پلي ميان انواع موسيقي زده‌ايم

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: جام جم آنلاين: یكی از روزهای پایانی تابستان كه هوا از يك طرف هنوز سعی در حفظ گرمی ‌خود داشت و از یك‌سو نسیم خنكی پاییز بر صورت رهگذران می‌نشست، پا به خانه‌‌ای گذاشتم كه سال‌ها برگ برگ درختان، گل‌ها و ستون‌های آن، نوای اصیل موسیقی را شنیده و در خود ذخیره كرده‌اند.

خانه پورناظری‌ها در خيابان شريعتي، پر از ملودی است كه از هر اتاقش نوایی به گوش می‌رسد؛ موسیقی ایرانی، تنبور، كمانچه، تار و سه تار.
كیخسرو پورناظری كه خود موسیقی را از پدر و شعر را از مادر فرا گرفته، از زمان تولد پسرانش نغمه‌های به ارث برده را در گوش آنان زمزمه كرده و با دادن ساز به دستشان، رسالت پدربزرگ را بر دوش فرزندانش گذاشته است.
این هنرمند كه 60 سال موسیقی ایرانی را در سینه خود نگه داشته، برای ترویج سبك هنري‌اش و نیز احیاي ساز تنبور، گروه شمس را در سال 59 پایه‌گذاری كرد و امروز با گذشت 31 سال با همراهي پسرانش، تهمورس و سهراب، همچنان به كار و فعاليت هنري خود ادامه مي‌دهد.
در ميانه كنسرت‌هاي آخر شهريور اين گروه موسيقي، پيش از ظهري را به خانه كیخسرو پورناظری رفتيم و ديديم آنان با آن كه شب قبلش را در تالار وحدت روي صحنه رفته‌اند، باز سازهايشان را براي تمريني ديگر كوك كرده‌اند. در تنفس‌ها و وقفه‌هاي پيش آمده در همين جلسه تمرين بود كه پاي صحبت‌هاي اعضاي گروه شمس نشستيم.

2 نسل از موسيقي

يكي از وجوه پررنگ گروه موسيقي شمس، سبك ويژه و اختصاصي آنان است كه در طول 30 سال گذشته بارها دستخوش تغييرات اندك گشته است. با اين حال انعطافي در كارهاي آنان ديده مي‌شود كه نشان دهنده باز بودن افق و گستره ديد گروه شمس است. وقتي از كيخسرو پورناظري در اين باره مي‌پرسيم، او می‌گوید: هر موسيقيداني یك تفكري نسبت به داشته‌هاي ادبي (شعر) و موسيقايي كشورش دارد كه در هر اثر فرم آهنگین به خود می‌گیرد و ملودی ساخته می‌شود. كارهای گروه شمس نیز از 3 تفكر من، تهورس و سهراب سرچشمه گرفته كه با وجود یك همگونی و همخوانی با هم تفاوت‌هايي نيز دارند، همين عامل باعث شده كه كارها یك رونق و وسعت بیشتری از نظر تنوع به‌خود بگیرند.
وی ادامه می‌دهد: تفكر ما 3 نفر زیرساخت آهنگ‌هایی است كه ساخته مي‌شوند كه البته بعد از به بحث گذاشتن، چكش‌خوردن و تمرین زياد، روي صحنه يا در آلبوم به گوش مردم مي‌رسند.
تفكری كه كیخسرو پورناظری از آن نام می‌برد، متلعق به 2 نسل مختلف است. با اين حال با گوش كردن به قطعات گروه شمس، تفاوت سليقه نسل او و پسرانش احساس نمی‌شود و شنونده همه آهنگ‌ها را جاري از يك سرچشمه احساس مي‌كند.
كیخسرو پورناظری در این باره می‌گوید: این تفكر بر اساس یك همبستگی كاری كه ما با هم داریم، شكل گرفته است. من در دوران جوانی‌ام شاید نسبت به زمانم جلوتر فكر می‌كردم كه این خود باعث شده یك نزدیكی اندیشه‌ای و هنری با پسرهايم داشته باشم. آن چیزی كه درونمایه كار ما را تشكیل می‌دهد، جوهر و گوهر هنری است كه این در نسل بچه‌ها زیاد تغییر نمی‌كند.
وی معتقد است در نسل‌های مختلف آن گوهر هنری باید در كنار سلیقه‌های شخصی كه متفاوت هستند، وجود داشته باشد. به نظر من ما 3 نفر به آن درونمایه هنری بیشتر فكر می‌كنیم و به این خاطر تفاوت تفكرات بین 2 نسل در آثارمان زیاد محسوس نیست.

