محمد صادق فخر الاسلام

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: ولادت
محمد صادق[1] فخر الاسلام، حدود سال (1260 هـ . ق) [2] در خانواده مسیحی ساکن کلیسای کندی، در شهر ارومیه[3] دیده به جهان گشود.[4]
نیاکان
پدر و اجداد فخر الاسلام، همه از روحانیان و کشیشان بزرگ مسیحی بوده و در شهر ارومیه به تبلیغ و نشر آیین مسیحیت مشغول بوده اند.[5]
تحصیلات
محمد صادق، از ابتدای کودکی تحت سرپرستی پدر روحانیش به آموختن احکام و عقاید مسیحیت پرداخت. سپس در زادگاهش به عنوان محصل علوم دینی به طور رسمی در جلسات تدریس عالمان مسیحی حاضر شد. وی نزد استادان مرد و زن مسیحی از فرقه های پروتستان و کاتولیک،[6] به تحصیل علوم دینی پرداخت و کتاب های تورات، انجیل و سایر علوم رایج نصرانیت در آن زمان را به خوبی فرا گرفت.
محمد صادق، دوازده ساله بود که با جدیت و اشتیاق کامل این مرحله از دانش اندوزی را به خوبی به پایان ببرد و به درجه «قسیسیت» نایل آمد. وی این مرحله از روحانیت را کافی ندانسته، زادگاهش را به قصد واتیکان،[7] ترک و بعد از تحمل مشقات فراوان و پشت سرگذاشتن سرزمین های زیاد، به مقصد خود رسید و برای کسب مدارج عالی علوم مسیحیت وارد حوزه علمیه جهانی مسیحیت شد. او در آن مکان به فراگیری احکام، معارف و کسب مراحل معنوی پرداخت.
اقامت او در واتیکان حدود 6 سال طول کشید و در این مدت علاوه بر تخصص در عقاید و آیین مسیحیت؛ بر اصول و فروع ملل و مذاهب مختلف آن دین و نیز احکام و فروع آن ها احاطه کامل پیدا کرد. وی از شاگردان ممتاز در دوران تحصیلی خود به شمار می رفت و به همین خاطر بسیار مورد احترام و اکرام استادانش بود.[8]
حادثه ی سرنوشت ساز
تحصیلات محمد صادق در آیین مسیحیت تا هجده سالگی طول کشید. تا این که حادثه ای شگفت منجر شد وی سری از اسرار بزرگ عالم را کشف کند. حادثه ای که راه زندگی علمی، دینی و معنوی او را تغییر داد و او را از کوره راه های انحراف مسیحیت به صراط مستقیم و نورانی اسلام سوق داد و موجبات پذیرش بندگی خداوند یکتا را در او فراهم کرد. وی آن حادثه را چنین نقل می کند:[9]
«بعد از ورودم به «واتیکان» نزد استادان آن دیار به تحصیل علوم مسیحیت پرداختم، به ویژه استادی از فرقه کاتولیک که از نظر موقعیت اجتماعی دارای مقامی والا بود و در زهد و تقوا شهرتی بسزا داشت. از این روی دارای مریدان و پیروان فراوانی از فرقه کاتولیک بود. عوام و خواص از اعیان و اشراف و صاحب منصبان این فرقه نزد او حاضر و هدایای نفیس به او تقدیم می کردند. و از طرفی او از نظر علمی، مراتب عالی را طی کرده و از استادان معروف بود و هر روز صدها نفر روحانی زن و مرد در درس او حاضر شده، از تعلیمات معارف عالی او با اشتیاق کامل بهره می بردند. در میان شاگردان خود، به من عنایت خاصی داشت. از اینرو علاوه بر اظهار محبت نسبت به من، تمام کلید های محل سکونت خود را به من سپرده بود، جز کلید یک اتاق کوچک که تنها نزد خودش بود. از این که کلید آن اتاق کوچک را به من نسپرده بود، در دلم به او بدبین شدم و دائم پیش خود می گفتم: لابد در آن اتاق، اشیاء قیمتی اهدایی را ذخیره کرده است و نمی خواهد من آن ها را ببینم، پس زهد را برای دنیا می خواهد. این احساس درونی خود را هرگز بروز ندادم تا این که روزی استاد کسالت پیدا کرد و درکلاس درس حاضر نشد. مرا طلبید و گفت: به شاگردان بگو من کسالت دارم و نمی توانم در درس حاضر شوم و به آن ها بگو بروند. من از نزدش بیرون آمدم، دیدم شاگردان در مورد مسایل مختلف دینی به مباحثه مشغول هستند تا این که بحث آن ها به لفظ «فارقلیطا» رسید که در انجیل چهارم، باب 14 و 15 و 16؛ حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ، آمدن او را بشارت داده بود.
