پیامدهای جهانی شدن ارتباطات بر مغز انسان

واضح آرشیو وب فارسی:فان پاتوق: هر روز در حدود صد مطلب را از سايت*هاي خبري و وبلاگ*هاي مختلف از طريق Feed دريافت مي*كنم. گذشته از اين*كه مي*دانم به خواندن دقيق تك*تك آن*ها نمي*رسم، حتي مرور كردن آن*ها نيز وقت قابل توجهي مي*طلبد و برايم تبديل به يك گرفتاري روزمره شده *است. چرا از مرور كردن لااقل بخشي از اين محتوا صرف*نظر نكنم؟

پاسخ براي من نيز همچون بسياري ديگر از كاربران چندان واضح نيست. ترس از دست دادن مطالب جالب و آموزنده (بله، ترس) يكي از اين دلايل است، اما تنها دليل نيست. طبعاً مطالعه آنلاين با اين حجم و سرعت، بر عادت*هاي انسان تأثير مي*گذارد.

معمولاً درباره آثار بازي كردن طولاني*مدت با كامپيوتر يا تبعات فرهنگي و اجتماعي سرگرمي*هاي كامپيوتري زياد مي*خوانيم و مي*شنويم، اما آيا انديشيده*ايم كه كارهايي مثل «مطالعه» آنلاين يا «تحقيق» آنلاين چه اثري بر ما مي*گذارند؟ اين نوع فعاليت*ها، برخلاف سرگرمي*هاي كامپيوتري متداول، در فرهنگ عمومي بار ارزشي مثبت دارند و ممكن است آن*ها را كاملاً مفيد و بي*ضرر بدانيم. اما «پاك*ترين» كاربران اينترنت و كامپيوتر هم از نظر ذهني در خطرند. مانند هميشه، شيطان در جزئيات لانه كرده*است و اين بار «سيطره كميت»، كيفيت مطالعه و تفكر ما را تهديد مي*كند.

وقتي روي پايان*نامه*ام كار مي*كردم، همراه با دوستانم ساعت*ها پشت كامپيوتر مي*نشستيم و هر بار ده*ها مقاله دانلود مي*كرديم. مي*دانيد هر كدام از ما چند تا از آن مقاله*ها را خوانديم؟ شايد بهترين ما حداكثر در تمام دوران كار روي پايان*نامه*اش كمتر از سي مقاله خوانده*باشد.

اين اشتياق شديد براي به دست آوردن منابع، با ظرفيت رو به افول ما براي جذب محتوا، چه در قالب خواندن يا حتي ديدن يا شنيدن تناسبي ندارد. از سوي ديگر نمي*توان موهبت*هايي را كه فناوري جديد به ما عرضه مي*كند كنار بگذاريم، به اين دليل كه ظرفيت جذب كردن تمام آن*ها را نداريم.

خواندن اين مقاله را يك فيزيك*پيشه كه در مؤسسه فيزيك نظري Perimeter سرگرم پژوهش است، در وبلاگش توصيه كرده* بود. او مي*نويسد: «اگر مي*خواهيد تنها يك مقاله بخوانيد، اين مقاله را بخوانيد.»

«ديو! صبر كن. ممكن است صبر كني؟ صبر كن ديو. مي*شود صبر كني ديو؟» با اين كلمات ابركامپيوتر HAL در صحنه*اي معروف و بسيار كنايه*آميز در اواخر فيلم «2001: يك اوديسه فضايي» استنلي كوبريك، به فضانورد سنگ*دل، ديو بومن التماس مي*كند. بومن كه توسط اين ماشين معيوب تقريباً تا مرز مرگ در اعماق فضا رفته *است، با آرامش و خونسردي مدارهاي حافظه كنترل*كننده آن را قطع مي*كند.

مغز هال با درماندگي مي*گويد: «ديو، دارم حافظه*ام را از دست مي*دهم.» و ادامه مي*دهد: «مي*توانم حسش كنم. مي*توانم حسش كنم.»

من هم مي*توانم حسش كنم. در چند سال اخير به طور ناخوشايندي حس مي*كرده*ام كه كسي يا چيزي در حال بازسازي مغز من، طراحي دوباره مدارهاي عصبي و تغيير برنامه حافظه*ام است. حافظه من (تا جايي كه مي*دانم) از بين نرفته، اما در حال تغيير است. ديگر به شيوه سابق نمي*انديشم. اين مسئله را هنگام مطالعه، قوي*تر از هر زمان ديگر حس مي*كنم.

