جامعه - حواس‌هاي پرت را تمركز دهيم

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: جامعه - حواس‌هاي پرت را تمركز دهيم

جامعه - حواس‌هاي پرت را تمركز دهيم

انسان، به سبب ويژگي‌هاي بي‌نظيرش در ميان همه موجودات، عنوان اشرف مخلوقات را به خود اختصاص داده است. او استعداد خاص تفكر و يادگيري دارد كه به او اجازه مي‌دهد اعمال خاص انجام دهد. نتايج اعمالش را پيش‌بيني و ارزيابي كند. تغيير و تحولات گوناگون و سريعي را در عرصه علم و فناوري به وجود آورد. آنچنان كه به قول تافلر دنيا را به دهكده‌اي تبديل كند كه اطلاعات را در سريع‌ترين زمان ممكن از قاره‌اي به قاره ديگر انتقال دهد. بنابراين بر اثر پيشرفت سريع و غيرقابل انتظاري كه در قلمرو دانش و فناوري طي چند قرن اخير نصيب انسان شده است حجم اطلاعات و دانسته‌هاي بشري روز به روز به‌طور سرسام‌آوري در حال افزايش است. بر دانش‌آموزان و دانشجويان لازم است كه هرچه سريع‌تر خود را با اين تغيير و تحولات همگام سازند. در اين راستا، بسياري از دانش‌آموزان و دانشجويان كوشش زياد مي‌كنند. بسيار مطالعه مي‌كنند اما به دليل عدم‌توانايي در تمركز حواس، هنگام مطالعه نمي‌توانند به نتيجه دلخواه دست يابند. تمركز در لغت يعني تراكم، فشردگي مجموعه، چكيده، تمركز در اصطلاح يعني حفظ و نگهداري توجه و تمركز حواس، روي موضوعي معين، بدون تمركز حواس، يادگيري مثمرثمر نخواهد بود. بنابر اين همه افراد توانايي تمركز دارند و چون تمركز نسبي است يعني كسي نمي‌تواند ادعا كند كاملا حواس‌پرت است يا هميشه تمركز حواس دارد. تمركز گاهي ساده است و گاهي مشكل. تمركز در موضوع‌هايي كه نياز به تفكر و تجزيه و تحليل دارند مشكل و تمركز در موضوع‌هايي كه جنبه تفريحي و سرگرمي دارند، بسيار آسان است.

تمركز حواس
يعني عوامل حواس‌پرتي را به حداقل رساندن… تمركز هر شخص به نسبت كاهش عوامل حواس‌پرتي او افزايش مي‌يابد و بنا به تغييرات موقعيت ذهني و محيطي او تغيير مي‌كند. بيشتر افراد گمان مي‌كنند كه تمركز يك امر ذاتي و تغيير آن ناممكن است، در حالي كه تمركز يك امر اكتسابي است و بايد هر روز پرورش و جهت داده شود و هر كس با هوش عادي خود مي‌تواند به آن دست يابد. پس برقراري تمركز حواس به ميزان كاهش عوامل حواس‌پرتي بستگي دارد. يعني هر چه عوامل مزاحم و مخل تمركز بيشتر باشند توانايي حفظ تمركز حواس كمتر است و بر عكس. لذا حواس‌پرتي؛ يعني خارج شدن از روند مطالعه يا جريان كاري و فرورفتن در افكار و تخيلات يا انجام كار ديگر.
منشاء حواس پراكندگي
حواس‌پرتي يا منشاء ذهني و دروني دارد يا منشاء بيروني و محيطي. حواس‌پرتي دروني و ذهني: عبارت است از اشكالات فكري انسان و انديشه‌هايي كه موانعي بر سر راه توجه دقيق به مطالعه و تمركز حواس ايجاد مي‌كنند. اين موقع شامل مواردي از قبيل: درد، رنج، غم‌وغصه، نگراني، گرسنگي و تشنگي، سردي و گرمي، ترس و خشم و شادي، سردرد و … مي‌باشد.
