جغرافياي انتخابات در گفت‌وگو با دكتر پيشگاهي فرد:اصلاح خاستگاه راي براي حفظ جمهوريت نظام ضروري است

واضح آرشیو وب فارسی:ايلنا: جغرافياي انتخابات در گفت‌وگو با دكتر پيشگاهي فرد:اصلاح خاستگاه راي براي حفظ جمهوريت نظام ضروري است

تهران- خبرگزاري كار ايران
رشته جغرافياي انتخابات حاصل پيوند جغرافيا با سياست و تلاشي در راستاي كمي كردن علوم جغرافيايي و علوم سياسي است. سابقه پيدايش علم جغرافياي سياسي به سال1913 و در كشور فرانسه باز مي‌‏گردد كه «آندره زيگفريد» جغرافيدان فرانسوي در بررسي حوزه‌‏هاي راي گيري در شهرستان‌‏هاي مختلف فرانسه به شباهتها و تفاوتهاي معناداري در رفتار سياسي مردم اين مناطق پي برد.
"زيگفريد" رفتار انتخاباتي مردم مناطق مختلف فرانسه را در قلمروهاي مختلف انتخاباتي در قالب نقشه و نمودار به تصوير كشيد و سياستمداران را متوجه اين نكته كرد كه با استفاده از اطلاعاتي كه اين علم در اختيار آنها قرار ميدهد بهتر و هدفمندتر مي‌‏توانند در انتخابات و رقابت‌‏هاي سياسي اهداف خود را پيگيري كنند.

به مرور زمان دامنه رشد علم جغرافياي انتخابات به كشور آمريكا كشيده شد. در دهه 60 كه جغرافيدانان به دنبال كمي كردن علم جغرافيا و كشف حوزه‌‏هاي جديد براي فعاليت اين رشته علمي بودند، جغرافياي انتخابات با اقبال بسياري روبرو شد. با روشن شدن فوايد كاربردي اين رشته، عاملان سياست عالمان رشته جغرافياي انتخابات را به عنوان مشاوران انتخاباتي در كنار خود نشاندند. در انتخابات سال 2000 هر دو جناح جمهوري خواه و دموكرات از جغرافيدان انتخاباتي به عنوان مشاور انتخاباتي استفاده كردند و امروزه استفاده از نقشه و نمودار دراعلام نتايج مرحله به مرحله انتخابات رياست جمهوري آمريكا توسط رسانه‌‏هاي گروهي اين كشور به امري مرسوم تبديل شده است.
جغرافياي انتخابات در ايران سابقه چنداني ندارد. در سال 1374 طرحي پژوهشي درباره الگوي رفتار سياسي مردم شهرستان‌‏ها در پنج دوره انتخابات مجلس از سوي دكتر "زهرا پيشگاهي فرد" به مركز پژوهش‌‏هاي مجلس پيشنهاد شد و در نهايت با يك تاخير سه ساله اين طرح در قالب قراردادي ميان دانشگاه تهران و مركز پژوهش‌‏هاي مجلس وارد فاز اجرايي شد.
نتيجه فعاليت‌‏هاي تيم تحقيقاتي پيشگاهي فرد 25 جلد كتاب درباره ميزان مشاركت مردم و گرايش‌‏هاي راي دهندگان به جناح‌‏هاي سياسي از انتخابات دوره اول مجلس تا انتخابات دوره پنجم است كه نسخه اصلي اين پژوهش در مركز پژوهش‌‏هاي مجلس موجود است.
پس از پايان اين طرح پژوهشي، جغرافياي انتخابات با اقبال خوبي در ميان دانشجويان رشته‌‏هاي جغرافيا و سياست روبه‌‏رو شد و هم اكنون اين رشته در مقطع دكتري در دانشگاه تهران تدريس مي‌‏شود و دهها پاياننامه كارشناسي ارشد و رساله دكتري نيز پيرامون اين رشته به انجام رسيده است.