هر کس نظری داد و بعد از آن پراکنده شدند. من هم نزد استاد آمدم. گفت: شاگردان در مورد چه بحث می کردند؟ گفتم: موضوعات گوناگون، از جمله لفظ «فارقلیطا» و هر کس نظری داشت. استاد به من گفت نظر تو چیست؟ گفتم: من نظر فلان مفسر مسیحی را بهتر می دانم. گفت تو مقصر نیستی؛ ولی همه آن نظرات دور از واقعیت هستند چرا که حقیقت آن لفظ فقط نصیب راسخان در علم می شود.
اشتیاق درک این حقیقت مرا از خود بی خود نمود و با التماس فراوان، از استادم، تفسیر آن لفظ را خواستار شدم. استادم گریه کرد و گفت: ای فرزند روحانی! تو پیش من عزیزترین مردم هستی و من چیزی از تو مضایقه ندارم. اگر تفسیر آن لفظ را به تو بگویم، از ناحیه مسیحیان، جان من و تو در خطر خواهد افتاد؛ مگر آن که تعهد کنی تا قبل و بعد از زندگی من، نام مرا نبری و تفسیر آن را به من نسبت ندهی چون قبل از مرگم جان خودم در خطر خواهد افتاد و بعد از مرگم، جان خانواده ام. من نیز به اسماء الاهی قسم یاد کردم که این خواسته او را برآورده کنم و به شرط او عمل نمایم. گفت: ای فرزند روحانی! این لفظ، اسمی از اسامی مبارک پیامبر مسلمانان است و به معنی احمد و محمد ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ است. پس کلید آن اتاقی را که فقط نزد خودش نگه داشته بود به من داد و گفت، به آن جا برو و فلان صندوق را باز کن و آن دو کتاب موجود در آن را نزد من بیاور! من نیز چنین کردم. آن دو کتاب به خط یونانی و سریانی و قبل از ظهور پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ و با قلم بر پوست حیوان نوشته شده بود. گفت: ای فرزند روحانی! بدان که همه عالمان و مفسران و مترجمان مسیحی قبل از ظهور پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ قبول داشتند که لفظ «فارقلیطا» به معنی احمد و محمد ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ است؛ آنان بعد از ظهور آن حضرت، تمامی کتاب های تفسیر، لغت و ترجمه های مربوط به این مسئله را به خاطر ریاست و رسیدن به اموال و منفعت دنیوی و یا به خاطر عناد و حسادت، تحریف کرده و بعضی را نیز از بین بردند.
ای فرزند روحانی! دین مسیحیت به خاطر ظهور حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ منسوخ شد و من و بسیاری از روحانیان مسیحی به این حقیقت پی برده ایم؛ ولی از ابراز آن به خاطر مصالحی که در نظر داریم خود داری می کنیم. گفتم: ای پدر روحانی! آیا مرا امر می کنی که داخل دین اسلام شوم! گفت: آری، اگر آخرت و نجات را می خواهی باید دین حق را قبول کنی. و من همیشه تو را دعا می کنم.
چون آن دو کتاب و گفته ها و تأیید های استادم را شنیدم، نور هدایت و محبت حضرت خاتم الانبیاء ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ به طوری بر من احاطه پیدا کرد که دنیا و هر آن چه که از مظاهر آن است در نظرم کوچک آمد. در آن لحظه اندیشه ای جز اسلام و پیام آور آن در سر نداشتم؛ از این رو از محضر استادم خداحافظی کرده، در پی حقیقت روان شدم.[10]
بازگشت به زاگاه
محمد صادق، بعد از پی بردن به حقانیت اسلام، واتیکان را به قصد زادگاهش ارومیه، ترک کرد و جز چند جلد کتاب و وسایل شخصی چیزی با خود همراه نکرد. او بعد از زحمات بسیار وارد شهر ارومیه شد و در آن جا شبی به طور مخفیانه به جناب شیخ حسن مجتهد از عالمان مقیم آن شهر دیدار کرد و او را از اسلام آوردن خود آگاه نمود. جناب شیخ حسن مجتهد از این امر خوشحال شد و بنابر درخواست محمد صادق، چکیده ای از عقاید و برنامه های اسلامی را به او تعلیم داد.