قبلاً به آساني مي*توانستم در يك كتاب يا مقاله*اي طولاني غوطه*ور شوم. ذهنم درگير جريان روايي متن يا تغيير جهت*هاي استدلال مي*شد و ساعت*ها در امتداد رشته*هاي طولاني نثر پرسه مي*زدم. اكنون ديگر به ندرت چنين چيزي رخ مي*دهد. معمولاً بعد از دو يا سه صفحه تمركزم از بين مي*رود، آشفته مي*شوم، رشته موضوع را از دست مي*دهم و به دنبال كار ديگري مي*گردم تا انجام دهم. حس مي*كنم گويي همواره مغز خودسرم را به زور به متن برمي*گردانم. مطالعه ژرفي كه قبلاً به طور طبيعي حاصل مي*شد، اكنون تبديل به يك ستيز شده *است.

فكر مي*كنم بدانم كه ماجرا چيست. اكنون بيش از يك دهه است كه زمان زيادي را به صورت آنلاين سپري مي*كنم، در پايگاه داده*هاي بزرگ اينترنت جست*وجو مي*كنم، چرخ مي*زنم و گاهي هم چيزي بر آن مي*افزايم. براي من به عنوان يك نويسنده، وب موهبتي خداداد بوده است. پژوهشي را كه زماني مستلزم صرف كردن چندين روز در قفسه*ها يا اتاق*هاي نشريه*هاي كتابخانه*ها بود، اكنون در چند دقيقه مي*توان به انجام رسانيد. با شمار اندكي جست*وجو به وسيله گوگل و چند كليك سريع بر هايپرلينك*ها، حقيقت افشا شده يا نقل قول مختصر و مفيدي را كه در پي*اش بوده*ام به دست مي*آورم.

حتي هنگامي كه مشغول كار نيستم، تنها به همان ميزان زمان كار احتمال دارد كه در حال كاويدن بيشه*هاي اطلاعات وب نباشم: كارهايي مانند خواندن و نوشتن ايميل، مرور كردن عنوان*هاي خبري و پست*هاي وبلاگ*ها، تماشاي فايل*هاي ويديويي و گوش دادن به پادكست*ها يا فقط رفتن از لينكي به لينك ديگر. (برخلاف پاورقي*ها كه گاهي اين نوع مطالب به آن*ها پيوند دارند، هايپرلينك*ها فقط به كارهاي مرتبط اشاره نمي*كنند، بلكه شما را به سوي آن*ها مي*رانند.)

براي من نيز همانند ديگران اينترنت در حال تبديل شدن به رسانه*اي جهاني است؛ مجراي بيشتر اطلاعاتي كه از طريق چشمان و گوش*هاي من به سوي ذهنم جاري مي*شود. مزاياي دسترسي بي*درنگ به چنين مخزن عظيمي از اطلاعات بسيارند و تاكنون به تفصيل درباره آن*ها شرح داده*شده و در جاي خود نيز مورد تحسين قرار گرفته*اند.

كلايو تامپسون از ماهنامه وايرد مي*نويسد: «توانايي حافظه سيليكوني در به ياد آوري بدون نقص مي*تواند موهبت بزرگي براي تفكر باشد.» اما اين موهبت بهايي دارد. همان گونه كه مارشال مك*لوهان، نظريه*پرداز رسانه، در دهه 1960 خاطر نشان ساخت رسانه*ها فقط مجراهاي منفعل اطلاعات نيستند. آن*ها خوراك انديشه را فراهم مي*آورند، اما در ضمن فرآيند انديشيدن را نيز شكل مي*دهند و ظاهراً كاري كه اينترنت انجام مي*دهد، پراكندن توانايي من در تمركز و تفكر ژرف است.

اكنون ذهن من انتظار دارد اطلاعات را به همان شكلي دريافت كند كه اينترنت توزيع مي*كند: در قالب جريان سريعي از الفاظ. پيش از اين، غواصي بودم در درياي واژگان. اكنون همچون شخصي كه سوار بر يك جت اسكي است، بر سطح آن دريا با شتاب در حركتم.

من تنها كسي نيستم كه اين وضع را دارد. وقتي با دوستان و آشنايان خود (كه اكثراً در كار ادبيات هستند) از آشفتگي*هايم در هنگام مطالعه مي*گويم، بسياري از آنها مي*گويند تجربه*هاي مشابهي دارند. هرچه بيشتر از وب استفاده مي*كنند، براي حفظ تمركز بر نوشته*هاي طولاني بيشتر مجبورند تقلا كنند. برخي از بلاگرهايي كه نوشته*هايشان را دنبال مي*كنم نيز اخيراً به اين پديده اشاره مي*كنند.