حواس‌پرتي بيروني و محيطي
آنچه به محيط پيرامون فرد ارتباط پيدا مي‌كند يا تحريكات غيرعادي كه توسط حواس مختلف انسان ايجاد مي‌شوند مانند نور شديد و نور ضعيف، صداهاي ناهنجار، روشن بودن رسانه‌اي صوتي و تصويري و نظاير اينها ممكن است فرآيند تمركز حواس را با اشكال مواجه كنند. رهايي از حواس‌پرتي و ايجاد تمركز حواس در افراد مختلف، متفاوت است و به حالت دروني، تجربه‌ها مكان و موقعيت آنها بستگي دارد. برخي از افراد اظهار مي‌دارند كه من آدم كاملا حواس‌پرتي هستم و برخي ديگر مي‌گويند نمي‌توانم تمركز حواسم را به روي كاري حفظ كنم. در حالي كه اين تفكر غلط است و هيچ كس نبايد خود را فردي كاملا حواس‌پرت يا فاقد تمركز حواس بداند بلكه بهتر است وقتي كه تمركز حواس فردي دچار اختلال شد، بگويد در اين لحظه و در محيط فعلي حواس‌پرتي من بيشتر و ميزان تمركز من كمتر است. لذا حواس‌پرتي بيشتر علل دروني دارد و به طبيعت خود فرد، ويژگي‌ها، حالات روحي و رواني، و عادات فردي بستگي دارد. بي‌شك حواس‌پرتي بيروني آسان‌تر از عوامل حواس‌پرتي دروني بر طرف مي‌شود. پس مي‌توان بدون توجه به عوامل محيطي مانند: سروصداي زياد، شلوغ بودن محيط و حتي داخل موترسرويس و هنگام مسافرت تمركز حواس خود را حفظ كرد. اما نمي‌توان در حال گرسنگي يا تشنگي شديد نگراني و ناراحتي دگرگوني فكر و انديشه با تمركز مطالعه كرد و يا كار ديگري را با تمركز انجام داد و مطالعات يا تجربيات زيادي اين موضوع را تاييد كرده است كه يك انسان مي‌تواند در محل پر سروصدا و ناآرامي با تمركز و توجه كافي مطالعه كند.
روش‌هاي تقويت تمركز حواس
تمركز حواس هنگام مطالعه كليد اصلي و اساسي درك و فهم مطالب است. و كليد اساسي تمركز حواس استفاده از روش‌هايي است كه باعث تقويت و پرورش و مهارت در برقراري تمركز حواس هنگام مطالعه مي‌شوند. بنا براين بدون تمركز حواس ممكن است درك و فهم مطلبي كه فقط يك ساعت وقت لازم داشته باشد، ساعت‌ها وقت بگيرد اما به خوبي فهميده نشود و امر مطالعه بي‌فايده است و اثر مثبتي نخواهد داشت. لذا كاربرد روش‌ها و فنوني كه به خواننده كمك مي‌كند تا هنگام مطالعه فعال باشد، تمركز حواس را تقويت و مهارت فرد را در ايجاد تمركز حواس هنگام مطالعه افزايش مي‌دهد اين روش‌ها عبارتند از:
آمادگي براي مطالعه
براي شروع مطالعه، ابتدا بايستي خود را از جهات گوناگون آماده كرد، زيرا حداكثر آمادگي، مقدمه‌اي براي علاقه‌مندي به مطالعه، ايجاد تمركز حواس و يادگيري بهتر مي‌باشد. منظور از آمادگي پيدايش تمام شرايطي است كه شخصي را قادر مي‌سازد تا با اطمينان به موفقيت و اعتماد‌به‌نفس، به تجربه خاصي بپردازد.
