سياست مالي سلوكيان و اشكانيان

واضح آرشیو وب فارسی:کيهان: سياست مالي سلوكيان و اشكانيان

جواد لگزيان : اسكندر مقدوني با پيروزي بر هخامنشيان سياست هاي جديدي را در ايران به سرعت پايه گذاري كرد كه اين سياست ها اثرات قابل توجهي را بر ساختار جامعه ايراني گذاشت و پيامدهاي اقتصادي و اجتماعي بسياري به همراه داشت. يكي از اين سياست ها، شهرسازي هاي جديد اسكندر بود كه هرچند هدف آن بيشتر نظامي بود تا اقتصادي اما اين سياست در نهايت از حدود ديدگاه هاي اوليه و اصلي اسكندر تجاوز كرد. هزاران بازرگان و پيشه ور يوناني كه به اميد انجام معاملات سودمند در نواحي شرقي به دنبال لشكر اسكندر در حركت بودند، در شهرهاي جديد اقامت كرده و رشته هاي جديدي از فعاليت هاي تجاري و صنعتي را در آن شهرها پديد آوردند.

تاجران در پوليس هاي يوناني نشين مستقر شده و به تدريج به گسترش دامنه تجارت خود روي آوردند. اين تاجران با مراكز يوناني روابط ديرينه داشتند كه اين امر، توسعه مبادلات بازرگاني ميان سرزمين هاي شرقي و يونان را آسان تر ساخت و به قدرت تحرك بيشتر مبادلات كالايي ياري رساند. بازماندگان اسكندر هم سياست هاي وي را به همين منوال دنبال كردند و در حالي كه يونانيت را به عنوان اصلي ترين سياست خود پذيرا بودند با هوشياري مي كوشيدند از در سازش با مقتضيات روزگار درآيند و پايه هاي حكومت خويش را تحكيم و حفظ و از هرگونه تنش قومي تا حدامكان جلوگيري كنند.
در عرصه اقتصادي سلوكيان با رونق بخشي در تجارت خارجي، ايجاد تشكيلات متمركز مالي و گسترش جاده ها گام هاي محكمي برداشتند كه توسط اشكانيان با گسترش املاك ارضي خصوصي، مراقبت از جاده ها و ايجاد نمايشگاه هاي تجاري دنبال شد.
«سلوكيان و اشكانيان» نوشته «نادر ميرسعيدي» نگاهي است به دستاوردهاي اين دو سلسله مهم غيرپارسي در ايران كه با هم به مرور آن مي پردازيم.
در اين كتاب ابتدا تاريخچه هر سلسله و سپس بحث هايي خواندني درباره اقتصاد، زبان و خط، آيين ها و مراسم، هنر، ساختار حكومتي و پادشاهي هاي تابع سلوكيان و اشكانيان آمده است.
در گفتاري درباره ساختار حكومت سلوكي آمده است: در حكومت سلوكيان شاه در راس اداره كشور قرار داشت و تقريباً داراي قدرت نامحدود بود. گاه شاهان وليعهد را در سلطنت شريك خود مي ساختند كه در صورت خردسالي شاه، نايب السلطنه اي امور كشور را اداره مي كرد. دربار مركز اداري كشور و تشكيلات آن بسيار گسترده بود و از زمان سلطنت آنتيوخوس سوم كارگزاري با عنوان «معاون شاه» فعاليت مي كرد كه هم مقام كشوري و هم مقام لشكري بود و اداره برخي امور را بر عهده داشت. در تاريخ سلوكي در مواردي به مقام «صدراعظم» نيز برمي خوريم كه امور اداري كشور را بر عهده داشت و داراي قدرت و نفوذ زيادي بود. مقام برجسته ديگري با عنوان «اپيستولوگرافوس» يا «رئيس منشيان» وجود داشت. از ديگر مقامات عالي رتبه «رئيس دفتر شاهي» و «بازرس كل مالي» بودند. بازرس كل مالي بر وصول ماليات ها نظارت مي كرد و از مقامات مهم حكومت
به شمار مي رفت.
اراضي پادشاه سلوكي به دو بخش اصلي تقسيم مي شد؛ اراضي شاهي و اراضي شهري. اراضي شاهي وسيع تر و شامل بيشتر زمين هاي قلمرو سلوكي و عبارت از زمين هاي تسخير شده بود. از اراضي شاهي قطعاتي براي ايجاد شهرهاي جديد تخصيص داده مي شد و قطعاتي به كساني كه خدمتي به شاه كرده بودند واگذار مي گرديد كه در هر دو مورد اين اراضي از زمره اراضي شاهي خارج و جزء زمين هاي زراعتي شهري محسوب مي شد و از قوانين مربوط به آن تبعيت مي كرد.
بخش عظيمي از زمين هاي زراعتي شاهي را جماعت هاي روستايي كشت مي كردند و ملزم بودند ماليات ارضي نقدي يا جنسي به شاه بپردازند و بيگاري هايي در كاخ شاه انجام دهند البته برخي دهكده ها از طرف شاه به مالكيت مشروط به اشخاص داده مي شد و آنها موظف بودند كه از نظر اقتصادي در آن محل ها نظارت كرده و بخشي از عايدات را به خزانه شاه تحويل دهند.
عايدات خزانه علاوه بر درآمد سالانه اراضي عبارت بود از انواع ماليات ها و عوارض كه به عنوان كلي «ماليات شاهي» از مردم گرفته مي شد. همچنين براي خانه ها، چارپايان، كشتزارها، باغ ها، تولد، ازدواج و مرگ هم ماليات هايي وضع شده بود. ماليات هاي محلي، دسته جمعي (از كل اعضاي يك قبيله) و عوارض خاص زمان جنگ نيز برقرار بود.