تحصیلات علوم اسلامی
محمد صادق، بعد از پذیرش رسمی اسلام، مدتی از ابراز آن در بین هم کیشان قبلی خود، خودداری کرد تا مبادا موجب آزار او شوند و یا به خاطر ضعیف بودن اطلاعات اسلامی اش، در مناظره با آن ها عقیده اش به ارتداد کشیده شود، از این رو برای احاطه بر مبانی و اصول عقاید و معارف اسلامی، به تحصیل نزد استادان مقیم شهر ارومیه از جمله شیخ حسن مجتهد پرداخت و علوم مقدماتی حوزه را در آن شهر در اندک زمانی به پایان برد.
سپس در حدود سال (1285 هـ . ق) برای کسب مراحل عالی علوم دینی و کسب کمالات معنوی راهی عتبات عراق شده، و در شهر های نجف، کربلا و سامرا، در محضر استادان و فقیهان بزرگ حاضر شد و فقه و اصول را تا حد اجتهاد فرا گرفت. در دیگر رشته ها نیز همان طور که از آثار وی بر می آید، به ویژه رشته کلام و تفسیر قرآن، احاطه کافی پیدا کرد. از این رو او را دانشمند متتبع، متکلم فاضل، پژوهشگر آگاه، عالم متبحر و ژرف نگر، شبهه شناس، آگاه بر اصول مناظره و دارای اطلاعات گسترده در ادیان مختلف به ویژه مسیحیت و یهودیت معرفی کرده اند.[11]
کسب کمالات معنوی
شیخ محمد صادق، در شهر های کربلا، نجف و سامرا، در کنار تحصیل علوم دینی، به تهذیب و کسب کمالات معنوی پرداخت. وی حضور عالمان اخلاق و عارفان الاهی را مغتنم شمرد و در سایه عنایات آنان، نفس خود را به زیور فضایل و زیبایی های معنوی، آراست.
استادان
با این که شیخ محمد صادق سال ها در محضر استادان و فقیهان اسلامی در شهر های ارومیه، نجف، کربلا و دیگر شهر های علمی مذهبی به تحصیل علوم دینی پرداخت، ولی جز نام شیخ حسن مجتهد نام هیچ کدام از آن ها نه به دست او و نه از ناحیه شرح حال نویسان، ذکر نشده است. از آن جا که تحصیلات علوم اسلامی وی قبل از سال (1301 هـ . ق) به مدت 16 سال طول کشیده ـ یعنی وی (1301 ـ 1285 هـ . ق) در عراق بوده است. از این رو عالمان و فقیهانی که در این زمان مشغول به تدریس بوده اند می توانند استادان احتمالی شیخ محمد صادق باشند از جمله:
در نجف
آیات عظام، حسین کمری (متوفای 1299 هـ . ق)، سید مهدی قزوینی (متوفای 1300 هـ . ق) شیخ عبدالله نعمه (متوفای 1303 هـ . ق) شیخ جعفر تستری (متوفای 1303 هـ . ق) میرزا صالح قزوینی حلی (متوفای 1304 هـ . ق) محمد حسن شیرازی (متوفای 1312 هـ . ق)، محمد حسن آل یاسین (متوفای 1308 هـ . ق) محمد تقی اردکانی (متوفای 1306 هـ . ق) و دیگران.[12]
در کربلا
زین العابدین مازندرانی حائری (متوفای 1309 هـ . ق)، سید هاشم قزوینی (متوفای 1327 هـ . ق)، هادی تهرانی مدرسی (متوفای 1321 هـ . ق) شیخ علی بحرانی (متوفای 1321 هـ . ق) و دیگران.[13]
بازگشت به وطن
شیخ محمد صادق بعد از تکمیل تحصیلات عالی علوم اسلامی، از عالمان و فقیهان عراق خداحافظی نمود و برای انجام رسالت تبلیغ و ارشاد و هدایت به زادگاهش ارومیه بازگشت. که این بازگشت، خود سرآغاز ماجراهای جالب و طولانی در طول مدت زندگی علمی و دینی وی بود.
