دانش - كوتوله بي‌نام‌ونشان

واضح آرشیو وب فارسی:هموطن سلام: دانش - كوتوله بي‌نام‌ونشان

دانش - كوتوله بي‌نام‌ونشان

كيوان فيض‌اللهي:پس از سال‌ها اختلاف نظر ميان اخترشناسان، سرانجام براي تنها سياره كوتوله بدون اسم در منظومه شمسي نيز اسم مناسبي انتخاب شد. از اين پس اسم اين سياره كوتوله، هائومي (Haumea) خواهد بود. هائومي در اسطوره‌شناسي هاوايي اسم الهه زايمان و باروري است. اتحاديه بين‌المللي اخترشناسي (IAU) كه چهارشنبه گذشته اين اسم جديد را به طور رسمي اعلام كرد، مدت‌ها درگير اسم‌گذاري براي اين جرم آسماني مقيم منظومه شمسي بود. در واقع اصل ماجرا اين است كه دو گروه اخترشناس مدعي كشف اين سياره كوتوله هستند كه هيچ‌كدام‌‌شان هم حاضر به پذيرش اسم پيشنهادي از طرف مقابل نبودند. در ابتدا تيمي از انستيتو اخترفيزيك آندالوزيا در اسپانيا به رهبري خوزه لوئيس اورتيز (J.Ortiz) در سال 2005 مدعي كشف اين كوتوله شدند. اما برخي ديگر كه اين ادعا را زير سوال مي‌برند، مدعي‌اند كه گروه تحت رهبري اورتيز، اين جرم آسماني را با بررسي گزارش و اطلاعات رصدهايي يافته‌اند كه توسط گروهي از اخترشناسان كالتك (Caltech) و به رهبري مايك براون (M.Brown) تهيه شده است. به همين خاطر اتحاديه بين‌المللي اخترشناسي نيز به منظور احترام گذاشتن به طرفين مشاجره و تا به دست آمدن توافق نهايي، در فهرست اسامي اجرام آسماني مقابل اين سياره كوتوله را خالي گذاشته بود. در نهايت دو گروه، توافق كردند كه محل كشف رصدخانه «سيرا نوادا» در اسپانيا يعني جايي كه رصدها زير نظر گروه اورتيز انجام مي‌شود، باشد. اما اين سياره كوتوله كه از سال 2005 تا كنون با كد 2003 EL61 شناخته مي‌شد، با اسم پيشنهادي گروه براون نامگذاري شود. برايان مارسدن (B.Marsden)، دبير كميته نامگذاري اجرام كوچك در اتحاديه بين‌المللي اخترشناسي در اين‌باره مي‌گويد: «با اينكه ماجرا به صورت توافقي حل و فصل شده اما كاشف اين جرم كوچك همچنان نامعلوم مانده است.» اتحاديه بين‌المللي اخترشناسي دو كميته مستقل دارد كه وظيفه نامگذاري سياره‌هاي كوتوله به طور مشترك به عهده آنها است. مارسدن در ادامه افزود «ما به هيچ وجه نمي‌خواهيم يك درگيري بين‌المللي راه بيندازيم اما به هرحال IAU و كميته‌هاي تخصصي آن ادعاهاي هر دو طرف را مورد بررسي قرار دادند و به اين نتيجه رسيديم كه طرف براون خيلي قوي‌تر و موجه‌تر است. به هر حال دير يا زود همه از جزئيات ماجرا آگاه مي‌شوند و اعتبار اين كشف به طور تمام و كمال به براون و گروهش داده خواهد شد.»