آمادگي بدني
به رشد و تكامل طبيعي بدن، تندرستي و نداشتن نقص‌هاي بدني مربوط است. گاهي وجود بيماري‌هايي مانند زخم معده، ميگرن، سردرد و نظاير اينها باعث از بين رفتن تمركز حواس و مانع مطالعه فرد مي‌شود و فرد تا به دست آوردن تندرستي كامل قادر به برقراري تمركز حواس و مطالعه ثمربخش نيست و انگيزه كافي هم براي مطالعه ندارد.
آمادگي ذهني:
آمادگي ذهني را مي‌توان از خصوصياتي نظير رشد گوياي سالم، قدرت تفسير و تعبير اشكال، توانايي درك همانندي‌ها و ناهمانندي‌ها ميان كلمات و … شناخت دانست.
آمادگي اجتماعي
به ماهيت و وسعت تجارب فرد بستگي دارد كه مي‌توان آن را باتجربه و تحليل زمينه خانه و خانوادگي، محيط وسيع اجتماعي كه او در آن تجربه اندوخته است و تربيت پيشين او تعيين كرد.
آمادگي رواني
آمادگي رواني به شكل پيچيده‌اي با رشد و تكامل بدني، ذهني و اجتماعي آميخته است. خستگي، بي‌قراري، بي‌تابي، كوتاهي زمان، دقت نداشتن تمركز در مطالعه، واكنش‌هاي منفي نسبت به خود و ديگران، ضعف اعتماد‌به‌نفس و نظاير آنها همگي نشانه نبودن آمادگي رواني، بدني، ذهني و اجتماعي دانش‌آموزان و دانشجويان، اجراي برنامه‌هاي آموزشي، تمركز حواس و فرآيند يادگيري را آسان‌تر و مطلوب‌تر مي‌كند
داشتن علاقه به مطالعه
مطالعه ثمربخش از دو عامل متاثر است: يكي علاقه نسبت به مطالب خواندني، ديگر كاربرد ماهرانه فنون مطالعه نسبت به مطلب خواندني سبب مي‌شود تا شخص به مطالعه بيشتر بپردازد، مطالعه بيشتر منجر به بهتر شدن فنون مطالعه مي‌شود، كاربرد فنون بهتر، مطالعه را آسان‌تر، سريع‌تر و لذت‌بخش‌تر مي‌سازد؛ در نتيجه علاقه خواننده نسبت به مطالعه افزايش مي‌يابد. پس تا زماني كه فرد تمايل يا علاقه به انجام كاري نداشته باشد نمي‌تواند برانگيخته شود. لذا وقتي خواننده به موضوعي علاقه‌مند مي‌شود، خود‌به‌خود بر آن تمركز مي‌كند، بيشتر دقت مي‌كند و به راحتي مطالب را به حافظه مي‌سپارد و بعدا هم خيلي راحت به خاطر مي‌آورد. پس از علاقه پيدا كردن نسبت به مطالب، گام بعدي تعيين هدف مطالعه است زيرا هدف زيربناي انجام كاري است و به فعاليت انسان جهت و نيرو مي‌دهد. هدف ارزشمند، فرد را به خواستن و طلب كردن وادار مي‌كند و نيروي لازم را براي فعاليت در وي به‌وجود مي‌آورد و سبب پيدايش تمركز در او مي‌شود. لذا هر فرد براي مطالعه بايد هدف مشخصي داشته باشد. «زيرا تعليم و تربيت علم اهداف است و همه بر اين باورند كه بدون داشتن هدف، يادگيري كاري بس دشوار و غيرممكن است» همانطور كه فرانكين معتقد است انسان بدون هدف مانند گلوله‌اي است كه بدون هدف شليك مي‌شود. علاوه بر آن مطالعه بدون هدف يكي از عادات غلط مطالعه به‌شمار مي‌رود.