بنابر پژوهش ها اين شيوه هاي مالياتي جز چند تغيير جزئي بر پايه روش هخامنشيان استوار بوده است.
در اين دوره همچنين تشكيلات مالي متمركز شد، دولت سلوكي مميزهايي برقرار كرد، نخستين مباني آمارگيري را بنا نهاد و مقرراتي براي كالاهاي ساخته شده، نمك، عطريات، معاملات تجاري و حركت روي رودهاي بزرگ وضع كرد كه موجب ايجاد نظم در مسائل اقتصادي و اجتماعي شد.
فراواني مواد اوليه سبب توسعه صنعت در ايران شد. صنايع نساجي، قاليبافي، قلم زني و فلزات رونق گرفت. با گياهان محلي كاغذ پاپيروس ساخته شد و صنعتگران توليدات خود را در زمينه ساخت ظرف هاي سفالين، اشياي قالبي، حكاكي روي استخوان، قلم زني و ساختمان سازي گسترش دادند.
توسعه شبكه جاده ها، راه هاي دريايي و ايجاد پاسگاه هاي نظامي حفاظت از درياي سرخ تا هند به اضافه ساخت آب انبارها و بناي كاروانسراها سرعت ارتباطات و حمل ونقل را افزايش داد به طوري كه اين تمهيدات سلوكيان را در اهداف تجاري خود يعني جذب مال التجاره هاي هند، آسياي مركزي، عربستان به سوريه و يافتن بازارهاي مناسب ياري كرد.
سلوكيان طلا و پاپيروس وارد كرده و چوب، آهن، مس، سرب، پوشاك، زيورها، دارو، سنگ هاي قيمتي، فرش و بذر گندم را صادر مي كردند.
رواج پول نيز به توسعه تجارت كمك كرد و باعث شد سلوكيان از عهده مشكلات مبادله با ضرب سكه طلا، نقره و مس برآيند.
پس از جنگ قدرت در سلسله سلوكيان، اشكانيان به قدرت رسيدند. در اين دوره قدرت شاه محدود شد و دو شوراي مشورتي براي پادشاه پديد آمد كه شاه بايد آنها را طرف شور قرار مي داد.
اعضاي اين دو شورا منصوب شاه نبودند بلكه حقوق آنها به واسطه تولد يا مقام آنها به ايشان تعلق داشت. يكي از اين دو شورا مجلس خانداني يا مجمع همه اعضاي مذكر بزرگسال خاندان سلطنت و شوراي ديگر مجلس بزرگان روحاني و غيرروحاني بود كه با هم تشكيل مجلس بزرگان را مي دادند كه بر شاه نظارت داشت و موافقت آن براي تعيين شاه جديد لازم بود.
در زمينه اقتصادي حكومت اشكانيان با نوآوري هايي همراه شد به طوري كه املاك خصوصي به نام «دستكرت» پديد آمد. در ابتدا دستكرت ها از نظر وسعت متفاوت بودند و ممكن بود زمين هاي كوچكي باشند كه دو يا سه نفر در هر يك از آنها كار مي كردند يا اراضي وسيعي كه تا 500 نفر در آن مشغول بودند. املاك كوچك به تدريج از ميان رفته و مالكان بزرگ پديد آمدند.
اشكانيان با تكميل قطعي شبكه آبياري «مرو» كمك بزرگي به شبكه آبرساني ايران كردند و كشت نيشكر در همين زمان در ايران آغاز شد ولي در مجموع كشاورزي افول كرد و پرورش حيوانات اهلي به ويژه پرندگان رونق گرفت چرا كه در بازارهاي خارجي مشتري خوبي داشت.
كالاهاي اصلي كه به ايران اشكاني مي رسيدند و از اين سرزمين عبور مي كردند عبارت بودند از ابريشم خام چيني كه از قرن دوم قبل از ميلاد تجارت آن را مراكز بازرگاني سغد در امتداد جاده ابريشم انجام مي دادند و همچنين كالاهاي هندي مانند سنگ هاي گرانبها، گونه هاي عطر و ادويه. كاروان هايي هم كه از بين النهرين مي آمدند شيشه، پارچه هاي ابريشمين، پارچه هاي پشم ارغواني و كالاهاي فلزي به نواحي شرقي ايران مي بردند و از آنجا كالاهاي بازرگاني محلي را به چين و هند مي رساندند.
در شهر زوگما هر ساله نمايشگاه بزرگي برپا مي شد كه در آن بازرگانان بومي به فروش كالاهاي هندي و چيني مي پرداختند. اين نمايشگاه زير نظارت دستگاه ديواني اشكانيان بود و كارگزاران دولتي براي خزانه شاه اشكاني از بازرگانان عوارض مي گرفتند و اين نمايشگاه كمك مهمي به رونق اقتصادي و تبادل فرهنگي دوره اشكاني مي كرد.
در اين راستا اشكانيان از امتياز قرار گرفتن در مسير روم و چين به خوبي آگاهي داشتند و با ايجاد دژها يي براي محافظت از كاروان ها به دقت از مسير تجاري ايران مراقبت مي كردند تا بازرگاني رونق يافته و امنيت اجتماعي لازم براي حاكمان غيرپارسي پديد آيد.
در اين دوره علاوه بر ماليات هاي دوره سلوكي ماليات سرانه از مردان 14 تا 65 ساله و زنان 12 تا 65 ساله دريافت مي شد.
«سلوكيان و اشكانيان» نوشته «نادر ميرسعيدي» را انتشارات ققنوس در 160 صفحه و با قيمت 2500 تومان رهسپار بازار كتاب كرده است.
يکشنبه 14 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: کيهان]

[مشاهده در: www.kayhannews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 270]