نكیر و منكر یا بشیر و مبشر

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: نكیر و منكر یا بشیر و مبشر

پرسش:آیا نكیر و منكر همیشه با چهره ترسناك ظاهر می شوند؟پس چرا نامهایی مثل بشیر و مبشر هم دارند؟
پاسخ:
پاسخ این سؤال مبتنی بر شناخت عالم آخرت و قوانین حاكم بر آن است. نظام حاكم بر جهان واپسین، نظامی تكوینی و عام است كه گستره آن شامل همه انسان ها، با هر دین و عقیده ای می شود. مسأله معاد از مسائل عقلی به شمار می رود و مسائل عقلی كلی و ضروری و عام است و عقیده مند بودن یا نبودن افراد در مورد آن، تأثیری ندارد. سؤال نكیر و منكر از روح گذر از پل صراط و فشار قبر برای روح، تجسم روح به صورت جسم دنيوى، وحشت اولیه روح هنگام ورود در عالم جدید، توجه خاص روح به بدن مادی و قبر و بسیاری از مسائل دیگر كه در دین اسلام به آن اشاره شده است حكایت از آن دارد روح در عالمی جدید با قوانینی جدید و عام روبرو شده است.
سؤال نكیر و منكر از عقاید كل روح است. يعني اصول فكري و عقيدتي كه روح در عالم ماده داشته است و با همين افكار و عقايد اصولى، ارواح ساكن عالم آخرت از هم متمایز می شوند.
سؤال نكیر و منكر در واقع بیرون كشیدن نهان روح است و جواب روح همان باطن اوست. یعنی این سؤال و جواب مثل سؤال و جواب های دنیوی و متعارف ذهن ما نیست. در واقع این دو ملك باطن پنهان ارواح را آشكار می سازند و حقایق وجود آنها را پدیدار می سازند. از روایات اسلامی بر می آید در عالم قبر (برزخ) از دو كس سؤال می شود یا از كسی كه در عالم ماده در پی حق برآمده و بدون كوچك ترین سستی به عقاید حقه نایل گشته و سپس سعی در تطبیق عملی خود با همان عقاید نموده اگر چه اشتباهات و لغزش هایی هم در مقام عمل و تحقیق داشته باشد و یا از كسی كه در حیات دنیوی در برابر سؤالات مطرح شده در درون خود به حركت افتاده، ولی حركت او به صورت صادقانه و جدی برای نیل به حق نبوده است بلكه آمیخته به اغراض و تعصب ها و هواها و توأم با سستی و اهمیت ندادن به حق بوده و در نهایت به عقاید باطل نیال گشته و سپس سعی در تطبیق عملی خود با آن اباطیل نموده است و در آخر به كفر و ضلالت رسیده است اگر چه احیانا فكر حق و قول و عمل حق هم داشته باشد از این دو نوع روح در عالم آخرت سؤال می شود تا باطن آنها نمایان شود و تمایز وجودی آنها پدیدار گردد..[1]
«نكیر» و «منكر» نام دو فرشته است. (نام دیگر منكر، ناكر است.) این دو فرشته ماموران خداوند برای بررسی اعتقادات شخص تازهدرگذشته (مرده) هستند. در برخی روایات از این دو فرشته به «دو نگهبان قبر» تعبیر شده است.
مطابق روایات اسلامی، هنگامی كه مرده را در قبر میگذراند، نخستین كسانی كه برای حسابرسی او حاضر میشوند، نكیر و منكر هستند. این دو فرشته چهرههایی هولانگیز دارند و حضورشان باعث احساس غربت و وحشت مرده میشود. صدایشان چون رعد و برق و نگاهشان همچون تندر آسمان است.
نخستین سئوالی كه از مرده میپرسند این است كه «خدای تو كیست؟» و سپس درباره دیگر مسائل اعتقادی از او می پرسند: پیامبرت كیست؟ دینت چیست؟ امامت كیست؟
اگر شخص مرده، انسانی مؤمن باشد و عقایدی صحیح داشته باشد، نكیر و منكر قبر او را گسترده میكنند و روزنه ای در قبرش میگشایند كه بتواند جای خود را در بهشت ببیند، ولی اگر مؤمن نباشد، بر او سخت خواهند گرفت و عذاب او را آغاز خواهند كرد.
تعابیری همچون « شرّ نكیر و منكر » یا « هول نكیر و منكر » كه در روایات آمده است، به دلیل ترس و اضطرابی است كه با دیدن این دو فرشته، به سراغ میت میآید؛ از این رو خواندن سوره مُلك، برای خلاصی از ترس و وحشت پس از مرگ سفارش شده است؛ در برخی دعاها نیز خلاصی از این مرحله دشوار طلب شده است.
همچنین به نزدیكان میت سفارش شده است كه پس از خاكسپاری، میت را تنها نگذارند و با تلقین به او، در پاسخ دادن به سئوالات نكیر و منكر یاریاش كنند. [2]
روایات به صورت مشروح و كافی از این پرسش ها پاسخ گفته اند، كه چند مورد به عنوان نمونه بیان می شود.