دكتر زهرا پيشگاهي فرد داراي مدرك دكتري جغرافياي سياسي، عضو هيات علمي دانشگاه تهران و از پيشگامان بررسيهاي جغرافيايي انتخابات در كشور است. وي صاحب چند اثر ارزنده در حوزه جغرافياي انتخابات و جغرافياي سياسي است. از جمله كارهاي ماندگار وي، ترجمه كتاب جغرافياي سياسي اثر «پيتر تايلور» جغرافيدان انتخاباتي مشهور انگليسي است.
پيشگاهي فرد علاوه بر ارتباط آكادميك با سياست از نزديك نيز دستي بر آتش اين حوزه دارد. وي نماينده مردم اصفهان در مجلس پنجم و عضو شوراي مركزي حزب اعتدال و توسعه است كه بي‌‏شك اين تجربيات سياسي در پيشبرد علايقش در جغرافياي انتخاباتي تاثير مهمي داشته است. وي حوزههاي انتخاباتي را از منظرهاي متنوعي تقسيم بندي مي‌‏كند كه از جمله آنها تقسيم حوزههاي انتخاباتي به «پويا» و «ايستا» است. پيشگاهي فرد همچنين با شناسايي ده «خاستگاه راي» در جامعه ايران، معتقد است كه براي حفظ جمهوريت نظام اصلاح اين خاستگاه‌‏ها ضروري است.
حوزه‌هاي انتخابيه «ايستا» يا «پويا» هستند
اين عضو هيات علمي دانشگاه تهران درباره كاركرد رشته جغرافياي انتخابات در عالم سياست به خبرنگار" ايلنا" گفت: با اطلاعاتي كه اين علم در اختيار سياستمداران قرار مي‌‏دهد آنها متوجه مي‌‏شوند كه براي برنده شدن در هر حوزه انتخابيه بايد چه رفتاري را از خود بروز دهند و چگونه هزينههاي تبليغاتي خود را متناسب با رفتارهاي انتخاباتي مردم مديريت كنند.
وي با بيان اينكه جغرافياي انتخابات اين امكان را در اختيار سياستمداران قرار مي‌‏دهد تا پارامترهاي راي‌‏آوري در مناطق مختلف را شناسايي كنند، افزود:‌ برخي از حوزه‌‏هاي انتخابيه «ايستا» هستند. در اين حوزه‌‏ها راي دهندگان به فرد يا جناح خاصي راي مي‌‏دهند و به طور معمول رقابت دو قطبي در اين مناطق شكل نمي‌‏گيرد.
پيشگاهي فرد افزود: طبق تحقيقات انجام شده درباره رفتار سياسي راي دهندگان در حوزه انتخابيه بندرعباس از مجلس اول تا مجلس پنجم، اين منطقه از جمله حوزه‌‏هاي ايستا است و مردم اين منطقه به طور معمول به كانديداي جناح راست راي دادهاند.
عضو هيات علمي دانشگاه تهران افزود: در حوزه انتخابيه بندرعباس، جناح راست كشور برخلاف جناح چپ، احتياج به سرمايه گذاري كمتري دارد و تبليغات انتخاباتي خود را ديرتر شروع كرده و انرژي كمتري نيز صرف اين حوزه انتخابيه مي‌‏كند.
پيشگاهي فرد حوزه انتخابيه پويا را در مقابل حوزه ايستا مطرح كرد وگفت: در اينگونه حوزه‌‏هاي انتخابيه، رقابت سنگيني ميان افراد يا جناح‌‏هاي سياسي كشور وجود دارد و نماينده اين حوزه به طور معمول طي يك ماراتن انتخاباتي و با اختلاف كمي نسبت به رقيب خود وارد مجلس مي‌‏شود.