Scott Karp كه نويسنده وبلاگي در زمينه رسانه*هاي آنلاين است، به تازگي اقرار مي*كند كه خواندن كتاب* را به كلي كنار گذاشته*است. وي مي*نويسد: «در كالج دانشجوي درخشاني بودم و قبلاً يك كتاب*خوان سيري*ناپذير بودم.» او ادامه مي*دهد: «چه اتفاقي افتاد؟» در پاسخ، او بر اين پندار است كه: «شايد دليل اين كه تمام مطالعه من روي وب است، آن نباشد كه شيوه خواندنم تغيير كرده (يعني اين كه فقط در پي آسودگي هستم) بلكه شايد دليلش آن باشد كه شيوه انديشيدنم عوض شده*است.»

Bruce Friedman نيز كه به طور منظم در وبلاگش درباره استفاده از كامپيوترها در پزشكي مي*نويسد، توضيح مي*دهد كه اينترنت چگونه عادات ذهني او را دگرگون كرده*است. وي در اوايل امسال نوشت: «اكنون تقريباً به كلي توانايي خواندن يك مقاله بلند و غرق شدن در آن را از دست داده*ام، چه روي وب و چه به شكل چاپي.» فريدمن كه يك پاتولوژيست است و مدتي طولاني عضو هيئت علمي دانشكده پزشكي دانشگاه ميشيگان بوده*است، در گفت*وگويي تلفني با من نوشته خود را به دقت شرح داد. وي گفت فكر كردنش يك حالت «استاكاتو» (نام يك تكنيك نواختن مقطع در موسيقي) پيدا كرده*است و با اين تعبير به شيوه*اي اشاره داشت كه قطعه*هاي كوتاه متن را از چندين منبع آنلاين به سرعت مي*پيمايد.

وي تصديق كرد: «ديگر نمي*توانم جنگ و صلح را بخوانم. توانايي*اش را از دست داده*ام. حتي يك پست وبلاگ كه بيش از سه يا چهار پاراگراف باشد، برايم خيلي زياد است كه بخواهم به طور دقيق دركش كنم. به طور سطحي مي*خوانمش.»

اين حكايت*ها به تنهايي چيز زيادي را ثابت نمي*كنند و ما هنوز در انتظار آزمايش*هاي عصب*شناختي و روان*شناختي بلندمدتي هستيم كه تصوير دقيقي از چگونگي تأثير اينترنت بر شناخت به دست دهند. اما مطالعه*اي روي عادت*هاي كاوش*هاي آنلاين كه به وسيله پژوهشگران University College لندن صورت گرفته و به تازگي انتشار يافته*است، اشاره بر آن دارد كه ممكن است ما در ميانه تحولي بنيادين در شيوه خواندن و انديشيدنمان باشيم.

در قسمتي از اين برنامه پژوهشي پنج*ساله، محققان به بررسي logهاي كامپيوتري*اي* پرداختند كه نشان*گر رفتار بازديدكنندگان از دو سايت پژوهشي مشهور بود: يكي سايتي كه توسط كتابخانه بريتانيا اداره مي*شود و يكي هم توسط ائتلافي آموزشي در انگليس كه فراهم*آورنده دسترسي به مقاله*هاي نشريه*ها، كتاب*هاي الكترونيكي و ساير منابع اطلاعات نوشتاري است.

آن*ها دريافتند كه استفاده*كنندگان از اين سايت «نوعي رفتار سرسري خواندن» از خود بروز دادند: از يك منبع به ديگري جست مي*زدند و به ندرت به منبعي كه قبلاً ديده*بودند بازمي*گشتند؛ معمولاً پيش از «جَستن» به يك سايت ديگر، بيش از يك يا دو صفحه از يك مقاله يا كتاب را نمي*خواندند. گاهي مقاله*اي طولاني را ذخيره مي*كردند، اما مدركي نداريم كه نشان دهد زماني برمي*گشتند و واقعاً آن را مي*خواندند. نويسندگان گزارش اين تحقيق اظهار مي*كنند:

«واضح است كه مطالعه آنلاين كاربران به شكل سنتي صورت نمي*پذيرد؛ در حقيقت همچنان كه كاربران با هدف پيروزي سريع به طور افقي در ميان عنوان*ها، صفحه*هاي محتوا و چكيده*ها «power browse» مي*كنند، نشانه*هايي حاكي از آن كه شكل*هاي جديدي از «خواندن» پديدار مي*شوند، وجود دارد. تقريباً چنين مي*نمايد كه آن*ها براي دوري جستن از مطالعه به شيوه سنتي، سراغ محتواي آنلاين مي*روند.»

