آيا مي توان درياچه اروميه را نجات داد؟ ؛ آخرين نفسهاي « چيچست »

واضح آرشیو وب فارسی:قدس: آيا مي توان درياچه اروميه را نجات داد؟ ؛ آخرين نفسهاي « چيچست »
*وحيد زينالي

عدم سرمايه گذاري مناسب در بخش كشاورزي و محيط زيست درياچه اروميه، ضمن تقويت احتمال خشك شدن آن، مي تواند توده

اي 8 ميليارد تني نمك و خروارها مواد سمي و فلزات سنگين در زمين به جا گذارد كه تبعات منفي آن تا شعاع 100 كيلومتري درياچه اروميه غيرقابل كنترل خواهد بود.
درياچه اروميه-كه در گذشته «چيچست» ناميده مي شد- به دليل داشتن ارزشهاي اكولوژيك و منحصر به فرد، در سال 1346 بر اساس مصوبه شماره يك شوراي عالي حفاظت محيط زيست كشور، به عنوان منطقه حفاظت شده و طبق مصوبه شماره 63 شوراي عالي در سال 1354 به عنوان پارك ملي ارتقا يافت.
همچنين در سال 1356 بر اساس مصوبات «MAB»(انسان و كره مسكون) به عنوان يكي از مناطق بين المللي ذخيره گاههاي زيست كره در سطح جهان به ثبت رسيده است.
اين درياچه با تمام جزاير آن در سال 1354 به عنوان يكي از تالابهاي بين المللي در كنوانسيون رامسر ثبت و از سوي مؤسسه بين المللي تالابها به عنوان يكي از مهمترين مناطق مهم پرندگان انتخاب شد.در حال حاضر، در اين درياچه 27 گونه پستاندار، 212 گونه پرنده، 41 گونه خزنده، 7 گونه دوزيست و 26 گونه ماهي زيست مي كند.
درياچه اروميه داراي 102 جزيره است كه همه آنها از سوي سازمان يونسكو به عنوان ذخيره گاه طبيعي جهان به ثبت رسيده است.
اما اين زيست بوم با تمام دار و ندارش رو به نابودي است، زيرا به گفته مسؤولان سازمان محيط زيست، كاهش ميزان نزولات جوي، پايين بودن بازده آبياري كشاورزي در حوضه آبريز درياچه اروميه و عدم اختصاص آب كافي براي تأمين نياز بيولوژيكي رودخانه هاي منتهي به درياچه از عوامل تشديدكننده بحران و كويري شدن منطقه به شمار مي رود.

چند سالي است كه عوامل مختلف دست به دست هم داده اند تا منحصر به فردترين تالاب جهان به دليل ميزان پسرفت آب، به تهديدي جدي براي ساكنان منطقه تبديل شود. در نتيجه پس روي آب درياچه، وسعت آن به ميزان قابل توجهي كاهش يافته و برخي قسمتهاي جنوبي درياچه غيرقابل دسترسي و تبديل به نمكزار شده است كه اين پديده مي تواند فجايع زيست محيطي بسيار زيادي را همراه داشته باشد كه يكي از آنها، به جاي ماندن روستاهاي خالي از سكنه در شرق اين درياچه است. هم اكنون پنج روستاي حاشيه اين درياچه، خالي از سكنه شده اند.
شوره زارهاي حاشيه دريا روز به روز وسيع تر و آبهاي زيرسطحي نيز شورتر مي شوند.
بادهاي نمكي در آينده به يكي از تهديدهاي جدي منطقه تبديل خواهد شد و به گفته مسؤولان امر، مزارع درجه يك حاشيه درياچه اروميه با تهديد نابودي مواجهند.
بر اساس برآورد كارشناسان، 70 درصد علت كاهش آب درياچه اروميه، شرايط طبيعي و اقليمي از قبيل تبخير است و تنها 30 درصد توسط عوامل انساني صورت مي گيرد.
معاون برنامه عمران سازمان ملل متحد با ابراز نگراني از وضعيت كنوني درياچه اروميه مي گويد: حفاظت اين زيست بوم بين المللي از اهميت ويژه اي برخوردار است.
«اليزا ساگين» مي گويد: در اين راستا، سازمان ملل متحد در قالب حفاظت از عرصه هاي محيط زيست در جهان برنامه هاي زيادي را در دست اجرا دارد.