وي حوزه انتخاباتي اردكان - ميبد تا انتخابات مجلس پنجم را به عنوان يك حوزه پويا معرفي كرد و افزود:‌ از مجلس ششم به بعد حوزه ميبد از اردكان جدا شد و به حوزه انتخاباتي تفت پيوست. اين تغيير، تاثير عميقي در جغرافياي انتخاباتي اين مناطق داشت به‌‏گونه‌‏اي كه دو حوزه اردكان و تفت - ميبد به دو حوزه ايستا تبديل شدند.
پيشگاهي فرد توضيح داد كه در حوزه اردكان- ميبد رقابت نزديكي ميان دو جناح سياسي كشور برقرار بود. اكثريت مردم اردكان به جناح چپ و ميبد به جناح راست گرايش داشتند اما با پيوستن ميبد به تفت كه حوزه‌‏اي ايستا و متعلق به جناح راست بود دو حوزه اردكان و تفت- ميبد به دو حوزه ايستا تبديل شدند كه به طور معمول اولي يك اصلاح طلب و دومي يك اصولگرا را به مجلس معرفي مي‌‏كنند.
وي در ادامه با بيان اينكه‏ ممكن است حوزه‌‏هاي انتخاباتي در يك محدوده جغرافيايي درباره يك موضوع واكنش‌‏هاي كاملاً متفاوتي داشته باشند، تصريح كرد:‌ در يك سنجش افكار طي سال‌‏هاي 78-77 از دو حوزه انتخاباتي نزديك به هم تنگستان و دشتستان درباره اينكه آيا شركت كنندگان در انتخابات به يك زن راي مي‌‏دهند يا خير، نتايج جالب توجهي به دست آمد كه در تضاد با هم قرار داشت.
پيشگاهي فرد افزود: تنگستاني‌‏ها اعلام كردند كه تمايل ندارند به يك كانديداي زن راي بدهند اما درصد بالايي از راي دهندگان در دشتستان خلاف اين نظر را داشتند و اين پيشبيني كه مردم دشتستان براي دوره ششم به يك زن راي مي‌‏دهند، كاملاً درست از آب درآمد.
استفاده از ابزارهاي تبليغي در مناطق مختلف جغرافيايي داراي تاثيرگذاري متفاوتي است
وي با بيان اينكه در حوزه‌‏هاي انتخاباتي معيارهاي مختلفي بر نظر راي دهندگان تاثير گذار است، افزود: ميزان تحصيلات، قوم‌‏گرايي و زن يا مرد بودن كانديدا از پارامترهايي هستند كه تاثير زيادي بر راي دهندگان مناطق گوناگون كشور دارد.
پيشگاهي فرد گفت: شناخت اين پارامترها و تشخيص اينكه كدام يك از اين پارامترها در يك منطقه نسبت به منطقه ديگر داراي اولويت است، در مهندسي آراء حوزه‌‏هاي انتخاباتي تاثير چشمگيري دارد.
عضو هيات علمي دانشگاه تهران گفت:‌ نوع تبليغات نامزدها، افرادي كه برنامه نامزدها را تبليغ مي‌‏كنند، نوع شعارهاي انتخاباتي و استفاده از وسايل گوناگون تبليغي نيز تاثير چشمگيري در ميزان مشاركت و راي مردم به فرد يا جناح خاص دارد.
پيشگاهي فرد نحوه تبيلغات و استفاده از ابزارهاي تبليغي در مناطق مختلف را داراي ارزش و تاثيرگذاري متفاوتي دانست و گفت:‌ به طور مثال در يك منطقه، سخنراني يك شخصيت ملي در حمايت از يك كانديدا تأثير بيشتري نسبت به نقد عملكرد مسئولان محلي در راي آوردن آن كانديدا دارد.
وي افزود:‌ اين قاعده درباره استفاده از بروشور، پوستر تبليغاتي، سخنراني كانديداها، حمايت معتمدان محلي و ... به عنوان ابزارهاي تبليغاتي صادق است وحسب تقسيم‌‏ بندي‌‏هاي جغرافيايي، هر يك از اين ابزارها تاثيرگذاري خاص خودش را دارد.
