و حزب درست كرد. او با اين كار به تشكيل دولت اسلامي مي‌انديشيد. اين حزب از همان آغاز بنا را بر كادرسازي قرار داد و كادري مسلط به معرفت اسلامي تربيت كرد.

او در پايان سخنانش، در ترسيم اهميت علامه عسكري در چشم‌انداز جهان معاصر و جهان اسلام گفت: «علامه عسكري در زمان خودش براي تفكر شيعي چه در عرصه نظر و چه در حوزه‌هايي كه كسي جرات ورود به آنها را نداشت، نوآور بود. امروزه در جهان معاصر، قلوب انسان‌ها دچار زنگارهايي شده است. ما در عالمي زندگي مي‌كنيم كه به قول هايدگر با بي‌خانماني انسان‌ها يا بي‌هويتي آنها روياروييم. انسان‌ها امروزه احساس تعلق به جايي ندارند. از اين حيث انديشه علامه عسكري با وجود اصالت خاصش مي‌تواند براي جهان معاصر و عالم اسلام و تشيع نمونه باشد.

ما امروزه نياز به نگاه مجدد ديگري داريم. به يك احياءگري اسلامي و شيعي در سطحي ديگر محتاج هستيم. لازم است متناسب با نياز امروز درك درستي را با نگاه متفكران شيعه به جهان عرضه كنيم. زحمتي را كه علامه عسكري در آن زمان كشيدند، امروزه بايد به زبان روز نشر يابد. تفكر علامه عسكري مي‌تواند، عطشي را كه امروزه در غرب هست، فرو نشاند و بي‌خانماني انسان معاصر را با اصالت خود چاره سازد. اكنون عالمان اسلامي وظيفه خطيري پيش روي خود دارند. آنها بايد متناسب با نيازهاي جهان معاصر- همان‌گونه كه علامه عسكري عمل كرد- كالاهاي فكري خود را عرضه كنند.»

اسلوب‌هاي فهم سنت

سخنران ديگري كه در نشست دوم سخنان خود را ايراد كرد حجت‌الاسلام علي‌اكبر صادقي رشاد بود كه با ذكر كوتاهي از اهميت جايگاه محدث و رجالي بزرگ معاصر، علامه عسكري، در باب اسلوب‌هاي فهم حديث و قرآن و به طور كلي اسلوب‌هاي فهم سنت صحبت كرد.

او در اين‌باره گفت: «در باب حديث و سنت قولي و فعلي مباحث بسياري قابل طرح است. 3 مسئله در اين حوزه مهم‌تر از همه است: 1 – ماهيت‌شناسي سنت 2- اسلوب‌هاي احراز سنت 3- اسلوب‌هاي ابراز معناي سنت... . وي آنگاه با بيان اينكه بيشتر در كنفرانس‌هايي كه در باب اهل بيت برگزار شده بود درباره ماهيت‌شناسي سنت بحث كرده بودم، افزود: «اكنون به بحث درباره دو مورد ديگر مي‌پردازم. هرچند سلف صالح درباره دلالت‌پژوهي و روش‌شناسي ابراز معناي سنت رنج بسيار بردند و گنج بسيار نهادند، اما درگذشته در شيوه‌پردازي و قاعده‌گذاري در كاربرد سنت فعلي كوشش كافي صورت نگرفته است.»

رئيس پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي با اشاره به چاپ دانشنامه علي(ع) و دانشنامه قرآني، از چاپ دانشنامه فاطمي و دانشنامه نبوي در آينده خبر داد و گفت: «دانشنامه سيره نبوي با اين قصد تدوين مي‌شود كه سنت فعلي پيامبر(ص) باز كاويده شود و قواعد سنت فعلي مورد بررسي قرار گيرد. در واقع قصد اين است كه سنت، چونان منبعي براي استنباط قواعد رفتاري جهان اسلام اصل قرار گيرد. اين دانشنامه بر 20 جلد بالغ خواهد شد. امروزه فهم سنت قولي به تاسيس وتنسيق قواعد لفظي منحصر شده است. براي كشف ماهيت كلام و كردار صادره از معصوم به قواعد بيشتري نيازمنديم. از آنجا كه كلام داراي اقسام گوناگوني است، بنابراين نوع سنت كه اعم از تاييدي، تقريري و... است، بايد مشخص شود.»

صادقي رشاد در پايان يادآور شد: «فرآيند فهم سنت فقط با كاربرد قواعد لفظي ميسر نمي‌شود. براي فهم آن بايد مفهوم پژوهي كنيم. روش لفظي در فهم سنت نيازمند بازپژوهي و بسط و بازآرايي پاره‌اي از اصول و مبادي در فهم سنت و همچنين قواعد و ضوابط مختص فهم متن مقدس است. افزون براين، بايد اسلوب‌ها و روش‌هاي ديگري هم تنظيم شود تا مفسر را در كشف مراد شارع تواناتر سازد و ميزان عمق فهم را افزايش دهد.»

تلاش در همزيستي اديان

حسن صفار از كشور عربستان سخنران ديگري بود كه در سخناني كوتاه اما جالب از نقش علامه عسكري در همزيستي اديان و گسترش گفت‌وگوهاي بين ديني سخن به ميان آورد.
حسن صفار كه سخنانش مورد توجه بسياري از شنوندگان و هيات رئيسه قرار گرفته بود به طور خلاصه درباره تلاش‌هاي علامه عسكري در اين زمينه چنين گفت: «علامه عسكري چه هنگامي كه در بغداد و چه زماني كه در ديگر شهرهاي عراق و نيز ايران زندگي مي‌كرد، اهتمام جدي‌اي به گسترش همزيستي اديان و مذاهب اسلامي داشت.

او در كتاب‌هاي خود مي‌كوشيد تا اسباب تفرقه ميان مسلمانان و مذاهب اسلامي را آشكار كند و در اين راه اصل براي وي پاي‌بندي تام به ميراث اسلامي بود. به همين دليل اصرار زيادي بر پيرايش آن از خرافات داشت.اين آزادانديشي و توجه به همزيستي اديان در آثار علامه به حدي بود كه او حتي در آثارش به انجيل و تورات هم استناد مي‌كرد.

بنابراين او در يك زمينه خود را محصور نكرده بود، دانشمندي جامع بود.» صفار در پايان ازجمله دغدغه‌هاي علامه عسكري را تاكيد برشناخت متقابل مذاهب اسلامي دانست و شاهد اين امر را تاسيس دانشگاه اصول‌الدين از جانب وي عنوان كرد.
چهارشنبه 17 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 131]