از سخنان او بر می آید که چند سالی را در این شهر اقامت داشته و به تدریس علوم دینی و انجام وظایف مذهبی پرداخت است.[14]
سفری پر مخاطره
شیخ محمد صادق، علاوه بر سفر به واتیکان و عبات عالیات، سفری دیگر به مشهد مقدس نمود. وی در شعبان سال (1304 هـ . ق) شهر ارومیه را به قصد مشهد مقدس و برای زیارت حضرت ثامن الائمه ـ علیه السلام ـ ترک کرد.
این سفر، بسیار پر خاطره و طولانی بود و در عین حال منشأ برکات فراوانی شد. او از طریق شهر های سلماس، خوی، ایروان، تفلیس، بادکوبه و ...[15] به آن شهر مقدس سفر کرد. مردم آن شهر ها بعد از آگاهی از ورود او به شهرشان از او استقبال شایانی می کردند و از او درخواست توقف طولانی و ترتیب جلسات وعظ، خطابه و مناظره با اقلیت های مذهبی می نمودند. او بنابر این درخواست ها در هر شهری که وارد می شد منبر می رفت و در مورد معارف و عقاید دین اسلام به سخنرانی می پرداخت. وی علاوه بر آن به وعظ و ذکر مصیبت اهل بیت ـ علیهم السلام ـ اقدام می کردم، و در صورت فراهم بودن زمینه، با عالمان مسیحی مقیم آن شهر ها به مناظره می پرداخت.
نمونه ای از آن توقف ها توقف وی در شهر «سلماس» است. مردم این شهر استقبال گرمی از او به عمل آوردند و چون ماه مبارک رمضان در پیش بود از او درخواست کردند تا در آن ماه مبارک میهمان آن ها باشد و به موعظه آنان بپردازد. او نیز قبول کرده، مردم از بیانات و نصایح او استقبال قابل توجهی کردند به طوری که چند هزار نفر در مجلس وعظ او تجمع می کردند.
در شهر سلماس بود که گروهی از کشیشان، در خانه یکی از اعیان شهر به نام «حاجی احمد دلمقانی» تجمع کردند و از شیخ محمد صادق درخواست مناظره نمودند. شیخ محمد صادق نیز با اطمینان و آرامش خاصی به آنان جواب مثبت داد و همراه علاقمه مندان به مناظره، وارد منزل حاجی احمد دلمقانی شد. در آن مجلس بین کشیش ها و وی مناظره جالب و عجیبی اتفاق افتاد و شیخ محمد صادق با استناد به ادله فراوان از جمله استناد به کتاب های مسیحیان، حقانیت اسلام را اثبات کرد و به تمام گفته ها و دلیل های آنها، جواب قانع کننده و و مدلل داد. در این مجلس بود که یازده نفر از مسیحیان به شرف اسلام مشرف شدند.[16]
شیخ محمد صادق بعد از طی طریق و تحمل زحمات فراوان و اقامت چند ماهه در مسیر راه، بالاخره در تاریخ یازدهم ربیع الاول سال (1305 هـ . ق) وارد مشهد مقدس شد. وی بعد از زیارت حرم مطهرحضرت رضا ـ علیه السلام ـ مدتی در صحن مقدس رضوی به سخنرانی و تبلیغ معارف دینی پرداخت که چند ماه ادامه داشت. شیخ محمد صادق بعد از زیارت حرم مطهر رضوی ـ علیه السلام ـ مشهد مقدس را به قصد تهران ترک کرد. اواخر شعبان سال (1305 هـ . ق) وارد این شهر شد. عالمان و سرشناسان و مردم متدین و عالم دوست تهران، بعد از آگاهی از ورود آن عالم فرزانه، به استقبال او و همراهانش شتافتند، و تا مدت ها در منزل خود از او پذیرایی نمودند.
ناصر الدین شاه نیز که نام و آوازه او را شنیده بود، جلسه ملاقاتی با او ترتیب داد. در این دیدار بود که این عالم بزرگ از ناحیه شاه قاجاربه «فخر الاسلام» ملقب شد وشاه او را به دفاع از حریم اسلام در برابر القاء شبهات از ناحیه مسیحیان تشویق نمود.
