نظريه سياره‌شناس ايراني درباره ميدان مغناطيسي مريخ

واضح آرشیو وب فارسی:تابناک: نظريه سياره‌شناس ايراني درباره ميدان مغناطيسي مريخ
آيا شما مي توانيد ميدان مغناطيسي يك سياره را مثل كليد برق قطع و وصل كنيد؟ پرفسور اركاني حامد، استاد ايراني دانشگاه تورنتو معتقد است يك سيارك چهار ميليارد سال قبل اين كار را با مريخ انجام داده است!

به گزارش ايسنا، دانشمندان معتقدند مريخ نيز زماني همانند زمين داراي يك ميدان مغناطيسي بوده كه احتمالا از جريان‌هاي كنوكسيون هسته آن منشاء گرفته بود.

اطلاعات ثبت شده از بررسي عوارض سطح مريخ نشان مي‌دهد كه ميدان مغناطيسي اين سياره چند ميليارد سال پيش ناگهان از بين رفته و پژوهشگران بر سر توضيح آن اختلاف نظر دارند.

براساس نظريه‌اي كه به تازگي از سوي دكتر اركاني حامد، سياره‌شناس برجسته ايراني و عضو فرهنگستان علوم كانادا ارائه شده، كشش جاذبه‌يي يك يا چند سيارك كه سال‌ها گرداگرد سياره سرخ مي‌چرخيده و احتمالا حدود چهار ميليارد سال نابود شده‌اند، با تاثير بر جريان‌هاي مواد دروني مريخ، بيشترين نقش را در ايجاد ميدان مغناطيسي آن داشته‌اند.

دكتر اركاني حامد، دانشگر ايراني مقيم كانادا در گفت‌وگو با خبرنگار «پژوهشي» خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)‌ در تشريح يافته‌هاي اخير تيم تحقيقاتي‌اش در خصوص ميدان مغناطيسي مريخ گفت: منشاء ميدان مغناطيسي عظيم زمين در هسته آن است كه از آهن مذاب تشكيل شده است كه حركات آن باعث ايجاد اين ميدان مغناطيسي مي‌شود. بررسي سنگ‌ها و عوارض سطح مريخ نشان مي‌دهد كه در مريخ نيز چنين ميدان مغناطيسي وجود داشته كه حدود چهار ميليارد سال قبل از بين رفته است.

عضو انجمن سلطنتي نجوم انگلستان گفت: يكي از دلايل اين امر اين است كه هسته مريخ كوچك يا منجمد شده يا به هر دليل ديگر نتوانسته ميدان مغناطيسي را حفظ كند؛ مثلا اگر تركيب مواد دروني سياره از نظر شيميايي به نقطه‌اي برسد كه هنگام انجماد همه اجزاي آن با هم منجمد شوند (نقطه يوتكتيك)، نمي‌تواند انرژي لازم ميدان مغناطيسي را ايجاد كند.

وي خاطرنشان كرد: اگر چند ناخالصي را با هم تركيب (مذاب) و آنها را منجمد ‌كنيد، ماده اصلي (خالص) منجمد شده و ناخالصي‌ها برجا مي‌مانند ما معتقديم در مورد زمين اين اتفاق مي افتد. هسته زمين كه عمدتا از آهن تشكيل شده و حدود 10 درصد ناخالصي دارد، به تدريج در حال سرد شدن است و بنابراين مقدار زيادي از تركيب آن كه آهن است، منجمد مي‌شود ولي ناخالصي‌هاي موجود بر جاي مي‌مانند و چون وزن مخصوص آن‌ها كمتر است، به بخش‌هاي فوقاني صعود مي‌كنند. اين كنوكسيون ايجاد شده به ميدان مغناطيسي انرژي مي‌دهد، اگر در موقع منجمد شدن اين ناخالصي‌ها با هم منجمد شوند، چنين كنوكسيوني به وجود نيامده و لذا ميدان مغناطيسي وجود نخواهد داشت.