به نظر مارسدن پس از مناقشه‌اي كه در اوايل قرن هفدهم در مورد كشف چهار قمر بزرگ سياره مشتري درگرفت، درگيري اخير ميان براون و اورتيز بر سر اين كشف، بدترين مورد در تاريخ IAU بوده است. آن درگيري مشهور بر سر چهار قمر بزرگ مشتري ميان گاليله و اخترشناس ديگري به نام سيمون ماريوس (S.Marius) رخ داده بود كه در نهايت با پيروزي گاليله به پايان رسيد. اورتيز در 28جولاي 2005 اين كشف را اعلام كرد اما در بررسي‌هاي انجام شده از كامپيوترهاي سرور در انستيتو آندالوزيا مشخص شد كه درست دو روز قبل يعني 26 جولاي، شخصي در اين انستيتو به اطلاعات آنلاين رصدهاي براون از اين سياره كوتوله، دسترسي پيدا كرده بود. اروتيز در اين‌باره گفته است: او اين اطلاعات را زماني پيدا كرد كه چند روز پيش از آن يكي از دانشجوهاي انستيتو تصاويري آرشيوي از اين جرم كه در سال 2003 گرفته شده بود را به او نشان داد. اوتيز مدعي است آنها چند روز پيش از اعلام رسمي اين كشف، در خلاصه مقالات همايشي كه به صورت آنلاين در اينترنت قرار گرفته بود متوجه جرم مشابهي شدند كه توسط گروه تحت هدايت براون تشريح شده بود و به همين علت براي به دست آوردن اطلاعات بيشتر، در وب جست‌وجو كرده بودند.اما براون در شكايتي كه در آگوست 2005 به اتحاديه بين‌المللي اخترشناسي ارائه كرد، اين پرسش را مطرح كرد كه آيا تيم اخترشناسان اسپانيايي، سياره كوتوله با كد 2003 EL61 را به راستي پيش از مشاهده خلاصه مقاله و اطلاعات رصدي تلسكوپ او، شناسايي كرده است. گروه اخترشناسان تحت سرپرستي اورتيز در ابتدا نام Ataecina را براي اين سياره كوتوله پيشنهاد داده بود. Ataecina، نام الهه‌اي است كه در شبه جزيره ايبرياي باستان پرستش مي‌شد و از خدايان عالم ارواح به شمار مي‌رود. اما انجمن بين‌المللي اخترشناسي اسامي خدايان عالم ارواح را براي اجرامي شبيه سياره پلوتو كنار گذاشته كه مدار حركت‌شان به لحاظ گرانشي به نپتون متصل شده است. براون مي‌گويد از تصميم IAU راضي است اما به اين مسئله اشاره مي‌كند كه بدون آنكه ما به عنوان كاشف رسمي اين سياره كوتوله معرفي شويم، به ما اجازه داده شد تا براي آن اسم انتخاب كنيم. به گفته براون «فكر مي‌كنيم همين مسئله به خوبي نشان مي‌دهد كه كشف اين سياره كوتوله توسط گروه ما، تاييد خواهد شد.» سرانجام با پايان يافتن اين مناقشه، هائومي نيز به پلوتو، اريس و ميكميك پيوست، گروهي از اجرام شبيه به پلوتو در فراسوي سياره نپتون كه اتحاديه بين‌المللي اخترشناسي از اصطلاح «پلوتوئيدها» براي آنها استفاده مي‌كند. بلند‌ترين محور هائومي كه شكلي شبيه به سيگار برگ دارد تقريبا هم اندازه قطر پلوتو است. با توجه به اينكه اين كوتوله هر 4 ساعت يكبار به دور خودش مي‌چرخد، از اين نظر يكي از سريع‌ترين اجرام در منظومه شمسي به شمار مي‌رود. اخترشناسان بر اين باورند كه اين چرخش سريع هائومي به دور خود احتمالا ناشي از برخورد شديدي است كه ميلياردها سال پيش ميان اين كوتوله و جرم ديگري متعلق به كمربند كوئيپر رخ داده است. كمربند كوئيپر (Kuiper Belt)، نواري است متشكل از اجرام يخي كه به دور منظومه شمسي حلقه زده است. به گفته براون «به نظر مي‌رسد دو قمر هانومي و دست‌كم هفت جرم يخي ديگر كه در مدار هائومي به دور خورشيد مي‌چرخند، زاده همين برخورد شديد باشند.»اتحاديه بين‌المللي اخترشناسي گروه تحت هدايت براون را به عنوان كاشف اين دو قمر هائومي معرفي كرده است. اين دو قمر نيز به نام‌هاي دو فرزند الهه هائومي كه بنا به اساطير هاوايي گفته مي‌شود از بخش‌هايي از بدن او به‌وجود آمده‌اند، نامگذاري شد: هائياكا و ناماكا.
New Scientist, Sep. 18, 2008
دوشنبه 1 مهر 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: هموطن سلام]

[مشاهده در: www.hamvatansalam.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 168]