به لطف حضور فراگير متن در اينترنت و حتي محبوبيت پيام*هاي متني روي تلفن*هاي همراه، امروزه ما احتمالاً بيش از دهه 1970 يا 1980 كه تلويزيون رسانه برگزيده*مان بود، مي*خوانيم. اما اين نوع متفاوتي از خواندن است و نوع متفاوتي از انديشيدن نيز در پس آن است و شايد حتي دركي متفاوت از خويشتن. ماريان ولف، روانشناس رشد در دانشگاه Tufts و مؤلف كتاب «Proust and the Squid: The Story and Science of the Reading Brain»، مي*گويد:

«ما آنچه كه مي*خوانيم نيستيم، ما آن گونه كه مي*خوانيم، هستيم.» ولف بيم آن دارد كه شيوه خواندني كه با اينترنت رواج مي*يابد، شيوه*اي كه «كارايي» و «فوريت» را بر هر چيز ديگر برتري مي*دهد، در حال تضعيف توانايي ما در آن نوع مطالعه عميقي باشد كه با فراگير شدن آثار توسط يك فناوري قديمي*تر، يعني صنعت چاپ، ايجاد شد. وي مي*گويد ما در هنگام مطالعه آنلاين تمايل داريم «تنها به رمزگشايان اطلاعات» تبديل شويم. قابليت ما در تفسير متن و ايجاد ارتباط*هاي ذهني غني كه هنگام مطالعه عميق و بدون پرسه حواس ايجاد مي*شود، تا حد زيادي بي*كار مي*ماند.

ولف در توضيح اين موضوع مي*گويد، خواندن، يك توانايي ذاتي انسان*ها نيست. بر خلاف توانايي مكالمه، توانايي خواندن در ژن*هاي ما ثبت نشده*است. ما بايد به ذهنمان ياد بدهيم چگونه حروف نماديني را كه مي*بينيم، به زبان قابل فهم براي ما ترجمه كند. رسانه*ها يا ساير فناوري*هايي كه در آموختن و پروراندن مهارت مطالعه به كار مي*گيريم، نقشي مهم در شكل*گيري مدارهاي عصبي در داخل مغزمان دارند.

آزمايش*ها نشان مي*دهند كه خوانندگان نگاره*هاي مفهومي، مانند چيني*ها، مدارهايي ذهني براي خواندن در مغز خود گسترش مي*دهند كه بسيار متفاوت از مدارهاي درون مغزهاي آن دسته از ما است كه زبان نوشتاري*مان از الفبا بهره مي*گيرد. اين تفاوت*ها در بسياري از نواحي مغز گسترش دارند، از جمله قسمت*هايي كه كنترل*گر كاركردهاي شناختي بنياديني مانند حافظه و تفسير محرك*هاي ديداري و شنيداري هستند. به طور مشابه مي*توانيم انتظار داشته *باشيم كه مدارهاي مغزي بافته*شده در اثر استفاده ما از اينترنت، متفاوت از آن*هايي باشند كه بر اثر خواندن كتاب يا ساير آثار چاپي ايجاد مي*شوند.

زماني در سال 1882، فريدريش نيچه يك ماشين تحرير، به طور دقيق يك Malling-Hansen Writing Ball، خريد. بينايي او رو به افول بود و متمركز نگاه داشتن چشمانش روي يك صفحه، خسته*كننده و رنج*آور شده بود، تا جايي كه معمولاً به سردردهايي خردكننده مي*انجاميد. مجبور شد نوشتنش را كوتاه كند و بيم آن داشت كه به زودي مجبور شود آن را به كلي ترك كند.

ماشين تحرير او را دست*كم براي مدتي نجات داد. همين كه آموخت تنها با لمس كردن تايپ كند، مي*توانست با چشمان بسته تايپ كند و تنها از سرانگشتانش بهره گيرد. واژگان بار ديگر مي*توانستند از ذهن او به روي صفحه جاري شوند.

اما اين ماشين تأثيري ظريف بر كارهاي وي گذاشت. يكي از دوستان نيچه كه يك آهنگساز بود، متوجه تغييري در سبك نگارش او شد. نثر او كه تا قبل از آن هم موجز بود، بيش از پيش مختصر و تلگرافي شده*بود. او در نامه*اي به نيچه نوشت: «با اين دستگاه شايد حتي به گويشي جديد دست يابي.» وي نوشت كه در كارهاي خودش «انديشه*ها در موسيقي و زبان معمولاً به سرشت قلم و كاغذ وابسته*اند.»

