گزارشي از مراسم قاليشويان در مشهد اردهال‌ گردشگري مذهبي‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: گزارشي از مراسم قاليشويان در مشهد اردهال‌ گردشگري مذهبي‌
جام جم آنلاين: بازار كاشان دست از كسب و كار كشيده و جارچيان سر هر كوچه و برزن جار مي‌كشند. قرار است يك هفته ديگر كاشان و شهرهاي اطراف به عزاي شهادت مهماني كه خود خوانده‌اند به عزا بنشيند و همين مهمان‌كشي حاكم وقت پس از 1300 سال داغ اهالي كاشان را تازه نگه داشته است.

اهالي كاشان در حال مقدمه‌چيني مراسم شهادت امامزاده سلطانعلي ابن امام محمدباقر هستند و اين مراسم هر سال گردشگران و مشتاقاني نزديك به يكصد هزار نفر را در دومين جمعه مهر به مشهد اردهال مي‌كشاند.

وضعيت شهر كاشان در هفته اول مهر ماه خاص است. كافي است در اين محدوده زماني سري به بازار كاشان بويژه محله فيني‌ها بزني. اگر راه شما به بازار مسگرها افتاد از اين كه كر‌كره مغازه‌ها پايين كشيده شده و كاسبان به جاي فروش اجناس به رهگذران آب مي‌پاشند، آن را مقدمه‌اي براي آغاز اين مراسم بدانيد.

هر چند اين مراسم قدمتش از مراسم قاليشويان اردهال بيشتر است و همزماني دو اتفاق ملي ‌ مذهبي باعث تداخل دو مراسم مهم در اين شهر شده است. پس تعطيلي بازار را به حساب احترام به شهادت امامزاده بگذاريد و پاشيدن آب را به سبب جشن آبريزان كه از ايران باستان به يادگارمانده است.

هنوز براي رسيدن به اردهال زود است، بنابراين در كوچه پس‌كوچه‌هاي كاشان روان مي‌شويم. شب اولين جمعه و صبح آن اگر در كاشان بوده باشي حتما صداي جارچي‌ها تو را متوجه وضعيت غيرعادي كرده است. اين مراسم را آيين جار مي‌نامند.

فيني‌ها اولين شب جمعه مهر ماه، يعني يك هفته مانده به شروع قاليشويان، با اجراي مراسم «آيين جار» در مساجد جامع فين و كاشان و در محلي به نام پانخل در ابتداي بازار بزرگ كاشان، با خواندن اشعار مخصوص اين آيين به صورت دسته‌جمعي از مردم براي شركت در مراسم قاليشويان دعوت مي‌كنند.

آيين جار صبح اولين روز جمعه مهر ماه هم تكرار مي‌شود و پس از اين دعوت عمومي مردم خود را براي عزيمت به اردهال آماده مي‌كنند و به مرور، تا صبح دومين جمعه مهر ماه، خود را به اردهال مي‌رسانند و با تهيه يك چوبدستي بلند براي اجراي مراسم آماده مي‌شوند. انجام اين مراسم مختص فيني‌هاي كاشان است و هيچ گروه ديگر حق انجام مراسم را ندارند و چرايي اين انحصار، خود اصل ماجراست كه براساس روايت‌ها به 1300 سال پيش باز مي‌گردد.

13 قرن قبل در كاشان‌

اگر گوش به صحبت‌هاي اهالي فين بسپاري ناگهان خود را در تاريخي بسيار دور مربوط به 13 قرن قبل مي‌يابي. اما ‌ماجرا از آنجا آغاز مي‌شود كه مردم فين كاشان در سال 113 هجري قاصدي را به نام عامر بن ناصر فيني به مدينه نزد امام محمدباقر مي‌فرستند و از او درخواست پيشوايي مي‌كنند.

امام فرزند خود سلطانعلي برادر امام صادق را رهسپار ايران و شهر كاشان مي‌كند. امامزاده پس از توقف‌هايي كه در بين راه داشت به كاشان مي‌رسد و در محله فين بزرگ ساكن مي‌شود و تابستان‌ها به دليل گرمي هوا به منطقه اردهال مي‌رود.

