پيشنهادهاي براي مديريت توسعه نانوفناوري در ايران

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: پيشنهادهاي براي مديريت توسعه نانوفناوري در ايران
خبرگزاري فارس: نانوتكنولوژي به عنوان مهم‌ترين فناوري جديد كه مورد توجه كشور نيز قرار گرفته است، مانند ساير تكنولوژي‌هاي جديد، نمي‌تواند در بستر فعلي رشد نمايد.

چهل سال پيش ريچارد فينمن، متخصص كوانتوم نظري و دارنده جايزه نوبل، در سخنراني معروف خود با عنوان "آن پايين فضاي بسياري هست" (There is plenty of room in the bottom) به بررسي بعد رشد نيافته علم مواد پرداخت. وي در آن زمان اظهار داشت: "اصول فيزيكي تا آنجايي كه من توانايي فهمش را دارم، بر امكانپذيري ساختن اتم به اتم چيزها حرفي نمي‌زنند."

1- مقدمه

مديريت توسعه فناوري از يك سو بحثي نسبتا جديد و نا آشنا در اغلب مجامع علمي و آكادميك كشور است كه دانشگاه و يا كانون‌هاي تفكري هم كه به آن پرداخته‌اند معمولا از دايره مطالعات و مباحث علمي فراتر نرفته‌اند، از سوي ديگر كشوري كه قصد حركت در مسير توسعه فناوري را دارد، ناگزير از توجه به مبحث مديريت توسعه فناوري، هم در سطح نظري و هم به‌صورت عملي است. با نگاهي به كشورهاي پيشرو، به نظر مي‌رسد كه مديريت توسعه فناوري‌هاي جديد به مراتب پيچيده‌تر از فناوري‌هاي متداول مي‌باشد. چراكه سرعت تحولات در عرصه فناوري‌هاي جديد پرشتاب و زير ساخت‌هاي لازم براي رشد اين فناوري‌ها متفاوت با زير ساخت‌هاي قبلي است.
نانوفناوري كه جديد‌ترين عرصه فناوري‌هاي نو است، به دليل گسترگي حوزه اثر و فراواني كاربردهاي محصولات مبتني بر آن، به‌عنوان يكي از اولويت‌هاي فناوري كشور مطرح شده است. مديريت درست توسعه نانوفناوري در كشور، علاوه بر ارتقاء توانمندي‌هاي فناوري كشور، مي‌تواند الگويي براي مديريت فناوري‌هاي جديد در كشور باشد.

2- تعريف نانو و آشنايي با آن

نانوتكنولوژي، توانمندي توليد مواد، ابزارها و سيستم‌هاي جديد، با در دست گرفتن كنترل سطوح ملكولي و اتمي و استفاده از خواصي است كه در آن سطوح ظاهر مي‌شود. از همين تعريف ساده برمي‌آيد كه نانوتكنولوژي يك رشته جديد نيست، بلكه رويكري جديد در تمامي رشته‌هاست. براي نانوتكنولوژي كاربردهايي را در حوزه‌هاي مختلف از غذا، دارو، تشخيص پزشكي، و بيوتكنولوژي تا الكترونيك، كامپيوتر، ارتباطات، حمل و نقل،‌ انرژي، محيط زيست، مواد، هوا فضا و امنيت ملي، برشمرده‌اند. كاربردهاي وسيع اين عرصه به همراه پيامدهاي اجتماعي، سياسي و حقوقي آن، اين فناوري را به عنوان يك زمينه فرا رشته‌اي و فرا بخشي، مطرح نموده است.

