گفت و گو با دكتر شاپور رواسانى درباره كتاب «اتحاديه مردم شرق» مرزهاى سياسى را انكاركن!

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: گفت و گو با دكتر شاپور رواسانى درباره كتاب «اتحاديه مردم شرق» مرزهاى سياسى را انكاركن!
[عليرضا سميعى]

391674.jpg

تمثال «فروهر» آنگونه كه فكرمى كرديم از آن ايرانيان نيست. كسى نمى داند چه كسى خط را اختراع كرده است و هر رأى متقنى در اين باره بى اعتبار است.‎/‎/ اين سخنان را از «شاپور رواسانى» مى شنويم.استاد صاحب كرسى اقتصاد سياسى دانشگاه اولدنبورگ در آلمان و صاحب تأليفاتى نظير اسلاميت و ايرانيت، نادرستى فرضيه هاى آريا و سامى و ترك، زمينه اجتماعى هويت ملى و.‎/‎/ شايد علاقه توأمان او به اقتصاد سياسى و باستانشناسى باعث شد خوانش خاصى از شرق با تكيه بر مردم باستان بدهد. وى باور دارد، انسان شرقى شخصيتى گسترده در پهنه فرهنگى- باستانى دارد كه داراى اشتراكات زيادى با هم هستند و براين اساس حتى مى توانند متحد شوند. كتاب «اتحاديه مردم شرق» با تكيه بر مستندات باستانشناسى تلاش مى كند همين ايده را بسط دهد. در ادامه پاى صحبت او مى نشينيم تا در مجالى اندك برخى از بحث هايش را بازگو كند.

چرا كتاب «اتحاديه شرق» را نوشتيد
در كودتاى ۲۸ مرداد من يك دانشجو بودم. خواست ما ملى شدن صنعت نفت بود و هرگز نمى خواستيم لندن و پاريس را تصرف كنيم. ما تهديدى براى آنها محسوب نمى شديم اما در آن ماجرا افراد زيادى كه مى شناختم به صورت غيرمستقيم به دست آنها كشته شدند و من مدتها مخفيانه زندگى كردم.
آنچه مرا شديداً متأثر مى كند بى عدالتى عليه انسان است كه سيستم سرمايه دارى بر كشورهاى آفريقا، آسيا و امريكاى جنوبى روا مى دارد. اين كار غالباً از طريق طرح نظريه هايى جعلى مانند ناسيوناليسم نژادى و انواع تاريخ سازى ها صورت مى پذيرد. عدم آگاهى مردم از هويت تاريخى خودشان سبب مى شود اقليتى فاسد با ابزارهاى تبليغاتى بر آنها سرورى يابند. به اين ترتيب مردم محروم از راه اغفال شدن، خود، تبديل به ابزارهايى براى استثمار خويش مى شوند.
پس آيا به نظر شما غفلت از تاريخ علت العلل محروميت مردم شرق است
تاريخ عينيت هويت است. پس غفلت از تاريخ، همان ناآشنايى با هويت است. گاه غفلت از تاريخ در سايه قلب تاريخ انجام مى پذيرد.
به عنوان مثال ما تاريخ خود را تنها سرگذشت سلاطين مى دانيم و مدام در مورد آنها اغراق مى كنيم. درنتيجه دچار نوعى ناسيوناليسم نژادى هستيم كه براساس آن از ديگر اقوام فاصله مى گيريم. به علاوه شخصيت هايى مانند «دوماتا» را نمى بينيم كه در دوران هخامنشى ۳ سال مردم منطقه فرماندارى خود را از ماليات معاف كرد و جان خود را بر سر همين مبارزه گذاشت.
در عصر ساسانى، مزدك و مانى و بعدها بابك ظهور كردند. ما ايشان را از تاريخ خود حذف كرده ايم تو گويى مبارزه و حق طلبى موضوع تازه اى است يا اين كه هرگز ظلمى در كار نبوده.
چطور اين اتفاق مى افتد