پیامبر(صلی الله علیه وآله) به برخی از اصحاب فرمود: وقتی دو آزمایش كننده ی قبر بر تو وارد شدند، چگونه خواهی بود؟ صحابی گفت: آن دو آزمایش كننده چه كسی اند؟ فرمود: دو ملكی اند، سختگیر و خشن، آوازشان مانند رعد غرنده، چشمانشان چو برق خیره كننده، با موهای بلند كه زیر پای آنها می شود وروی آن راه می روند، دارای دندان های كه با آن زمین را می شكافند و از تو می پرسند.[3]
امام صادق(علیه السلام) فرمود: همین كه میت دفن شد، دو ملكی به نام های منكر و نكیر سراغ او می آیند كه آوازشان مانند... از میت می پرسند: پروردگارت كیست؟ دینت چیست؟ پس میت اگر مؤمن باشد می گوید الله پروردگارم، اسلام دین من است، سپس می پرسند، راجع به مردي كه از ميان شما بيرون آمد چه مي گويى؟ میت می گوید: پیامبر را از من مي پرسى؟ شهادت می دهم كه او رسول خداست...[4] و از امام او می پرسند، میت امام خود را معرفی می كند، دو ملك می پرسند، چگونه امامت را شناختى؟ میت می گوید: این امری است كه خدا مرا بر آن هدایت كرده است.[5]
در روایتی از امیر المؤمنین(علیه السلام) مانند آن چه از رسول خدا نقل شد آمده است:... و سوال می كنند امام تو كیست؟ پاسخ می گوید: امام من علی بن ابیطالب(علیه السلام) است. سپس دیگر ائمه(علیهم السلام) را یكی پس از دیگری می شمرد تا به امام زمان خویش می رسد.[6]
امام سجاد(علیه السلام) جمعه ها در مسجد النبی به موعظه ی مردم می پرداخت، و از پایان عمر و سوال و نكیر و منكر می گفت: از خدايي كه مي پرستى، از پیامبری كه برای تو مبعوث شد، از دیني كه بر آن هستى، از كتابي كه مي خوانى، از امامي كه پيروي مي كنى، از عمری كه سپری كردی و از مالی كه به دست آوردی و خرج كرده ای سوال می كنند.[7]
در روایات دیگر آمده است: از قبله اش از دوستانش[8] از نمازش، زكاتش، روزه اش.[9]
در برخی روایات آمده است كه نكیر و منكر با آن قیافه ی وحشتناك و... مربوط به میت كافر است، اما ملایكه ی مسؤل پرسش از میت مؤمن به نام مبشر و بشیر است، ابوبصیر از امام صادق(علیه السلام) پرسید آیا آن دو ملك بر مؤمن و كافر با یك صورت وارد می شوند؟ فرمود: خیر.[10]
شیخ مفید(رحمهم الله) می فرماید: در برخی از روایات نام دو ملكی كه بر كافر نازل می شوند ناكر و نكیر و نام دو ملكی كه بر مؤمن نازل می شوند مبشر و بشیر ذكر شده است، گفته شده اگر نام دو ملك كافر نكیر و ناكر است به خاطر این است كه كافر منكر حق است و منكر آن ملایكه و از آمدن آنها ناخشنود است و دو ملك مؤمن مبشر و بشیر است چون آن دو رضایت و ثواب خدا را بر او بشارت می دهند.[11]
سید نعمت الله جزایری می فرماید: از ظاهر دعاهایی كه از ائمه ی اطهار(علیهم السلام) رسیده بر می آید كه منكر و نكیر جهت بازجویی كفّار و فساق می آیند و مبشر و بشیر با بهترین هیئت و صورت به بازجویی مؤمنین می آید و موجب خشنودی آنها می شوند.[12]
نامیده شدن ملایكه ی الهی به نكیر و منكر كه در ظاهر اسم زشتی است، به خاطر این نیست كه زشتی در ذات آنها باشد، چون ملایكه ی الهی از هر پلیدی به دوراند، بلكه به خاطر این است كه كافر و فاسق از دیدن آنها منقلب و گرفته و ناخشنود می شوند مانند نامیدن شدن به خزنة الجهنم و زبانیة كه برخی از ملایك اند.[13]
جمع بندى: پرسش در قبر برای كافران و فاسقان توسط نكیر و منكر با حالت ترسناك و برای مؤمن توسط مبشّر و بشیر با حالت فرحناك انجام می شود، محور پرسش ها، عقاید و اصول دین است به ویژه مسأله ی امامت[14]
(خداوند، پیامبر، دین، امام) اما از مسايل فروع دین به ويژه مسايلي كه در تعيين سرنوشت انسان مؤثر است نيز سوال مي شود مانند: صرف عُمر، دوستان و... .
بیشتر آنچه گفته شد در منابع اهل سنت نیز وارد شده است: در روایتی به آیه ی شریفه ی (یُثَبِّتُ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثّابِتِ) برای سوال در قبر استدلال شده است، و پس از آن همان اوصافي كه براي نكير و منكر ذكر شد بيان كرده است و اضافه شده كه به دست هر كدام گرزي به وزن سنگيني آهن هاي دنيا است و از ربّ و نبي و قبله و امام مي پرسند و مؤمن در پاسخ می گوید... امام من علی بن ابی طالب(علیه السلام) است...[15]
احمد بن حنبل كه فهرست و اصول عقاید اهل حدیث را نوشته می گوید: عذاب قبر حق است و در آن از گناهان بندگان و از پروردگار و از بهشت و دوزخ سوال می كنند و مسأله ی دو فرشته ی به نام نكیر و منكر نیز حق است.[16]