از 13 سال گذشته، عمق درياچه اروميه 6 متر كاهش يافته و با ادامه اين روند تا 10 سال آينده كل درياچه اروميه از بين خواهد رفت. برخي از كارشناسان، مرگ درياچه اروميه را هفت سال ديگر پيش بيني كرده اند.
*شوري آب درياچه اروميه به وضعيت فوق اشباع رسيد
معاون محيط طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست با اشاره به اين كه متأسفانه درياچه اروميه هم اكنون بسياري از ويژگيهاي زيستي خود را از دست داده است، مي گويد: افزايش ميزان شوري آب درياچه اروميه و رسيدن آن به حد فوق اشباع (340 گرم در ليتر)، مرگ و مير پرندگان در نتيجه رسوب نمك روي بال و پر و بدن آنها و نهايتاً عدم قدرت جابه جايي و تغذيه، مختل شدن امور تردد شناورهاي دريايي و عدم كارايي اسكله هاي احداث شده در سواحل رشكان، گلمانخانه و جزاير اشك و كبودان را در پي دارد.
دلاور نجفي، پديدار شدن زمينهاي شوره زار به ميزان حداقل 150 هزار هكتار بخصوص در نواحي پست اطراف درياچه و سواحل جزاير، چسبيده شدن جزاير 9گانه پارك ملي (محل زادآوري گونه هاي مهم پرندگان مهاجر) به سواحل جنوبي درياچه (پديدار شدن ارتباط خشكي جزاير فوق با سواحل)، كاهش جمعيت و عدم زادآوري پرندگان مهم ساكن درياچه (پليكان سفيد و فلامينگو)، كاهش مهاجرت پرندگان به زيستگاه پارك ملي درياچه اروميه، كاهش شديد توليد «سيست آرتميا» در درياچه و بلوري شدن نمك و تشكيل لايه هاي ضخيم نمكي در كف و بستر درياچه را از مهمترين مشكلات كنوني اين درياچه بيان مي كند.
معاون محيط طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست در خصوص ضروري ترين اقدامات براي بهبود وضعيت زيست بوم پارك ملي درياچه اروميه مي گويد: در اين راستا، تغيير الگوي كشت و اصلاح مديريت زراعي در راستاي افزايش بازده مصرف آب كشاورزي و استفاده از آبياري تحت فشار در اراضي كشاورزي حوضه آبريز، اختصاص حق آبه طبيعي پارك ملي درياچه اروميه (تأمين نياز بيولوژيك) توسط وزارت نيرو، تجديدنظر در طرحهاي توسعه منابع آب و عدم احداث سازه هاي آبي جديد با توجه به بحران درياچه، انجام مطالعات لازم به منظور انتقال آب از ساير حوضه ها به حوضه آبريز درياچه اروميه به خصوص از رودخانه هاي زاب و ارس و اجرايي كردن مديريت يكپارچه حوضه آبريز درياچه اروميه (متشكل از دستگاه هاي اثرگذار بر درياچه در سه استان آذربايجان غربي، آذربايجان شرقي و كردستان) ضروري است.
وي با اشاره به اين كه بر اساس قانون اراضي مستحدث ساحلي، عرض حريم درياچه اروميه 60 متر از آخرين نقطه پيشرفتگي آب در سال 1353 تعيين شده است، مي افزايد: بر اين اساس، در آن سال، ارتفاع آب درياچه برابر با 1277 /10متر از سطح آبهاي آزاد بوده است كه با توجه به آمار نوسانات سطح آب درياچه اروميه مشخص مي شود كه سطح آب درياچه از سال آبي 46-45 حداقل سطح درياچه با تراز 1273/47 متر شروع و با يك روند افزايشي تا سال آبي 74 - 73 با رقم 1277/5 ادامه يافته است.
بعد از آن، در سال 75-74 ارتفاع آب درياچه به بالاترين سطح خود يعني 1278 رسيد، اما از سال 77 به بعد پديده خشكسالي در كشور به وقوع پيوست كه به همراه ساير عوامل تأثيرگذار ديگر، سطح تراز آب درياچه اروميه به شدت تنزل پيدا كرد، به طوري كه در طول 13 سال گذشته، تراز آب به 1272 متر يعني حدود 6/20 متر كاهش يافت كه درياچه را با يك بحران زيست محيطي مواجه كرده است.
*آرتميا؛ در معرض خطر
احداث ميانگذر اروميه به دليل ايجاد نكردن زيرگذرهاي عبور آب، موجب قطع ارتباط اكولوژيك دو بخش درياچه و باعث تجمع رسوبات درياچه در دو طرف مسير و تغيير غلظت نمك درياچه در دو سمت درياچه شده است.