391623.jpg

مرزگذارى هاى جديد كه حاصل سياست هاى امپرياليستى جديد هستند از آفريقا تا آسيا انجام شده اند. حاصل اين مرزهاى ۱۰۰ و ۱۵۰ ساله توليد هويت كاذبى است كه درواقع بسيار سياسى هم است و ربطى به گذشته اقوام ندارد. اختلافات منطقه اى از اينجا شروع مى شود. نتيجه آن ضعف ملت هاى منطقه و تبديل شدن آنها به بازار است. كسانى ابتدا به ميل خود مرزكشى كرده اند و سپس به دنبال تاريخ سازى جهت مستندكردن همان مرزكشى ها رفته اند.
مثلاً قدمتى ۳ هزار ساله براى پاكستان قائل هستند. در حالى كه اين كشور فقط به بعد از جنگ جهانى دوم برمى گردد، تكيه بيش از حد بر مرزهاى بعد از جنگ دوم مسبب مشاجرات زيادى است. در حالى كه مى توانيم تكيه خود را به جاى مرزهاى سياسى بر مرزهاى فرهنگى بگذاريم كه باستانى، عميق و اساسى تر هستند.
مثل ماجراى خليج فارس
بله تكيه بر مالكيت جزاير ريشه در «پان» بازى «پان» سازى دارد. اين تقسيم نژادها به آريايى، سامى، ترك و.‎/‎/ بسيار مشكوك هستند. تكيه بر آنها منازعات را بالا مى برد و كشورهاى عربى را تبديل به بازار سلاح مى كند. در گذشته تركيب و شباهت قومى بسيار بيشتر از تقسيم و جدايى بوده و روابط اساساً خويشاوندى بوده است.
جامعه بزرگ شرقى كه در كتاب طرح مى كنيد، چه گستره جغرافيايى دارد
از يك سو عربستان، تركيه، سوريه و عراق تا اردن و شمال آفريقا و از اين سو افغانستان و پاكستان تا مرزهاى هندوستان. در مركز هندوستان مشتركات فرهنگى كمتر مى شود ولى قدر مسلم چنانچه براساس يافته هاى باستانشناسانه پيش رويم اشتراكات زيادى در سمبل ها، رسوم، نقوش، خط ها و.‎/‎/ مى يابيم. حتى بسيارى از اين اشتراكات در متون كهنى چون شاهنامه فردوسى گنجانده شده است. من مايل نيستم در مورد مسائل جغرافيايى تأكيد كنم بلكه شرق را يك مفهوم فرهنگى مى دانم كه از دوران باستان وجود داشته و بعد از اسلام نيز تداوم يافته است. تلاش من اين بود كه اين توازن و تركيب فرهنگى را در كتاب خود نشان دهم.
براى مثال در بالاى تخت جمشيد نقش يك خورشيد بالدار با سر آدمى ديده مى شود كه ما آن را «فروهر» مى ناميم. باستانشناسى به صورت تطبيقى نشان مى دهد كه اين خورشيد بالدار ابتدا در مصر و سوريه كنونى بوده و سپس با تطور و تغيير به آشور رسيده و تبديل به خداى آشور شده است. در حالى كه ما آن را اصالتاً از آن خود و دين زرتشتى مى دانيم. در گذشته وقتى اقوام به يكديگر حمله مى كردند، بت ها و خدايانى را به غارت مى بردند. بعدها همان بت ها را مى پرستيدند و فراوان پيش مى آمد كه رسوم قوم مغلوب را پى مى گرفتند. در مصر به گاو (آمنيس) اهميت مى دهند. همينطور در هندوستان و در معابد زيادى در مناطق ميانه، «سرگاو» ديده مى شود. مهمتر از همه خط است كه مى دانيم ريشه در نقاشى هاى ابتدايى دارد. هيچ قومى خط را اختراع نكرده است.
ظاهراً ابتدا نقاشى هاى ديوارى در جيرفت (كرمان) و بين النهرين و.‎/‎/ به وجود آمده اند. ولى وقتى به تطور آنها نظر مى كنيم متوجه مى شويم كه در طول سالها با شركت و اثرگذارى متقابل اقوام و گروه ها كم كم خط شكل گرفته و حتى بعدها منشعب شده است.
اما همين اندازه مى دانيم كه براى نخستين بار در كرمان يا همان جيرفت ديده شده است
گفتن عبارت «براى اولين بار» منحرف كننده است. چرا بايد همه چيز را به زور ساده كرد. اين نقاشى هاى ديوارى همه جا بوده اند. يك روند چند هزار ساله با شركت اقوام مختلف كه در ارتباط دائم بوده اند جدا كردن سابقه خط ها را غيرممكن مى كند. اين كار مستشرقان اروپايى است كه به راحتى و با لاقيدى انگشت بر روى نقشه مى گذارند كه يعنى سحر آغاز خط را يافته اند. اصلاً چگونه مى توان ابتداى قطعى چيزى مثل زبان يا خط را پيدا كرد
پس چرا ميان خط ها تفاوت وجود دارد
در طول زمان اين اتفاق افتاده است. هر چه خط را به عقب ببريم انواع آن به هم شبيه تر مى شود. ولى رفته رفته براساس اقتضائات زيستى هر سرزمينى تحولات خود را به آن اضافه كرده است.
چه چيزى باعث مى شود اشتراكات پنهان شوند
در غرب بعد از انقلاب فرانسه براى كسب آزادى و دموكراسى بر اقتصاد سرمايه دارى تأكيد مى شد زيرا آن ايده به هرحال در آن دوره مترقى بود. ولى نگرش سرمايه دارانه باعث مى شود ما طبقات را درنظر نگيريم. پس فرهنگ هر طبقه، خواست هاى طبقاتى، تاريخ طبقات و.‎/‎/ كنار گذاشته مى شوند.
اين نگرش در تحليل تاريخ باعث مى شود گذشته را به سرگذشت پادشاهان تقليل دهيم. همچنين هنگام تأمل در زمان حال با صرفنظر از واقعيت هاى طبقه، برخى حقايق اجتماعى فراموش مى شوند.