حفظ سليقه فردي در چارچوب گروه شمس

اما وقتي به سراغ پسران كيخسرو پورناظري مي‌رويم، آنان خود را بيشتر متاثر از پدر مي‌دانند كه البته كمي سليقه‌شان متفاوت است. سهراب پورناظری نیز در این باره می‌گوید: يكسري زنجيرها و پيوندها بين موسيقي خانواده ما وجود دارد كه اختلاف سليقه‌ها آن را گسترده كرده و تنوع بيشتري به كارمان بخشيده است. با اين حال ما هميشه سعي كرديم يك مجموعه همرنگ موسيقي را عرضه كنيم.
وی ادامه می‌دهد: طبیعتا ما زير نگاه پدر بوديم و هنرمان را از او به ارث برديم و وامدارش هستيم.
سهراب پورناظری معتقد است زمانی كه برای خود آهنگ می‌سازد، آزاد‌تر و رهاتر از زمانی است كه برای گروه شمس كار می‌كند، چرا كه باید از فرم خاص گروه خارج نشود.
او اضافه مي‌كند: وقتی در قالب گروه شمس هستم، نمي‌خواهم نقشه راه به هم بخورد، چرا كه گروه يك فرمی ‌براي خود دارد كه ما نمي‌خواهيم آن را به هم بزنيم. ولي در كارهاي شخصي می‌توانم تجربه‌های به دست آمده را ارائه كنم. این نوازنده كمانچه با اشاره به روندی كه گروه شمس طی سال‌ها فعالیت خود پیش گرفته، می‌گوید: ما اولين اولويتمان اين بوده كه بتوانيم مفهوم واقعي موسيقي ايراني را با تمام تنوع آن در كارهايمان ارائه كنيم.

سنت‌شكني

كارنامه گروه شمس در طول 30 سال گذشته نشان داده است كه آنان به وادي‌هاي گوناگون موسيقي سرزده‌اند. اين همان كاري است كه به سبب آن، گروه شمس معروف به سنت‌شكني مي‌شود. تهمورس پورناظری هم كه اين روزها مدير و به نوعی قلب تپنده گروه شمس به شمار مي‌آيد، درارتباط با اين بحث مي‌گويد: عموم كساني كه مخاطب ما هستند، هميشه فكر مي‌كنند تغييرات در كار گروه را من ایجاد كرده‌ام و پدرم تنها يك موسيقيدان سنتي است و من یك سنت‌شكن هستم. ولي دقيق كه نگاه كنيم، سنت‌شكن بزرگ پدرم بوده كه تنبور را كه ساز روستايي است و در مراسم مذهبي در روستاها نواخته مي‌شده، در كنار دف و دیگر سازها قرار داده، برایش آهنگ ساخته، با شعر مولانا، حافظ و‌ عطار تركيب كرده و به صحنه حرفه‌ای موسيقي آورده است. اين ساختارشكني و حركت روبه جلو در ناخودآگاه من بوده و رشد كرده است.

جذب جوانان به موسيقي ايراني

گروه شمس از بدو تاسيس تا امروز، شاهد 3 نقطه عطف بوده است كه تهمورس پورناظری، نوازنده تنبور و تار درباره آن می‌گوید: از روزي كه گروه شمس تشكيل شده تا به امروز 31 سال مي‌گذرد و در اين مدت 3 نقطه عطف را پشت سرگذاشته كه باعث تغيير در نوع موسيقي‌ و اجرايش شده است.
كيخسرو پورناظري: ‌نوآوری، بخش عمده کار گروه ما را تشكیل می‌دهد، برای مثال ما در تمامی‌ ابعاد موسیقی تنبور تحول ایجاد كردیم، چرا كه هیچ سابقه همنوازی و گروه‌نوازی یا آهنگسازی در تنبور وجود نداشته است.شنونده آنقدر ذهنش بسته نیست كه فقط بتواند یك نوع چرخش ملودی را با حالت‌هایی از مقام و دستگاه تحمل كند
او ادامه مي‌دهد: اين تغييرات در ماهيت معنايي كار نيست، بلكه در ماهيت اجرايي‌اش است كه شايد برخي شنونده‌ها اجراهاي جديد را دوست نداشته باشند كه اين حق طبيعي‌شان است. ولي به هر حال هدف و سياست اين بوده با كاري كه انجام مي‌دهيم، بتوانيم شنونده‌هاي بيشتري را به دست بياوريم.
تهمورس تاكيد مي‌كند: هدف ما اين است كه بتوانيم طرفداران موسيقي ايراني را افزايش دهيم و مخاطبان قشر جوان را بيشتر به كارهايمان علاقه‌مند كنيم.