تعيين زمان و مكان مطالعه
يكي از راه‌هاي برقراري تمركز حواس اين است كه مطالعه در آن ساعت از روز انجام گيرد كه براي فرد مناسب‌تر است. اما تعيين مناسب‌ترين زمان براي مطالعه كاري دشوار است و به عادات فردي بستگي دارد. برخي افراد عادت دارند تا نيمه‌هاي شب بيدار بمانند و با استفاده از سكوت و آرامش شبانه با خيالي راحت و آسوده مطالعه كنند برخي ديگر عادت دارند شب زود بخوابند و صبح زود از خواب بيدار شوند و به مطالعه بپردازند. با اين توصيف تعيين زمان و مقدار مطالعه باعث آگاهي از تمام زمينه مطالعه، برقراري تمركز حواس، عدم‌سردرگمي، جلوگيري از اتلاف وقت و انرژي و فهم بهتر مطالب مي‌شود. والتر پارك در كتاب خود به نام «چگونه درس بخوانيم؟» چنين مي‌نويسد: «موفقيت يا عدم‌موفقيت شما در تحصيلات دانشگاهي، مستقيما به اين امر بستگي دارد كه چگونه از وقت خود استفاده مي‌كنيد؟ موفقيت در دانشگاه و البته در مقاطع تحصيلي پايين‌تر نيز بستگي به استفاده اشتباه از زمان دارد.» «محيط آشناي يك اتاق مشخص، در حين مطالعه موجب انصراف كمتر و تمركز بيشتر حواس مي‌شود، زيرا لوزم آن اتاق هر روز پيش چشم شماست و كمتر توجه‌تان را به خود جلب مي‌كند. به علاوه اگر هر روز به وقت مطالعه در اتاق معيني بوديد كم‌كم ذهن‌تان عادت مي‌كند كه به محض رسيدن به آن اتاق آماده تمركز حواس و فراگيري شود.» بنابراين ثابت بودن مكان مطالعه و مشخص بودن آن به علت دسترسي به آن و فراهم بودن وسايل مورد نياز از قبيل كتب درسي، دفاتر، كتاب لغت، خط‌كش، قلم و نظاير آن جهت مطالعه موجب تمركز حواس بيشتر و آمادگي ذهني هنگام مطالعه مي‌شود. پس يكي از بهترين راه‌هاي برقراري تمركز اختصاص دادن يك اتاق مجهز به آنچه لازم داريد، در موقع مطالعه است. اين اتاق خيلي زود مناسب تمركز و يادگيري‌تان شده و كار شما را به‌طور خودكار راحت‌تر مي‌كند و بعد برايتان يك عادت مفيد مي‌شود. «براي داشتن تمركز به هنگام مطالعه ابتدا بايد خود را از دنياي خارج جدا كنيد و محيط مناسبي براي مطالعه بر گزينيد. چنين محيطي بايد آرام، روشن و داراي هواي مناسب باشد. هيچ چيز به اندازه سروصدا، خسته‌كننده و مانع تمركز حواس نيست. ايجاد محيط كار مناسب، به دليل ايجاد آرامش و شرايط مناسب اهميت دارد و زمينه‌اي است براي تمركز و دقت» يادبگير كه بگويي «نه»: «زماني‌كه تصميم گرفتيد بايد مطالعه كنيد اما دوستان يا هم‌اتاقي‌هاي شما درخواست مي‌كنند كه دورهم جمع شويد»؛ هنر گفتن «نه» را در خود تقويت كنيد. اگر اين اراده در شما ضعيف است، مي‌توانيد روي در اتاق مطالعه خود بنويسيد «مزاحم نشويد» اگر موفق نشديد مي‌توانيد كارهاي ديگري انجام دهيد كه نشان دهد شما دوست نداريد كه كسي باعث از هم‌گسيختن افكار شما شود».