[1] . برای مطالعه بیشتر ر.ك: معاد یا بازگشت به سوی خدا، محمد شجاعى، ص 270 - 320.

[2] . اصول كافی، باب المسأله فی القبر ( 2/ 634 و 3/201 و 236 )؛ سفینه البحار

[3] . بحار الانوار، 6 / 215، حدیث 5.

[4] . الفروع من الكافى، 3 / 236، حدیث 7.

[5] . همان 3 / 238، حدیث 11.

[6] . الانوار النعمانیه، 4 / 222.

[7] . بحار الانوار، 6 / 223، حدیث 24.

[8] . همان 6 / 175، حدیث 1.

[9] . حق الیقین، عبدالله شبّر، 2 / 388.

[10] . الفروع من الكافى، 3 / 239، حدیث 12.

[11] . شرح عقاید صدوق یا تصحیح الاعتقاد، شیخ مفید، ص 220; علم الیقین، فیض كاشانى، 2 / 1073.

[12] . الانوار النعمانیه، 3 / 225.

[13] . المنقذ من التقلید، حمصى رازى، 2 / 197.

[14] . در روايت تدفين فاطمه مادر حضرت امير(عليه السلام) گذشت كه پیامبراكرم نام على(عليه السلام) را به او تلقين كرد تا در پاسخ ملايكه بيان كند; حق الیقین، عبدالله شبر، 2 / 384.

[15] . حق الیقین، عبدالله شبر، 2 / 387 به نقل از كتاب المناقب از قول ابوهریرة.

[16] . طبقات الحنابله، قاضى ابوالحسین، محمد بن یعلى، ص 226.

منبع: پایگاه حوزه، شماره 13040

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 382]