391626.jpg

به نظر مى رسد در ايران ضعف تاريخ نويسى وجود دارد، چرا
نمى دانم چرا به طور كلى ضعف تاريخى داريم. ولى همواره ديگران تاريخ ما را نوشته اند. هر چند اخيراً احساس مى كنم يك رويكرد انتقادى در تاريخ نويسى ايران به وجود آمده است. به هرحال بايد در بسيارى از موارد تجديدنظر كرد؛ چرا كه باعث اشتباهات بعدى مى شود.
يكى از اين اشتباهات را براى مثال طرح كنيد.
طبق روايت كتب مقدس حضرت ابراهيم(ع) سه فرزند داشت كه يكى از آنها، سام ناميده مى شد. يك محقق آلمانى كه در زبان هاى عربى تحقيق مى كرد به خاطر علايق شخصى در مورد زبان هايى كه در حوالى فلسطين بودند اصطلاح زبان «سامى» را به كار برد. در ابتدا اين صرفاً يك نامگذارى قراردادى و معمولى بود. ولى به تدريج پاى آن به جامعه شناسى و تاريخ هم كشيده شد. بار ها ديده مى شود كه بعضى محققين براى اثبات نظرات خود مثلاً براى اثبات درستى داستان هاى تورات آنقدر اقوام و سلاطين را جابه جا مى كنند تا متناسب با قول تورات شود. ما در هيچ كتيبه اى نمى بينيم كه كسانى خود را قوم سامى بنامند. هرودت هم هنگام گزارش حمله «خشايارشا» مى گويد از قبايل مختلفى در جنگ شركت داشته اند. من تصور مى كنم قوم آريايى آن اندازه كه گفته مى شود هم عريض و طويل نبوده است.
اما ظاهراً در كتيبه داريوش بر قوم آريايى تأكيد مى شود
ما بايد عادت كنيم كه اولاً درتحقيقات از منابع دست اول استفاده كنيم و در ثانى تحقيق را بيشتر ادامه دهيم. در بررسى هاى تازه اى كه از كتيبه بيستون به عمل آمده به اين نتيجه رسيده اند كه در اين متن دست برده شده است. ضمن آن كه جمله موردنظر شما بر يك قوم دلالت نمى كند. بلكه وقتى او خود را پادشاهى از آريا مى داند بيشتر منظورش يك نام خانوادگى يا دست بالا فاميل است. ما همواره كتيبه ها را از زبان انگليسى ترجمه مى كنيم. به جاى آن كه خط ميخى بياموزيم و خود دست به ترجمه آن بزنيم. چرا بايد به ترجمه هاى مستشرقين اعتماد كرد من در اين كتاب سه عكس از پاسارگاد چاپ كرده ام. عكسى از ۱۸۱۸ و عكس ديگرى در ۱۸۴۰‎/ كتيبه اى در آنجا وجود داشت. امروز بيستون كتيبه اى ندارد. بايد از باستان شناسان ايرانى پرسيد كه چرا؟
يکشنبه 14 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 95]