چند سالي اوضاع به اين منوال مي‌گذرد تا اين ‌كه امامزاده سلطانعلي از نفوذ زيادي در بين مردم برخوردار مي‌شود و اين باعث ترس حاكم اردهال كه «زرين‌كفش باركرسفي» نام داشت، مي‌شود بنابراين زرين‌كفش با دستور «ارزق» والي قم تصميم به كشتن امامزاده سلطانعلي مي‌گيرد و به امام و يارانش در «دربند ازناوه» حمله مي‌كند و در جنگي 10‌روزه در اوايل مهر ماه با امام روبه‌رو مي‌شود كه در اين جنگ نيروهاي امامزاده سلطانعلي بسياري از افراد دشمن را از بين مي‌برند اما زرين‌كفش حيله‌اي مي‌انديشد و 40 تن از زنان و دختران كلجاري را برهنه به ميدان جنگ مي‌فرستد تعداد زنان در روايت‌هاي مختلف متفاوت است و امامزاده به همين دليل عقب‌نشيني مي‌كند و در پناه سنگي در دربند ازناوه به نماز و دعا مي‌ايستد.

در اين هنگام افراد دشمن به امامزاده سلطانعلي و يارانش حمله و همه را شهيد مي‌كنند. خبر شهادت به مردم كاشان و محله فين مي‌رسد. مردم فين كاشان چوب و چماق به دست راه مي‌افتند و به منطقه مي‌رسند و دشمنان را نابود مي‌كنند و امامزاده سلطانعلي را در قاليچه‌اي مي‌پيچند و در نهري كنار شاهزاده حسين غسل داده و سر و سينه‌زنان در حالي كه چوب و چماق به دست دارند در اردهال به خاك مي‌سپارند.

براي همين هر سال در سالروز شهادت امامزاده سلطانعلي كه جمعه دوم مهر ماه است به اردهال مي‌روند و مراسم سالگرد را اجرا مي‌كند و از ورود ديگران به انجام مراسم جلوگيري مي‌كنند.

در اردهال‌

به اردهال كه رسيده باشي خانواده‌هاي كاشاني زيادي را مي‌بيني كه براي چند روز اقامت خود در اين بخش تدارك ديده‌اند و به نظر مي‌رسد كه اقامت چند روزه و بازار مكاره‌اي كه در حاشيه مراسم وجود دارد بيش از اين كه به هدف عزاداري باشد، به همان جشن آبريزان برمي‌گردد، اما آنچه نزديك به يكصد هزار گردشگر و مسافر را از شهرهاي اطراف كاشان و تمامي كشور به اين سو مي‌كشاند، همين مراسم قاليشويان است.

در محل برگزاري مراسم قاليشويان كاشان، نيروي پليس و هلال احمر حضور دارند و معمولا مراسم با سخنراني يكي از مقامات كشوري آغاز مي‌شود.

ياحسين‌

به آن لحظه رسيده‌ايم. صبح دومين جمعه مهر ماه است و اهالي فين با چوبدستي‌هاي نقش و نگارداري كه برخي آنها صدها سال قدمت دارند و در يك خانواده فيني نسل به نسل و دست و به دست در مراسم قاليشويان گردانده شده، در كنار چشمه آبي كه در كنار بقعه شاهزاده سلطانعلي قرار دارد و محل شستن قالي است، گرد هم مي‌آيند و حسين حسين گويان به طرف صحن صفاي بقعه سلطان حسين حركت مي‌كنند.

با وارد شدن فيني‌ها به صحن، مراسم رسمي شروع مي‌شود، معتمدان و كدخدايان روستاي خاوه روستايي در نزديكي مشهد اردهال بنا بر يك رسم و سنت قديمي، در ايوان جلوي حرم، قالي دستباف و مقدس را طي آيين و مراسم خاصي به قاليشويان كه از ريش‌سفيدان و بزرگان فين هستند تحويل مي‌دهند و فيني‌ها قالي لوله شده را در پناه چوبدستي‌هاي خود و در حالي كه علم و كتل‌هاي هيات‌هاي عزاداري پيشاپيش در حركت است، به سوي چشمه مي‌برند.