مخاطب همراه با گروه

اين شب‌ها (امشب آخرين اجراي اين گروه در تالار وحدت روي صحنه مي‌رود) علاقه‌مندان گروه شمس با برنامه متنوعي روبه‌رو مي‌شوند كه در كمتر كنسرت موسيقي ايراني ديده مي‌شود. در واقع یكی از مشخصه‌های گروه شمس، اجرای موسیقی محلي تنبور در كنار آهنگ‌هاي ایرانی و ملی است كه در كنارش چند قطعه كردي نيز به‌گوش مي‌رسد. مساله قابل تامل در این زمینه، درگیری ذهن مخاطب بین انواع موسیقی است كه به گوشش مي‌رسد. كیخسرو پورناظری در این باره می‌گوید: شنونده آنقدر ذهنش بسته نیست كه فقط بتواند یك نوع چرخش ملودی را با حالت‌هایی از مقام و دستگاه تحمل كند. به نظرم ذهن مخاطب موسیقی باز است و می‌تواند كارهاي متفاوت را در يك جرا بشنود. وی ادامه می‌دهد: ما سال‌ها در گروه شمس این كار را انجام داده‌ایم و تقریبا با پیدا كردن شنونده‌های خاص خودمان مشاهده كرده‌ایم كه آنان هم با این تفكر ما پیش رفته‌اند و با ما هسمو و هماهنگ هستند.

ساز تنبور پلي بين موسيقي‌ها

گروه شمس و نام خانواده پورناظری‌ها با موسیقی تنبور عجین شده است.
سهراب پورناظری در این خصوص می‌گوید: طبیعتا موسیقی تنبور با گروه شمس مطرح شده و اگر اين گروه تشكیل نمی‌شد، آهنگسازی روی اين ساز هم به گونه‌ای كه هم‌اكنون صورت گرفته، انجام نمی‌شد.
این نوازنده تنبور معتقد است كه سازهایی مثل دف و تنبور از دل موسیقی مناطق ما به موسیقی شهری راه پیدا كرده و جایگاه اساسی و خاصی برای خود یافته‌اند.
البته كیخسرو پورناظری كه 30 سال این موسیقی را از مناطق كردستان به شهرها و كشورهای مختلف برده نیز در اين باره مي‌گويد: موسیقی تنبور ریشه عمیقي در موسیقی كهن باستان دارد و از دور افتاده‌ترین مناطق كوهستانی زندگی هنری‌اش را آغاز كرده و ادامه داده تا به نسل ما رسیده است.
این نوازنده تنبور با بیان این‌كه مقام‌های موسیقی اين ساز خاص است، ادامه می‌دهد: موسیقی تنبور اگرچه متعلق به منطقه كردستان و كرمانشاه است، اما با موسیقی كردی و دیگر موسیقی‌های مقامی‌و سنتی شهری كاملا تفاوت دارد. اين شاخه از موسيقي، گردش ملودیك و فواصل خاص خودش را دارد و به واسطه نداشتن ربع پرده و داشتن فواصل موسیقی غربی از دیگر انواع موسیقی‌هاي بومي ما جداست. همچنين موسیقی محلی كردستان كه بر مبنای موسیقی دستگاهی تشكیل شده است، با موسيقي برخاسته از ساز تنبور تفاوت دارد.
سرپرست گروه شمس با اشاره به اشعار به كار رفته در موسیقی تنبور می‌گوید: اشعار این موسیقی كردی است، اما به واسطه این‌كه ما آن را در موسیقی شهری اجرا می‌كنیم و بیشتر شنونده‌های ما كردی نمی‌دانند، براي همين سعی كرده‌ایم آن را با شعر فارسی تنظیم كنیم كه فكر مي‌كنم برای مخاطبان ما جا افتاده است.
تهمورس نیز هم موسيقي تنبور و هم شنوندگان آن را خاص می‌داند و مي‌افزايد: خيلي‌ها كه موسيقي تنبور را دوست دارند، با موسيقي سنتي خيلي رابطه ندارند. به نظر من، موسیقی تنبور پلي بین دیگر موسیقی‌هاست. همچنین این موسیقی می‌تواند يكي از خلأ‌ها را پر كند. من خيلي‌ها را ديده‌ام كه علاقه‌مند به موسيقي غربي هستند و موسيقي تنبور را هم دوست دارند.