تغيير شديد غلظت درياچه موجب شده كه «آرتميا»، تنها موجود زنده اين درياچه كه بسيار ارزشمند است، در معرض خطر نابودي كامل قرار گيرد.
اين در حالي است كه با توجه به اين كه ارزش «سيست آرتميا» در بازارهاي جهاني با توجه به كيفيت آن حدود 120 تا 200 دلار است، بنابراين تنها ارزش سيست توليدي در يك سال به احتساب پايين ترين قيمت در همان سال نخست حدوداً يك ميليون ريال يعني سه برابر كل سرمايه گذاري ثابت و غيرثابت است. يعني سودآوري اين سرمايه گذاري از همان ابتدا در حدود 10 ميليون ريال به ازاي هر صد هكتار زمين در سال برآورد مي شود.
«آرتميا»، سخت پوستي فيلتر كننده غيرانتخابي كه كليه ذرات كمتر از 50 ميكرون را تغذيه مي كند و در آبهاي بسيار شور زندگي مي كند و هيچ گونه وسيله دفاعي ندارند. در ايران در درياچه هاي اروميه، مهار لو، طشك، بختگان و آبگيرهاي نظير نوق رفسنجان،كال شور گناباد و حوض سلطان قم وجود دارند.
*ميزان پس روي آب، درياچه اروميه را بحراني كرده است
مدير ملي طرح حفاظت از تالابهاي ايران، ميزان پس روي درياچه اروميه را بحراني مي داند و كاهش تراز آبي را در يك سال گذشته 95 سانتيمتر اعلام مي كند.
علي نظر دوست اظهار مي دارد: در مجموع حدود دو متر كسر تراز آبي درياچه را شاهديم كه براي جبران اين كاهش، نياز به 7/5 تا 8 ميليارد مترمكعب آب است.
*خطر از بين رفتن كشاورزي و كويري شدن منطقه
سلمان شفاعت، رئيس سازمان جهاد كشاورزي استان آذربايجان شرقي نيز در اين خصوص، بزرگ ترين خطر خشك شدن درياچه اروميه را از بين رفتن كشاورزي و كويري شدن منطقه مي داند و مي گويد: سازمان جهاد كشاورزي، اصلاح بازده مصرف آب در حوضه را در دستور كار دارد كه در اين خصوص، 30 هزار هكتار از اراضي اين حوزه به آبياري قطره اي مجهز شده اند.
مديركل حفاظت محيط زيست آذربايجان شرقي با اشاره به مصرف بيش از 87 درصدي آب حوضه آبريز درياچه در مصارف كشاورزي و بازده پايين آن در اين خصوص مي افزايد: در چند سال اخير، بيش از 120 هزار هكتار از اراضي حاشيه درياچه به شوره زار تبديل شده كه اين موضوع مي تواند زنگ خطري در كويري شدن منطقه، شور شدن خاكها، خشكيدن قناتها و از بين رفتن كشت و زرع در منطقه باشد.
بيوك رئيسي با اشاره به كاهش 42 درصدي بارندگي نسبت به سال گذشته در استان مي گويد: اين امر، سبب تشديد بحران كم آبي درياچه اروميه و ايجاد بحران در تالابهاي اطراف آن شده است.
وي از افزايش غلظت نمك به 364 گرم در ليتر مكعب در درياچه اروميه خبر مي دهد.
وي تأكيد مي كند: نجات درياچه اروميه از بحران فعلي نبايد به اعمال سليقه و موازي كاري مديران منجر شود.
وي تصريح مي كند: سند راهبردي مديريت درياچه اروميه پس از چندبار اصلاح و بازبيني، براي امضاي مقامات مسؤول نهايي شده و در شرايط فعلي بايد همه نهادها و مسؤولان بخشهاي دولتي و خصوصي از انرژي و ظرفيت خود براي اجرايي شدن اين سند استفاده كنند.
*تبعات خشك شدن درياچه اروميه غيرقابل كنترل خواهد بود
عضو هيأت مؤسس انجمن نجات درياچه اروميه ميگويد: تبعات منفي خشك شدن درياچه اروميه تا شعاع 100 كيلومتري غيرقابل كنترل خواهد بود.