اينجا مراسم اوج مي‌گيرد. در دو سوي فيني‌ها، گردشگران با عزاداري يكي مي‌شوند و حسين گويان آنان را همراه مي‌كنند.

قالي لوله شده، نمادي از پيكر امامزاده سلطان حسين است و پس از آن كه به كنار چشمه برده مي‌شود، با چوب‌هاي نمناك خيس و در پناه مردان چوب به دست به امامزاده برگردانده و در ايوان سرداري (در ورودي حرم) به خدام تحويل داده مي‌شود. (در واقع قالي شسته نمي‌شود بلكه مراسمي نمادين از روزي است كه اهالي كاشان، پيكر امامزاده را درون قالي لوله كرده و كنار چشمه غسل داده‌اند.)

اوج مراسم، هنگام تحويل قالي است كه قاليشويان با شور و هيجان بر سر و روي خود مي‌زنند و دلشان به دادن قالي كه نماد پيكري است كه مي‌خواهند به خاك بسپارند، رضا نمي‌دهد.

اما اين آخر ماجرا نيست. يك هفته پس از اجراي مراسم اصلي، اين آيين از سوي اهالي روستاي نشلگ اردهال تكرار مي‌شود.

جمعه نشلگي‌ها

جمعه پس از جمعه قاليشويان، به جمعه نشلگي‌ها و جمعه هفته قالي مشهور است. در اين جمعه مردم دهكده نشلگ يا نشلج به مشهد اردهال مي‌آيند و مراسم هفت شهادت امامزاده سلطان علي را مستقلا پاي مرقد برپا مي‌دارند.

بنا به روايت چون اجداد اهالي اين روستا نتوانسته بودند بموقع به كمك حضرت سلطان علي در جنگ با كفار بروند و در مراسم خاكسپاري پيكر آن شهيد نيز غفلت كرده بودند، بنابراين در جمعه هفته بعد از شهادت و خاكسپاري او، كنار مرقد مطهرش مي‌روند و به سوگواري و عزاداري مي‌پردازند. از آن زمان هرساله نشلگي‌ها به ياد آن روز و تكرار رفتار نياكان، يك هفته پس از جمعه قاليشوييان و معمولا در سومين هفته پاييز به مشهد اردهال مي‌آيند و مراسم 7 امامزاده را برگزار مي‌كنند.

عزاداران نشلگي معمولا با پيراهن سياه در مراسم شركت مي‌كنند. آنها صبح روز جمعه دسته‌اي تشكيل مي‌دهند و در برابر زائران امامزاده به سينه زني و نوحه خواني و نخل گرداني مي‌پردازند. سينه‌زنان و نوحه‌خوانان را يك مياندار راهنمايي مي‌كند.

نخل را كه نخلي كوچك است و سياهپوش كرده‌اند، جوانان بر دوش مي‌گذارند و درحياط و صحن، گرداگرد حوض مي‌گردانند. سينه‌زنان هم در پي نخل حركت مي‌كنند و با خواندن اشعار مذهبي و سينه زدن، مراسم را برگزار مي‌كنند.

شركت‌كنندگان در مراسم هفته، بجز زائران و دكانداران بازار كه از روز جمعه قالي در مشهد اردهال مانده‌اند مردم نشلگ و شماري از مردم دهات اردهال هستند. اين مردم صبح زود براي زيارت امامزاده و حضور در مناسك مذهبي روز هفت به مشهد مي‌آيند و غروب پس از پايان مراسم و زيارت امامزاده به خانه‌هاي خود باز مي‌گردند.

بساط چينان و فروشندگان و زائراني هم كه چند روز پيش از مراسم قاليشويان به مشهد اردهال آمده بودند، پس از پايان مراسم هفت، بقعه حضرت را به خادمان و فراشان و مردمان مجاور امامزاده مي‌سپارند و مشهد را ترك مي‌كنند.