دكتر اركاني حامد تصريح كرد: برخي معتقدند ممكن است در مورد مريخ هم چنين اتفاقي افتاده باشد يعني هسته مريخ از نظر شيميايي به نقطه‌اي رسيده باشد كه همه اجزاي آن با هم منجمد شده و ناخالصي‌ باقي نمانده باشد. اين حالت در شرايطي بسيار به خصوص اتفاق مي افتد كه احتمال آن بسيار ضعيف است. بسيار مشكل است كه قبول كنيم يك سياره تنها در مدت 500 ميليون سال اول فعال بوده و بعد متوقف شده است.

وي به ايسنا گفت: مكانيزم ديگري كه مطرح كرديم اين است كه ميدان مغناطيسي مريخ از تغيير كنوكسيون ناشي نشده بلكه ممكن است جزر و مدهايي كه از چرخش يك يا چند سيارك پيرامون آن ايجاد مي‌شده با تاثير بر تركيبات دروني هسته مريخ و خارج كردن آن از حالت كروي به حالت بيضي (تخم مرغي) همانند يك دينام سبب ايجاد ميدان مغناطيسي در آن سياره شده باشند.

عضو موسس فرهنگستان علوم ايران و عضو فرهنگستان علوم كانادا با بيان اين كه آزمايش‌هاي انجام شده،امكان ايجاد ميدان مغناطيسي در اثر جاذبه اجرام خارجي را اثبات كرده است، خاطرنشان كرد: نظريه ما با توجه به نتايج اين آزمايش‌ها و همچنين وجود سيارك‌هايي در اطراف مريخ كه مي‌توانسته‌اند منشاء ايجاد جزر و مد و وارد كردن نيرو به هسته مريخ باشند مطرح شده است. جالب اينجاست كه اين سيارك‌ها حدود چهار ميليارد سال قبل روي مريخ افتاده‌اند و همين همزماني بين نابودي اين سيارك‌ها و از بين رفتن ميدان مغناطيسي مريخ كه مطمئنا نمي‌تواند تصادفي باشد، نظريه پيشنهادي ما را در خصوص تاثير آنها در ايجاد و حفظ ميدان مغناطيسي مريخ را تقويت مي‌كند.

اين استاد دانشگاه تورنتو خاطرنشان كرد: البته تئوري‌هاي ديگري هم در اين ارتباط وجود دارد، ولي هيچ‌كدام توجيهي براي از بين رفتن ميدان مغناطيسي مريخ درست در چهار ميليارد سال قبل يعني زمان سقوط سيارك‌ها ندارند.

دكتر اركاني حامد كه سه سال پيش نيز با ارائه يافته‌هاي جالب خود مبني بر تغيير موقعيت قطب‌هاي اوليه سياره سرخ در ميلياردها سال قبل، توجه محافل علمي و خبري را به گذشته نه چندان آرام سياره سرخ جلب كرده بود در پاسخ به خبرنگار ايسنا كه پيگير روند ادامه آن تحقيقات شد خاطرنشان كرد: براساس آن تحقيقات محور دوران سياره مريخ طي چهار ميليارد سال گذشته حدود 60 تا 70 درجه تغيير كرده و به همين نسبت محل خط استواي اين سياره نيز دستخوش تغيير شده است.

در آن تحقيق با بررسي موقعيت پنج گودال برخوردي عظيم بر سطح سياره مريخ موسوم به «آرگيري»، «هلاس»، «اوتوپيا»، «تائوماسيا» و «ايسيديس» كه قطر برخي از آنها حدود سه هزار كيلومتر است دريافتيم كه همه اين گودال‌ها روي قوس دايره فرضي بزرگي قرار دارند كه مي‌تواند منطبق بر خط استواي مريخ در آن زمان بوده باشد.

وي در پايان خاطرنشان كرد: اين بررسي‌ها طي سه چهار سال اخير هم ادامه داشت و اتفاقا يكي از دانشجويانم تحقيقات رساله‌اش را در اين زمينه به پايان برد. پژوهشگران ديگري هم اين مساله را دنبال و محل‌هاي احتمالي را معرفي كرده‌اند. البته در مورد ميزان تغيير محور دوران مريخ اختلاف است برخي آن را 25 درجه، بعضي، 30 درجه، 40 درجه، 120 درجه و ... مي‌دانند ولي اصل تغيير محور را همه قبول دارند. البته مساله تغيير قطب‌ها ارتباطي با از بين رفتن ميدان مغناطيسي كه موضوع تحقيقات اخير ماست، ندارد.