علي قنبري مي افزايد: گسترش اراضي كشاورزي بدون لحاظ ظرفيت منطقه، تداوم شرايط اقليمي، ذخيره آب در پشت سدهاي پرتعداد مخزني حوزه آبريز و عدم سرمايه گذاري مناسب در بخش كشاورزي و محيط زيست درياچه اروميه، ضمن تقويت احتمال خشك شدن آن، مي تواند توده اي 8 ميليارد تني نمك و خروارها مواد سمي و فلزات سنگين در زمين برجاي گذارد.
وي، لزوم حركتهاي مردمي و تسريع در اجراي برنامه هاي عملي براي نجات درياچه را مورد تأكيد قرار مي دهد و اضافه مي كند: برنامه ريزي براي كنترل اتمسفر و باروري ابرها، ايجاد مركز تحقيقات هواشناسي حوزه آبريز، توجه به سامانه جديد توليد غذا در منطقه، توسعه و ترويج و آموزش كشاورزان و جلوگيري از اتلاف مجازي آب در استان از طريق تغيير الگوي كشت از مهمترين برنامه هايي است كه تاكنون توجه كافي در برنامه ريزيها به آن نشده است.
*بررسي مديريت بحران درياچه اروميه در سفر دوم رياست جمهوري
معاون استاندار آذربايجان شرقي نيز بحران درياچه اروميه را فاجعه اي انساني تعبير كرده و مي گويد: بخش عمده معيشت ساكنان حوضه درياچه از طريق كشاورزي است كه در سالهاي اخير با خطر جدي مواجه شده و آثار آن به خوبي در شبستر و آذرشهر مشاهده مي شود.
وي با نامشخص اعلام كردن مرز ساحل درياچه و تغييرات مداوم آن، سرمايه گذاري در منطقه را نامطمئن و هزينه بر اعلام مي كند و اظهار مي دارد: بحران درياچه اروميه با تمام تالابهاي كشور فرق مي كند، زيرا جوامع انساني حاشيه درياچه بيشتر از ديگر موجودات زنده منطقه تحت تأثير اين بحران قرار دارند.
علي مسجدي با اعلام اين كه هنوز در خصوص علت اصلي اين مشكل اتفاق نظر وجود ندارد، گفت: معتقديم علاوه بر انتقال تجربه كشورهايي كه با چنين بحرانهاي مواجه بوده اند، اقدامات عملي و اجرايي نيز بايد در اين زمينه آغاز شود.
وي بر آمادگي استانداري آذربايجان شرقي بر تأمين منابع مالي اجراي پروژه تأكيد مي كند و مي گويد: برابر هماهنگيهاي به عمل آمده، موضوع مديريت بحران درياچه اروميه در سفر دوم رئيس جمهور به استان مورد بررسي قرار خواهد گرفت، زيرا حل بحران درياچه اروميه نياز به مديريت فرااستاني و يكپارچه دارد.
*سند راهبردي مديريت جامع درياچه اروميه تدوين شد
مدير ملي طرح حفاظت از تالابهاي ايران مي گويد: سال گذشته، برنامه سند راهبردي مديريت جامع درياچه اروميه با محوريت سازمان محيط زيست طرح تالابها تنظيم و با رويكرد زيست بومي تدوين شد.
علي نظر دوست با اشاره به اين كه سند راهبردي مديريت جامع درياچه اروميه، سندي فرابخشي بوده و بايد به تأييد وزارتخانه هاي مرتبط هم برسد، اظهار مي دارد: نظرخواهيها در اين خصوص انجام شد و در حال حاضر اين سند مورد توافق وزارتخانه هاي ذيربط است.
*درياچه اروميه از نظر سطح آبهاي آزاد، بيستمين درياچه جهان از لحاظ وسعت و شورترين، بعد از بحرالميت محسوب مي شود. طول درياچه از 130 تا 146 كيلومتر و عرض آن از 58 كيلومتر تا 15 كيلومتر (بين كوه زنبيل و جزيره اسلامي) متغير است.حجم آب درياچه اروميه در مساحت 5 هزار و 822 كيلومتر مربع و با عميق متوسط 5/4 متر بيش از 31 ميليارد مترمكعب برآورد شده است.
حوضه آب ريز درياچه اروميه داراي 52 هزار و 47 كيلومتر مربع بوده كه در استانهاي آذربايجان غربي، شرقي، كردستان و قسمت بسيار كمي نيز در كشور تركيه است.
چهارشنبه 17 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قدس]

[مشاهده در: www.qudsdaily.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 190]