پيشگاهي فرد در ادامه مصاحبه خود با خبرنگار "ايلنا" به بررسي «خاستگاه راي» در ايران پرداخت.
ده خاستگاه راي در ايران شناخته شده است
وي با بيان اينكه خاستگاه آراء مردم در ايران بسيار متنوع و متفاوت از يكديگر است و تاكنون ده خاستگاه راي شناسايي شده است، افزود: شايد در هيچ كشوري اين همه تنوع خاستگاه در تصميم گيري مردم نقش نداشته باشد كه در كشور ما دارد.
وي در تعريف خاستگاه راي گفت: خاستگاه راي آن انگيزه اوليه‌‏اي است كه در تك تك افراد راي دهنده بوجود آمده و بر اساس آن راي آنها شكل مي‌‏گيرد.
عضو هيات علمي دانشگاه تهران به آرايي كه «خاستگاه سياسي» دارند اشاره كرد و گفت: در هر حوزه انتخابيه روشنفكران، تحصيل كرده‌‏ها و طبقاتي كه دغدغه آنها فراتر از مسائل شخصي است از آراء سياسي برخوردارند و خاستگاه راي، تمايلات سياسي آنان است. اين دسته از افراد در حوزه‌‏هاي انتخابيه شهرهاي بزرگ بيشتر حضور دارند.
وي افزود: اين افراد صرف نظر از اينكه نماينده توجهي به نيازهاي روزمره داشته باشد يا نداشته باشد متناسب با خط فكري و سياسي او راي خود را تنظيم مي‌‏كنند. دو جريان سياسي چپ و راست گذشته كه امروزه به عناوين اصلاح طلب و اصولگرا تغيير نام داده‌‏اند مهمترين جرياناتي هستند كه آراء اين دسته از شهروندان را شكل مي‌‏دهند.
وي خاستگاه دوم راي در ايران با عنوان «آراء شرعي» را متعلق به دسته‌‏اي از مردم كه انگيزه ايشان صرفاً ديني و ايدئولوژيك است برشمرد و تصريح كرد: اين افراد با اعتقاد به اينكه نفس راي دادن از واجبات شرعيه است تحقيق در مورد شخص راي گيرنده را بر خود ضروري و تكليف نمي‌‏دانند. جهت گيري آراء اين افراد را معمولاً گروه‌‏هاي مرجعي تعيين مي‌‏كنند كه خود شرعي بودن راي را، ترويج كرده‌‏اند و طبيعتاً آراء مردم به سمت نامزدهايي معطوف مي‌‏شود كه آنان مدنظر دارند.
پيشگاهي فرد «آراء ترقي‌‏خواهانه» را سومين خاستگاه راي در ايران دانست وگفت: خاستگاه آراء ترقي‌‏خواهانه عمدتاً معطوف به عالمان، دانشگاهيان و افرادي است كه به دنبال شرايطي بهتر هستند. اين افراد با مطالعه زندگي نامه نامزدها، برنامه‌‏هاي آنها و يا با ترتيب دادن جلسات چالشي با نامزدها سعي مي‌‏كنند افراد مترقي را برگزينند.
برخي از راي دهندگان براي رفع نيازهاي روزانه راي مي‌‏دهند
وي درباره «آراء مبتني بر نيازهاي روزمره» به عنوان يكي از خاستگاه‌‏هاي راي در ايران اظهار داشت: در بسياري از نقاط و به ويژه در سطوح پايين جامعه انتخاب يك نماينده مبتني بر نيازي است كه راي دهندگان در زندگي روزمره خود با آن مواجه هستند. اين نيازها به شدت در محدوده تقاضاي فردي و نه عمومي و دسته جمعي خلاصه مي‌‏شود.
وي تصريح كرد: نگاه اين راي دهنده‌‏ها به نماينده نه نگاه به يك قانونگذار بلكه نگاه به يك فرد سفارش كننده براي پيشبرد امور روزمره او است. اين نوع راي دهي بويژه در سال‌‏هاي اخير در اكثر حوزه‌‏هاي انتخابيه بسيار متداول شده است.