ترك افكار منفي و داشتن افكار مثبت
مطالعه عميق و يادگيري ثمربخش وقتي حاصل مي‌شود كه فرد تصور مثبتي از خود داشته باشد و به خود اعتماد كند. زيرا اعتماد به خود در موفقيت موثر است و مهارت را بيشتر و نيرو را افزايش داده و مغز را سالم‌تر مي‌كند. وقتي مي‌خواهيد كاري انجام دهيد از گفتن كلماتي همانند: نمي‌خواهم، نمي‌دانم، نمي‌توانم بپرهيزيد. جمله«اين كار محال» است را از دفتر زندگي خود خط بزنيد، ترس و بدگماني و بي‌ارادگي را از ذهن خود دور كنيد. هرگز به خويشتن اجازه ندهيد كه هيجانات و افكار منفي شما را در خود غرق سازد و تمركز حواس شما را مختل كند. اعتماد به نفس داشته باشيد و پيوسته به نزد خود تكرار كنيد كه قادر به انجام كار هستم، مي‌توانم انجام دهم و بايد انجام دهم. بدين طريق تفكر مثبت را در خود پرورش دهيد. قوي بودن اعتماد‌ به‌نفس احساس شعف و شادي را در شما به‌وجود مي‌آورد و در حالت شادماني از تمركز حواس خوبي برخورداريد. بهتر فكر مي‌كنيد، بهتر مطالعه مي‌كنيد و نتيجه كارتان بهتر مي‌شود. مارگريت كوربت مي‌نويسد «انسان در بحر انديشه‌هاي خوشايند حافظه بهتري پيدا مي‌كند و ذهن در حالت آرامي قرار مي‌گيرد و ميل به يادگيري را در خود به‌وجود مي‌آورد» لذا خود پنداري مثبت مهم‌ترين كمك براي تمركز و يادگيري است اگر بتوانيم تصورات غلط و منفي را از ذهن خود دور نموده و تصورات مثبت را جايگزين كنيم، مي‌توانيم علاقه به مطالعه و يادگيري را در خود ايجاد كنيم چراكه علاقه به مطالعه شرايط اصلي و اساسي ايجاد تمركز حواس به هنگام مطالعه است. آلفردآدلر روان‌شناس مشهور، در دوره جواني در درس رياضي بسيار ضعيف بود . معلمش اين موضوع را با والدينش در ميان گذاشت آنها باور كردند كه آدلر در درس رياضي ضعيف است، آدلر هم اين موضوع را پذيرفته بود. يكي از روزها كه معلم مسئله‌اي را روي تخته نوشته بود و شاگردان كلاس از حل مسئله عاجز مانده بودند، آدلر جواب مسئله را پيدا كرد، پاي تخته رفت و در ميان حيرت همگان مسئله را حل كرد. فهميد كه توانايي درك و فهم مطالب درس رياضي را دارد، استعدادش را باور كرد، تصورات مثبت را جايگزين تصورات منفي كرد و از آن به بعد يكي از دانش‌آموزان ممتاز درس رياضي شد.
طرح سوال
طرح سوال يكي از شيوه‌هاي مطالعه دقيق و فعالانه است كه در تمام اوقات مطالعه، مفيد است. طرح سوال پيش از مطالعه دقيق، فرد را وادار مي‌كند تا به‌طور فعالانه و با تمركز و دقت كافي و باانگيزه و علاقه به مطالعه بپردازد. طرح سوال هنگام مطالعه يكي از روش‌هايي است كه خواننده را فعال و به‌طور عمقي او را درگير مطالعه مي‌كند و سبب برانگيختن جديت و تلاش وي به هنگام مطالعه مي‌شود و فرد براي يافتن پاسخ به سوالات بايستي تمركز حواس خود را حفظ نمايد، زيرا در هنگام مطالعه، نمي‌توان بدون تمركز پاسخ سوالات را پيدا كرد. بعد از خواندن مطالب با طرح سوال مي‌توان ميزان فراگيري خود را ارزش‌يابي نموده و به نقاط قوت و ضعف خود پي برد و سبب ايجاد نظر انتقادي نسبت به مطالب در فرد مي‌شود. خواننده در مطالعات بعدي براي از بين بردن نقاط ضعف خود با دقت و تمركز بيشتري مطالعه مي‌كند.