بازار مشهد اردهال‌

همزمان با هفته زيارت امامزاده سلطان علي، بازاري كنار بقعه امامزاده برپا مي‌شود. اين بازار حدود 8 تا 10 روز، از يكي دو روز پيش از جمعه قالي شويان تا يك هفته پس از آن طول مي‌كشد. اين بازار از دسته بازارهاي ادواري و سالانه يا مكاره است كه يك بار در سال و در فصل و زماني معين و به مدت چند روز تشكيل مي‌شود.

در اين بازار صاحبان حرف مختلف، كالاها و اجناس دست ساخت و مصنوعي داخلي و خارجي، انواع خوراكي‌ها و تنقلات و آجيل‌ها را به مردم و زائران عرضه مي‌كنند.

اين بازار رنگ و بويي محلي و روستايي دارد. نوع جنس، كالاها، طرز چيدن و عرضه كردن آنها، شيوه داد و ستد و مبادله، همه و همه متناسب با فرهنگ جامعه روستايي حاشيه كوير و مطابق با ذوق و سليقه تنوع پسند مردم بومي منطقه‌ است. بيشتر زائران امامزاده، بخصوص زائران اردهالي، فيني و كاشاني، خريد در بازار را متبرك و خوش يمن مي‌دانند.

اين زائران بنا به اعتقادات مذهبي و سنتي آبا و اجدادي خود، مقداري از اسباب خانه و ظروف آشپزخانه و اسباب جهيزيه دختران دم‌بخت خود را به قصد تبرك و بردن چيزي مبارك و بركت زا از بازار امامزاده به خانه، از بساط داران بازار تهيه مي‌كنند. زارعان محلي نيز به نيت بركت بخشي به كشتزارها و باغستان‌هاي خود و برداشت محصولي بيشتر از كشته خود، ابزار و وسايل زراعي و آبياري و باغباني از فروشندگان بازار خريداري مي‌كنند.

جنب اين بازار، بازار ديگري نيز رونق دارد. در اين بازار دسته‌اي شبيه‌خوان، تعزيه‌خوان و پرده‌خوان معركه مي‌گيرند. اجراي تعزيه و شمايل مذهبي و روايت داستان مصيبت شهيدان دين و مذهب از زبان شبيه خوانان و نقالان پرده‌دار، از جمله برنامه‌هاي هفته عزداري است.

اردهال دقيقا كجاست؟

اردهال براي مردم آن، سرزميني مقدس به شمار مي‌آيد و اين تقدس به دليل اتفاقاتي است كه در طول هزاره‌هاي پيش در دل كوه‌هاي در هم و پيوسته اين ديار به وقوع پيوسته است. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه اين بلندي‌ها از ديرباز محل نيايشگاه‌ها و آتشكده‌هايي بوده كه مردم پيش از گرويدن به اسلام در آنها گرد مي‌آمدند و دعا و نيايش مي‌كردند.

به نظر مي‌رسد وجود همين نيايشگاه‌هاي باستاني و تاريخي باعث شده رشته كوه‌هاي اينجا را اردهار يا اردهال به معناي رشته‌كوه يا رشته‌كوه مقدس بنامند. اردهار از دو واژه ارد به معناي پاكي و تقدس و هر به معناي كوه و رشته كوه است.

اما مشهد اردهال يا مشهد قالي در فاصله 49 كيلومتري غرب كاشان و در مسير كاشان نراق قرار دارد. در اين مسير، شهرهاي نياسر و نشلج نيز واقع شده‌اند در گزارشي ديگر شما را به شهر زيباي نياسر برده‌ايم و در سايه سار سبز درختانش لحظه‌هاي شيريني براي شما به تصوير كشيده‌ايم، از دست ندهيد كه به نوبه خود، از طبيعت زيبا و جاذبه‌هاي زيبايي برخوردارند. اردهال سرزميني كوهستاني است در دامنه كوه اردهال كه مردم آن سرگرم قاليبافي و زراعت هستند. مزار امامزاده سلطانعلي و شاهزاده حسن در كنار هم و با فاصله‌اي 800 متري قرار گرفته است.

زهرا كشوري‌
شنبه 13 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 223]