عضو شوراي مركزي حزب اعتدال وتوسعه تاكيد كرد: بر خلاف سال‌‏هاي اوليه انقلاب كه حفظ نظام و تصميم‌‏گيري براي بهبود شرايط در قلمرو جغرافيايي ملي مورد نظر راي دهنده بود امروزه در بسياري از موارد نامه دادن و نامه گرفتن از نماينده به منظور مسائل كاملاً شخصي مورد توجه است. بنابراين نامزدهايي براي اين دسته از افراد قابل راي دادن هستند كه براي نيازهاي روزمره آنان به مسئولان محلي، نامه و سفارش نامه نوشته و يا به آنها وعده رفع مشكلات روزمره تك تك افراد جامعه را بدهند.
پيشگاهي فرد درباره پنجمين خاستگاه راي در ايران گفت: در ايران لزوماً همه آراء بر مبناي رسيدن به يك هدف سياسي يا تأمين يك نياز روزمره نيست. دستهاي از مردم صرفاً به منظور «لجبازي با شخص يا با يك ارگان» به نامزدها راي ميدهند. مبناي راي آنان گرايش به فردي كه به او راي مي‌‏دهند، نيست بلكه گريز و مقاومت در برابر فردي است كه مايل نيستند صاحب راي شود.
وي «آراء دولتي» را يكي ديگر از خاستگاههاي راي در ايران عنوان كرد و افزود: خاستگاه برخي از آراء اعمال نظرهاي از بالا تعيين شده است. اين نوع آراء معمولاً توسط بالاترين مقامات راي گيري در شهرستان يا حوزه انتخابيه و عمدتاً به منظور حفظ موقعيت شغلي آنها و از طريق سيستم‌‏هاي نامحسوس شكل ميگيرد.
عضو هيات علمي دانشگاه تهران «تك راي‌‏هاي مديريت شده» را يكي ديگر از خاستگاه‌‏هاي راي در ايران برشمرد و افزود: اين نوع آراء معمولاً توسط نامزدهايي شكل مي‌‏گيرد كه در شرايط راي گيري يا نماينده هستند و يا از موقعيت بالا در حوزه‌‏هاي انتخابيه بيش از يك نماينده برخوردارند و امكان مديريت آراء مردم را به دليل ارتباط با آنها در دست دارند.
وي تصريح كرد: متأسفانه در سال‌‏هاي اخير اين نوع آراء به شدت رواج پيدا كرده است و نامزدهاي انتخاباتي، بويژه آناني كه در حال حاضر نماينده هستند به دليل نمايندگي و وجود طرفداران با نفوذ در شهرها و روستاهاي حوزه انتخابيه، امكان جهت دهي به آراء را دارند و از اين روش به مقدار زيادي بهره مي‌‏برند.
پيشگاهي فرد درباره خاستگاه «آراء سرگردان و بي هدف» و مهندسي آنها در انتخابات گفت: در تمامي صندوق‌‏هاي راي گيري به دليل عدم آگاهي جمعي از مردم از نامزدها تعداد بسياري از راي دهندگان هستند كه نمي‌‏دانند به چه كسي راي بدهند و در همان پاي صندوق، درباره سرنوشت راي خود تصميم گيري مي‌‏كنند. اين گونه افراد به ويژه در پاي صندوق‌‏هاي سيار، مورد شكار سودجويان سياسي قرار مي‌‏گيرند.