3- سابقه نانو در جهان

چهل سال پيش ريچارد فينمن، متخصص كوانتوم نظري و دارنده جايزه نوبل، در سخنراني معروف خود با عنوان "آن پايين فضاي بسياري هست" (There is plenty of room in the bottom) به بررسي بعد رشدنيافته علم مواد پرداخت. وي در آن زمان اظهار داشت"اصول فيزيكي تا آنجايي كه من توانايي فهمش را دارم، برامكانپذيري ساختن اتم به اتم چيزها حرفي نمي‌زنند." او فرض را بر اين قرار داد كه اگر دانشمندان فراگرفته‌اند كه چگونه ترانزيستورها و ديگر سازه‌ها را با مقياس‌هاي كوچك بسازند، پس ما خواهيم توانست كه آن‌ها را كوچك و كوچك‌تر كنيم. در واقع آن‌ها به مرزهاي حقيقي‌شان در لبه‌هاي نامعلوم كوانتوم نزديك خواهند بود، به‌طوري‌كه يك اتم را در مقابل ديگري به گونه‌اي قرار دهيم كه بتوانيم كوچك‌ترين محصول مصنوعي و ساختگي ممكن را ايجاد كنيم.
دركسلر در اوايل دهه 80، گروهي از دانشجويان را به صورت انجمني به دور خود جمع نمود. او افكار جوان‌تر‌ها را با يك سري ايده‌ها كه خودش "نانوتكنولوژي" نام‌گذاري كرده بود، مشغول مي‌داشت. دركسلر اولين مقاله علمي خود را در مورد نانوتكنولوژي ملكولي (MNT) در سال 1981 به چاپ رساند. دركسلر تنها درجه دكتري در نانوتكنولوژي را در سال 1991 از دانشگاه MIT دريافت كرد. او يك پيشرو در طرح نانوتكنولوژي است و هم‌اكنون رئيس انستيتو Foresight و Research Follow مي‌باشد.

4- ورود كشورها به عرصه نانوتكنولوژي اجتناب ناپذير است

بسياري از صاحب‌نظران و محققان، نانوتكنولوژي را مساوي آينده دانسته‌اند. به دليل تاثيرات اين فناوري بر اكثر فناوري‌هاي موجود، عقيده صاحب‌نظران اين است كه متخصصان رشته‌هاي مختلف، بدون گرايش به مباحث مقياس نانو، در دهه‌هاي آينده فرصتي براي رشد نخواهند داشت و شكوفايي بسياري از فناوري‌هاي مهم، از جمله فناوري اطلاعات و بيوتكنولوژي، به‌عنوان دو دستاورد بسيار عظيم قرن بيستم بدون بهره‌گيري از نانوتكنولوژي دچار اختلال خواهند شد. از اين جهت اين مساله براي دانشگاهيان، محققان و مسئولان هر كشوري امري حياتي است.

5- دلايل اساسي ضرورت ورود كشور به عرصه نانوتكنولوژي

5-1- تاثير اساسي نانوتكنولوژي در رشد و پيشرفت بسياري از فناوري‌ها

ماهيت فرارشته‌اي علوم و فناوري‌ نانو به عنوان توانمندي توليد مواد، ابزارها و سيستم‌هاي با دقت اتم و مولكول، موجب تعريف كاربردهاي بسيار زيادي در عرصه‌هاي مختلف علمي و صنعتي شده است. براي نانوتكنولوژي كاربردهاي بسياري را در حوزه‌هاي دارو، غذا، بهداشت، درمان بيماري‌ها، محيط زيست، انرژي،‌ الكترونيك، كامپيوتر و اطلاعات، مواد، ساخت و توليد، هوا فضا، بيوتكنولوژي، كشاورزي و امنيت ملي و دفاع برشمرده‌اند. به همين دليل بر تمام فناوري‌ها تاثير گذاشته و دير يا زود بايد شاهد ثمرات آن بود.