احياي سنت‌هاي گذشته

تمامی ‌موسیقی‌های مقامی ‌و محلی ایران به قدری گسترده‌اند كه جای كار بسیار برای آنها وجود دارد، اما آیا موسیقی تنبور كه 30 سال توسط گروه شمس ارائه شده، بازهم جای كار بيشتر براي ارائه دارد؟
سهراب پورناظری در این باره می‌گوید: همچنان جای كار وجود دارد. چرا كه ما ظرفیت‌های جدیدی از موسیقی تنبور را كشف كرده‌ایم كه در اجراهای آینده‌مان آنها را ارائه خواهیم كرد.
وی با ابراز تاسف برای از بین رفتن بیشتر سنت‌هاي موسیقی تنبور، تاكيد مي‌كند كه كار گروه شمس در واقع احياي اين سنت‌هاست و مي‌افزايد: متاسفانه 50 درصد این نوع موسیقی از بین رفته و نمی‌توان كاری برای آن كرد، چون موسیقی همانند كتاب نیست كه بتوان آن را از زیر خاك بیرون آورد. البته این مساله در موسیقی ردیف دستگاهی ما نیز رخ داده و بخشی از آن به واسطه ثبت نشدن، از بین رفته است.

نوآوري در تمام زمينه‌ها

بحث نوآوری در موسیقی ايراني سال‌هاست كه از سوي بزرگان اين هنر و حتی جوان‌ترهای این عرصه مطرح شده و البته موافقان و مخالفانی نیز را برای خود دارد.
كیخسرو پورناظری در اين باره می‌گوید: نوآوری بخش عمده کار گروه ما را تشكیل می‌دهد. ما در تمامی‌ ابعاد موسیقی تنبور تحول ایجاد كردیم، چرا كه هیچ سابقه همنوازی و گروه‌نوازی یا آهنگسازی در تنبور وجود نداشته است و ما همه این موارد را طی سال‌ها به وجود آوردیم.
بسياري از علاقه‌مندان پا به سن گذاشته گروه شمس، آثار كيخسرو پورناظري را با صدای خوانندگانی چون شهرام ناظری، جلال محمدیان، حمیدرضا نوربخش و... در آثاری چون مطرب مهتاب رو، پنهان چون دل و... به ياد مي‌آورند. اما این روزها خواننده‌اي اين گروه را همراهي مي‌كند كه تجربه اجرا با اركستر ملی، خواندن ترانه موسیقی فیلم و البته موسیقی سنتی را نيز دارد.
كیخسرو پورناظری درباره حضور علیرضا قربانی به عنوان خواننده در تركیب گروه شمس توضيح مي‌دهد: هر گروهی در طول زمان با خواننده‌های متفاوتی كار می‌كند و ما نیز پس از اجرا با خواننده‌های مختلف و به دنبال شناختي كه از صدای قربانی داشتیم، این خواننده را كه وسعت صدایی بالایی دارد، براي همكاري انتخاب كردیم.
وی درباره اجرای موسیقی تنبور و كردی با صدای قربانی می‌گوید: ما زمانی كه آوازها و مقام‌های تنبور را كار می‌كنیم، همه را به خواننده آموزش می‌دهیم كه در مورد آقای قربانی نیز این مساله اتفاق افتاد. در زمینه خواندن موسیقی كردی نیز باید گفت كه ایشان سابقه كردی خواندن را در گذشته داشتند و بخوبی در گروه ما نیز توانسته‌اند لهجه كردی را تقلید كنند.
امير سعيد بورنگ
جام‌جم

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 177]