عضو شوراي مركزي حزب اعتدال وتوسعه گفت: برخي افراد در كنار صندوق‌‏ها بعنوان كمك به فرد راي دهنده بويژه كه وي داراي سواد هم نباشد، نظر خود را به نام او در برگه تعرفه مي‌‏نويسند و به صندوق مي‌‏اندازند. بنابراين آراء سرگردان و بي‌‏هدف كه تعداد آنها هم زياد است همواره در جهت نامزدي سمت و سو پيدا مي‌‏كنند كه عوامل وي در كنار صندوق‌‏هاي ثابت و سيار بصورت رسمي يا غيررسمي حضور دارند. اين شرايط عمدتاً نصيب نامزدهايي مي‌‏شود كه به دليل داشتن سمت‌‏هاي اجرايي قبلي يا نماينده بودنشان در حين نامزدي براي دوره بعد، از قدرت و نفوذ برخوردارند.
پيشگاهي فرد «آراء نگران» را يكي ديگر از خاستگاه‌‏هاي راي در ايران برشمرد وافزود: خاستگاه اين دسته از آراء معمولاً نگراني راي دهندگان از آينده خود است. دسته‌‏اي از افراد صرفاً براي آنكه در شناسنامه‌‏هاي آنها مهر راي دادن خورده شود و به جهت موهوماتي مانند نگراني از آينده شغلي، حرفه‌‏اي و يا حتي رفت و آمدهاي خود به خارج از كشور به پاي صندوق‌‏هاي راي مي‌‏روند. اين دسته از افراد معمولاً يا آراء باطله به صندوق مي‌‏ريزند و يا به خيل كساني مي‌‏پيوندند كه از پاصندوقي‌‏ها براي راي دادن كمك مي‌‏خواهند.
آراءمشروط در حال افزايش است
عضو هيات علمي دانشگاه تهران دهمين و آخرين خاستگاه شناخته شده راي در تحقيقاتش را «آراء مشروط» عنوان كرد وگفت: يكي از خاستگاه‌‏هاي راي كه اخيراً متداول شده است آراء مشروط است. بدين معنا كه شخص راي دهنده در تماس با نامزد انتخاباتي، راي دادن خود را مشروط به انجام كاري از طرف نامزد نمايندگي براي خود مي‌‏كند. براي مثال با صراحت به نامزد انتخاباتي مي‌‏گويد من به شما راي مي‌‏دهم به شرط آنكه براي دختر در خانه مانده من همسر پيدا كني. متأسفانه آراء مشروط در جامعه ما رو به افزايش است.
پيشگاهي فرد افزود: آن دسته از آراء را كه جنبه خريد و فروش دارد را نيز مي‌‏توان در زمره آراء مشروط به حساب آورد زيرا راي دهنده، راي خود را به نامزد مورد نظر مشروط به تأمين مبلغي پول تخصيص مي‌‏دهد.
پيشگاهي فرد با اشاره به تاثير خاستگاه‌‏هاي راي بر كميت و كيفيت شكل‌‏گيري نهادهاي انتخابي گفت: تعدد خاستگاه راي مانع از تشكيل مجلسي همگرا و وزين در راستاي اهداف كلي و ملي نظام ميشود.
وي افزود: سخنان پيش از دستور نمايندگان نشان دهنده دغدغههايي است كه عمدتاً بر اساس خاستگاه راي حوزه انتخابيه آنان شكل گرفته است. در بررسي نطق‌‏هاي قبل از دستور نمايندگان ردپاي انواع خاستگاه‌‏هاي دهگانه فوق بوضوح مشهود است.
پيشگاهي فرد در پايان با اشاره به ضرورت اصلاح خاستگاه راي در ايران گفت: جمهوري اسلامي مبتني بر مردم سالاري ديني است و مهمترين جلوه اين مردم سالاري ديني، شركت مردم در انتخابات است اما اگر خاستگاه راي مردم اصلاح نشود هدف جمهوريت به مرور زمان تغيير مي‌‏كند و در نتيجه مجلس كه عصاره ملت است از چنان چند صدايي ناموزوني برخوردار مي‌‏شود كه جز اتلاف وقت فراوان و نتيجه كم، چيزي نخواهد بود.
پايان پيام

كد خبر: 447810
شنبه 13 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايلنا]

[مشاهده در: www.ilna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 708]