گفتني است دكتر جعفر اركاني حامد كه متولد سال 1318 است، تحصيلات خود را تا پايان مقطع متوسطه در زادگاهش شهر تبريز پشت سر گذاشت و پس از آن در رشته مهندسي معدن در دانشكده فني دانشگاه تهران ادامه تحصيل داد.

وي در سال 1343 با استفاده از بورس تحصيلي دانش آموختگان ممتاز براي ادامه تحصيل به دانشگاه MIT آمريكا رفت و پس از اخذ مدرك دكتري در رشته ژئوفيزيك در سال 1348 به كشور بازگشت.

به گزارش ايسنا، دكتر اركاني حامد پس از آن حدود 14 سال به عنوان استاد در دانشكده فيزيك دانشگاه صنعتي شريف به فعاليت‌هاي علمي آموزشي اشتغال داشت و مدتي نيز رياست اين دانشكده را بر عهده داشت و طي اين مدت بارها از جمله در سال‌هاي 1971 تا 1973 هنگام ماموريت فضاپيماي «آپولو» به سوي ماه به عنوان دانشمند مدعو با سازمان فضايي ناسا همكاري مستقيم داشت. از جمله طرح‌هاي فضايي ديگري كه دكتر اركاني حامد در آن مشاركت داشته، ماموريت فضاپيماي «ماژلان» بود كه در فاصله سال‌هاي 1989 تا اوايل دهه 90 بر گرد سياره زهره مي‌چرخيد.

دكتر اركاني حامد در فاصله سال‌هاي 1977 تا 1979 به عنوان استاد مدعو در دانشگاه MIT آمريكا فعاليت كرد و پس از پيروزي انقلاب اسلامي به ايران بازگشت.

وي كه از اعضاي نخستين دوره فرهنگستان علوم ايران است از سال 1982 مجددا به كانادا عزيمت كرد و فعاليت‌هاي آموزشي و تحقيقاتي خود را به عنوان استاد دانشگاه «مك گيل» در «مونترال» كانادا از سر گرفت كه تا سال 2005 ادامه داشت.

اركاني حامد كه از دانشمندان عضو فرهنگستان علوم كاناداست، پس از بازنشستگي از دانشگاه «مونترال» با درجه استاد شايسته، فعاليت‌هاي علمي خود را در دانشگاه تورنتو كانادا پي گرفته و در سال ميلادي جاري به عنوان برنده جايزه فلوشيپ (عضو شايسته) اتحاديه ژئوفيزيكدانان آمريكا معرفي شده است.

‌استاد اركاني حامد در طول اين سال‌ها همچنان ارتباط علمي خود را با سازمان فضايي ناسا حفظ كرده و در سال‌هاي اخير همگام با ماموريت‌هاي كاوش مريخ عمده تحقيقات خود را به مطالعه ساختار دروني و تحولات سياره سرخ معطوف كرده است.

به گزارش ايسنا، تخصص اصلي استاد،‌ سياره شناسي با نگرش كلي است كه شامل بررسي ساختار دروني سيارات، ‌تحولات گرمايي، گرانش، ميدان مغناطيسي و حركت صفحات تكتونيك، بررسي «سنگ كره» (ليتوسفر) و گوشته سيارات و ارتباط آنها با هم است.

اين دانشمند ايراني علاوه بر فعاليت مستمر تحقيقاتي، مشاركت در ماموريت‌هاي مختلف فضايي و تربيت دانشجويان بسيار در دانشگاه‌هاي داخل و خارج كشور كه برخي از آنها در حال حاضر به عضو استاد و پژوهشگر در مراكز علمي ايران و جهان - از جمله در مركز تحصيلات تكميلي در علوم پايه زنجان - فعاليت دارند، افزون بر 130 مقاله علمي در ژورنال‌هاي معتبر بين‌المللي ارائه كرده است.
دوشنبه 8 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: تابناک]

[مشاهده در: www.tabnak.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 74]