نيچه در پاسخ نوشت: «راست مي*گويي لوازم نگارش ما در شكل*گيري انديشه*هاي ما نقش ايفا مي*كنند.» فريدريش اِي. كيتلر، پژوهشگر آلماني رسانه*ها، مي*نويسد: «زير سلطه ماشين، نثر نيچه از استدلال به الگوريتم تبديل شد، از انديشه به جناس و از سبكي فصيح به سبكي تلگرافي تغيير يافت.»

مغز انسان انعطاف*پذيري*اي تقريباً نامتناهي دارد. قبلاً تصور مي*شد وقتي به دوران بزرگ*سالي مي*رسيم شبكه مغزي ما، اتصالات متراكمي كه ميان حدوداً صد ميليارد نورون درون جمجمه تشكيل شده، تا حد زيادي تثبيت شده *است. اما پژوهشگران مغز دريافته*اند كه اين گونه نيست.

جيمز اولدز، يك استاد neuroscience كه مديريت مؤسسه مطالعات پيشرفته Krasnow در دانشگاه جرج ميسون را بر عهده دارد، مي*گويد، حتي مغز بزرگسالان هم «خيلي پلاستيكي« است. سلول*هاي عصبي به طور معمول اتصالات قديمي را قطع كرده و اتصالات تازه*اي مي*سازند. او مي*گويد: »مغز توانايي آن را دارد كه خودش را در حين كار از نو برنامه*ريزي كند و شيوه كاركردش را تغيير دهد.»

وقتي آنچه را كه جامعه*شناسي به نام دانيل بِل «فناوري*هاي ذهني» ما خوانده (ابزارهايي خارجي كه ظرفيت*هاي ذهني، نه فيزيكي، ما را توسعه مي*دهند) به كار مي*بريم، ناگزير پاي*بند خصوصيات آن فناوري*ها مي*شويم. ساعت مكانيكي كه در قرن چهاردهم ميلادي وارد كاربردهاي عمومي شد، مثالي متقاعدكننده است.

لوئيس مامفورد، تاريخ*دان و منتقد فرهنگي، در كتاب «تكنيك*ها و تمدن» خود شرح داده كه ساعت چگونه «زمان را از رخدادهاي انساني جدا و كمك كرد باور به جهاني مستقل كه از تسلسل*هاي قابل سنجش رياضي تشكيل شده شكل گيرد» و «چارچوب انتزاعي زمان تقسيم*شده» به «نقطه مرجع فعاليت و تفكر» تبديل شد.

تيك*تاك منظم ساعت كمك كرد تا انديشه علمي و انسان علمي به وجود آيند. اما در ضمن چيزي را هم از ميان برداشت. چنان كه جوزف وايزنباوم، متخصص فقيد علوم كامپيوتر در MIT در كتاب سال 1976 خود، «نيروي كامپيوتر و خرد انسان: از داوري تا محاسبه» عنوان كرده *است، مفهوم جهاني كه در پي استفاده فراگير از ابزارهاي سنجش زمان حاصل شد، «نسخه*اي كم*رمق از جهان قبلي است، زيرا متكي بر طرد كردن آن تجربه*هاي مستقيمي است كه بنيان و در حقيقت تركيب واقعيت قديمي را تشكيل مي*دادند.»

براي تصميم*گيري درباره اين كه چه وقت بخوريم، كار كنيم، بخوابيم و برخيزيم، پيروي كردن از حس*هايمان را كنار گذاشتيم و شروع به فرمان*برداري از ساعت كرديم.

بازتاب فرآيند تطابق با فناوري*هاي ذهني جديد را مي*توان در تغيير يافتن تشبيه*هايي ديد كه براي شرح دادن خودمان به خودمان به كار مي*بريم. وقتي ساعت مكانيكي آمد، مردم مجسم كردند مغزهاي آن*ها «مثل ساعت» كار مي*كند. امروزه، در عصر نرم*افزار، مغزهاي خود را چنان مجسم مي*كنيم كه «مثل كامپيوتر» كار مي*كنند. اما neuroscience به ما مي*گويد اين تغييرات بسيار ژرف*تر از تشبيه*هايي است كه به كار مي*بريم. به لطف شكل*پذيري مغزمان، اين تطابق در سطح زيست*شناختي نيز رخ مي*دهد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فان پاتوق]

[مشاهده در: www.funpatogh.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 381]