5-2- تاثير نانوتكنولوژي بر امنيت جهاني

از نظر دفاعي، نانوتكنولوژي براي كشورها، هم فرصت است و هم تهديد. به لحاظ كاربردهاي بسيار زيادي كه اين فناوري مي‌تواند در امور نظامي داشته باشد، گرايش زيادي در بخش دفاعي كشورها به تحقيق و توسعه نانوتكنولوژي صورت گرفته است. اين كاربردها از لباس‌هاي مانع خطر تا پرنده‌هاي بسيار كوچك، تجهيزات اطلاعاتي و بسياري موارد ديگر است كه هم‌اكنون با حمايت وزارتخانه‌هاي دفاع كشورهايي چون ژاپن، آمريكا و برخي كشورهاي اروپايي به‌صورت پروژه‌هاي تحقيقاتي در حال انجام هستند. از اين جهت اين فناوري براي كشورها يك تهديد محسوب مي‌شود. اما براي كشورهايي كه بتوانند با استفاده از روند موجود، جايگاهي را در آينده امنيت جهاني براي خود در نظر بگيرند، يك فرصت خواهد بود.

5-3- شكل‌گيري بازارهاي بسيار بزرگ

شواهد موجود نشان مي‌دهد كه درصد بالايي از بازارهاي محصولات مختلف متكي بر نانوتكنولوژي خواهد بود و به همين دليل دولت ها و شركت‌هاي بزرگ و كوچك به دنبال كسب جايگاهي براي خود در اين بازارها هستند. به عنوان مثال در بخش دارو پيش‌بيني شده‌ است تا 10 الي 15 سال آينده نيمي از اين صنعت، متكي بر نانوتكنولوژي خواهد بود كه خود نياز به وسايل تزريق جديد و آموزش‌هاي پزشكي روزآمد خواهد داشت. در مورد مواد شيميايي نيز فقط ذكر بازار 100 ميليارد دلاري كاتاليست‌ها كه تا 10 سال آينده به‌طور كامل متكي بر كاتاليست‌هاي نانوساختاري خواهد بود، براي نشان دادن اهميت بحث، كافي است.

6- راهكارهاي توسعه نانوتكنولوژي

6-1- ضرورت تعيين اولويت در نانوتكنولوژي: ضرورت تعيين اولويت براي نانوتكنولوژي وقتي اهميت پيدا مي‌كند كه مي‌بينيم حوزه‌هاي كاربرد وسيعي را به خود اختصاص داده و پتانسيل كشور ما نيز محدود است؛ ضمن اين‌كه در بعضي موارد مشاهده مي‌شود كه مي‌توان در زمينه‌هايي از نانوتكنولوژي فعال شد و به منافع خوبي دست يافت كه قبلا در آن زمينه فعاليتي صورت نگرفته باشد.
گروهي از صاحب‌نظران معتقدند هنوز پتانسيل‌ها در نانوتكنولوژي به اندازه كافي نيست و نمي‌توان براي آن‌ اولويت تعيين كرد. علاوه بر اين نانوتكنولوژي به دليل گستره عظيم آن، تمام حوزه‌ها را تحت تاثير قرار خواهد داد و نمي‌توان فرض كرد كه اولويت خاصي براي آن بايد در نظر گرفت، بلكه بايد در اولويت‌ها، آن را به‌كار گرفت. اما به هر حال به عقيده اكثريت متخصصين، تعيين اولويت در اين زمينه ضرورت دارد.

6-2- اهداف طرح‌هاي توسعه نانوتكنولوژي: توسعه نانوتكنولوژي در هركشوري مي‌تواند اهداف مختلفي را دنبال نمايد و تعيين درست اهداف در اين زمينه تاثير زيادي در روند توسعه كشور و رسيدن به اهداف كلان كشور كه همان رشد اقتصادي است، دارد. يكي از اهداف، مي‌تواند افزايش سهم توليد علم كشور در جهان باشد كه اعتبار بين‌المللي را در اين زمينه بدنبال خواهد داشت.
هدف ديگر، دستيابي به فناوري بومي يا رفع نيازهاي فناوري كشور مي‌باشد. خلق ثروت و دستيابي به منابع سرشار توليدي و صنعتي كه منجر به توليد ثروت در كشور شود، هدف ديگري است كه مي‌توان از توسعه نانوتكنولوژي انتظار داشت. طبق بررسي‌هاي صورت گرفته، حدود 90 درصد از متخصصين، فعاليت در نانوتكنولوژي به شرط توليد ثروت را مناسب‌ترين هدف مي‌دانند.