آگاهي از شيوه‌هاي صحيح مطالعه و يادگيري
«برخي از والدين به‌طور مدام به فرزندان خود مي‌گويند درس بخوانيد، مطالعه كنيد، ولي هرگز نمي‌گويند چگونه مطالعه كنيد و روش‌هاي صحيح مطالعه را نمي‌دانند» بنابراين آگاهي از شيوه‌هاي صحيح مطالعه و يادگيري چون: تندخواني، عبارت‌خواني، خواندن اجمالي، خواندن تجسمي، و … به خواننده كمك مي‌كند تا تمركز حواس خود را هنگام مطالعه حفظ نمايند
تندخواني
تندخواني باعث توجه و تمركز بيشتر و فهميدن مطالب و در نتيجه باعث يادگيري بهتر مي‌شود. فكر و ذهن ما قادر است هزاران كلمه را در دقيقه از خود عبور دهد ولي اگر سرعت مطالعه ما پايين باشد، ذهن وقت اضافي مي‌آورد و ناچار به اين شاخه و آن شاخه مي‌پرد و در نتيجه حواس‌پرتي ايجاد مي‌شود. اما مطالعه سريع يا تندخواني فرصت جولان به ذهن نمي‌دهد و سبب برقراري تمركز حواس هنگام مطالعه مي‌شود.
عبارت‌خواني
عبارت‌خواني يعني خواندن عبارات و جملات به عوض خواندن كلمات. عبارات‌خواني به نوع ديگري به تمركز حواس كمك مي‌كند از اين طريق خواننده بايد با سرعتي كه نزديك به سرعت انديشيدن اوست. بخواند، اگر سرعت آنقدر كم باشد كه ذهن از حالت فعال بودن باز بماند، احساس دلزدگي ايجاد مي‌شود و چيزهاي ديگري ذهن فرد را مشغول مي‌كند و از روند مطالعه خارج مي‌شود. بنابراين اگر سرعت خواندن با سرعت انديشيدن هماهنگ باشد باعث افزايش تمركز حواس مي‌شود.
خواندن اجمالي
روش خواندن اجمالي مبتني است بر يك نمونه‌گيري سريع از نكات اساسي و صرف‌نظر كردن از جزئيات، در اين روش خواننده مطالب را سازمان‌بندي مي‌كند، آنگاه هدف از مطالعه خود را مشخص نموده و مقدار زمان مطالعه و ميزان دشواري كتاب را تخمين مي‌زند و سپس از طريق سوال كردن كنجكاوي، علاقه، دقت و تمركز حواس فرد، افزايش ميابد.
خواندن تجسسي
منظور از روش تجسسي طرح انواع سوالات جزئي و كلي و مطالعه عميق و اثربخش در جهت دست يافتن به پاسخ اين سوالات است… كسي كه به دنبال چيزي مي‌گردد به احتمال بيشتري آن چيز را پيدا مي‌كند لذا هدف خواندن تجسسي افزايش دامنه تمركز و درك عميق‌تر معاني است. به همين دليل خواندن تجسسي تمركز حواس و علاقه فرد را افزايش مي‌دهد و به او كمك مي‌كند تا مطالب دشوار را تجزيه و تحليل نموده و آنها را بهتر بفهمد. فهميدن مطالب موجب تحكيم آنها در حافظه مي‌شود پس خواندن تجسسي براي غلبه بر تنبلي، حالت كسلي، پرتي حواس، از طريق تحريك حس كنجكاوي و شركت فعالانه در مطالعه به كار مي‌رود.
برگرفته از سايت پزشكان بدون مرز
دوشنبه 8 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 311]