6-3- ماهيت طرح‌هاي توسعه نانوتكنولوژي: تعريف طرح‌هاي علمي و صنعتي در كشور ما به‌صورت‌هاي گوناگوني انجام شده است؛ گاهي طرح‌ها به‌صورت خرد مثل طرح‌هاي پژوهشي، طرح‌هاي نيمه صنعتي و پايلوت و طرح‌هاي صنعتي، تعريف شده است و گاهي طرح‌ها به‌صورت كلان و به‌صورت يك طرح ملي درآمده‌اند. آنچه مي‌توان از گذشته دريافت اين‌ است كه خيلي از طرح‌ها در مرحله پژوهشي مانده‌اند و پيگيري نشده‌اند تا به يك نتيجه صنعتي دست يابيم، ضمن اين‌كه خيلي از طرح‌هاي صنعتي نيز كه به‌صورت پروژه‌هاي انتقال تكنولوژي تعريف شده‌اند، بدون انجام پژوهش‌هاي لازم، نتيجه مطلوب را به‌ بار نياورده‌اند.
متخصصين حوزه نانوتكنولوژي بر اين عقيده‌اند كه در هر طرح، بايد همه حلقه‌هاي زنجيره فناوري، از مراحل آموزشي و پژوهشي تا مراحل صنعتي و بازاريابي پيش‌بيني‌ شود. عدم تعريف طرح‌هايي كه به بازاريابي و پيش‌بيني بازار و تكنولوژي مربوط هستند، ادامه حيات بعضي تكنولوژي‌ها و طرح‌ها را نيز به خطر انداخته است. اگر بتوان طرح‌ها را به‌صورتي تعريف كرد كه تمام حلقه‌هاي زنجيره ثمردهي فناوري را در برداشته باشند، مي‌توان اميدوار بود با پيگيري، درصد موفقيت طرح‌هاي نانوتكنولوژي نسبت به ساير حوزه‌ها افزايش چشم‌گيري داشته باشد.

7- نتيجه‌گيري

نانوتكنولوژي به عنوان مهم‌ترين فناوري جديد كه مورد توجه كشور نيز قرار گرفته است، مانند ساير تكنولوژي‌هاي جديد، نمي‌تواند در بستر فعلي رشد نمايد. در اين زمينه بايد موارد زير را كه از نظرات بيش از 50 تن از متخصصين اين رشته استخراج شده است، مورد توجه قرار داد.

1- با توجه به گستردگي نانوتكنولوژي و منابع محدودكننده، بايد در اين زمينه اولويت‌بندي كرد و با مدد روش‌هاي علمي، اولويت‌هاي صحيحي را براي كشور تعيين نمود. در اين زمينه فعاليت‌هايي كه سريع تجاري مي‌شوند يا صنايع موجود را رقابتي مي‌كنند،‌ از اولويت برخوردارند.
2- هدف كشور از توجه به نانوتكنولوژي، بايد توليد ثروت باشد.
3- براي به نتيجه رسيدن طرح‌هاي توسعه نانوتكنولوژي، بايد از همان ابتدا، تمام حلقه‌هاي زنجيره ثمردهي فناوري را مورد توجه قرار داد و زيرساخت‌هاي لازم براي آن‌ها را ايجاد نمود تا طرح‌ها به نتيجه مورد نظر كه همان خلق ثروت است، برسند.
4- مديريت طرح‌هاي توسعه نانوتكنولوژي به دليل بين رشته‌اي بودن و لزوم هماهنگي زياد، بايد متمركز باشد؛ البته مديريت فقط نقش تسريع‌كنندگي دارد و از مشاوره و مشاركت ديگران استفاده مي‌نمايد.
.........................................................................
منبع: شبكه تحليلگران تكنولوژي ايران
يکشنبه 14 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 190]