از مجموع آثار به جا مانده از شیخ محمد صادق فخر الاسلام بر می آید، آخرین مقصد او در این سفر طولانی، شهر تهران بوده و او تا آخر حیات پربرکتش در آن جا ماندگار شد و به خدمات علمی و مذهبی اشتغال ورزید.
در سنگر تألیف
شیخ محمد صادق فخر الاسلام، بعد از استقرار در شهر تهران در سال (1305 هـ . ق) [17] بنابر نیاز علمی و مذهبی جامعه اسلامی و وجود افکار انحرافی و شبهه های القاء شده از ناحیه مسیحیان که ارکان دین اسلام را مورد هجوم قرار داده بودند، دست به تألیف آثار گوناگون با شیوه های مختلف در زمینه دین شناسی و دفاع از حریم آن زد. و آثار متعدد در این زمینه او خود به یادگار گذاشته است که برخی از آن ها هم اکنون نیز از منابع و مآخذ تحقیقی در مجامع و مراکز علمی و مذهبی به شمار می آیند.
از ویژگی های آثار ارزشمند وی می توان به این مورد اشاره کرد: رعایت نیاز علمی و مذهبی جامعه اسلامی، تبحر و ژرف اندیشی در طرح مباحث، پژوهش کامل در مورد جوانب موضوعات مطرح شده، تبیین کامل و کافی شبهه ها و جواب آن ها، دوری از تعصب نابجا، مستند و مستدل بودن مطالب و مسایل، سلاست و روانی نوشتار ها و ... .
آثار
انیس الاعلام فی نصره الاسلام
موضوع این کتاب ـ که بارها به چاپ رسیده است[18] اثبات حقانیت اسلام و بطلان ادیان مسیحیت و یهودیت و مشتمل بر یک مقدمه، هشت باب و یک خاتمه است. مقدمه نیز مشتمل بر چند هدایت است. از جمله مسائل مطرح شده در آن، تنزیه انبیا از گناه و شرک، وحدت انبیا، معرفی مذاهب و فرقه های مسیحیت مثل: کاتولیک، پروتستان، نسطوری، ارامنه، یعقوبیه، کرک و امثال آن ها است. این کتاب به خاطر محتوای غنی و پربار آن همواره مورد توجه اندیشمندان، پژوهشگران و فرهنگ سازان بوده و هست. «سید محمد علی اصفهانی در شماره 15 مجله دعوه الاسلام می نویسد:
از جمله مصنفات جناب آقای فخر الاسلام (متع الله المسلمین بطول بقائه) کتاب مستطاب «انیس الاعلام» است که سنواتی است در ایران به زبان فارسی طبع و منتشر شده است. این کتاب دو جلد است و مقصدش اثبات حقیقت اسلام و رد نصاری و دهری ها است. آن چه دلیل در این کتاب برای حقیقت اسلام در رد نصرانیت آورده است تمام از کتاب های نصاری (مسیحیت) است.
چشم روزگار چنین تألیفی (را به خود) ندیده است، و چنان حسن تألیف به کار برده که با آن که مطالب کتاب، عملیات و مطالب عالیه است (و) هر عاملی (که آن را) بخواند و یا برایش بخوانند، می فهمد.»[19]
جناب حاج آقا رحیم ارباب نیز در مقدمه چاپ رحلی جلد اول آن در اصفهان، بعد از معرفی مؤلف و تمجید از کتاب مذکور به نقل از جناب ملا محمد کاشانی می نویسد: «ملا محمد کاشانی (متوفای 1333 هـ . ق) در وصف مرحوم فخر الاسلام بعد از مطالعه کتاب انیس الاعلام (فرمود) که: این مرد «حجه الاسلام» است.»[20]
فخر الاسلام در مورد انگیزه تألیف این کتاب می نویسد:
«در این بین بعضی رساله ها و کتاب های فرقه های پروتستان که بنابر توهم فاسد خودشان، رد بر اسلام نوشته بودند، به این حقیر رسید مانند: میزان الحق، تحقیق الدین الحق، دافع البهتان، دلائل اثبات رسالت المسیح، دلایل النبوه، رد اللغو، طریق الحیوه، حل الاشکال، مفتاح الاسرار و غیر این ها از رساله ها و کتاب های ایشان. بعد از تأمل و تعمق در آن ها دیدم، زیاد از حد، بی انصافی و بی عدالتی نموده اند و شبهات را به صورت دلایل نوشته اند و از حد خود تجاوز کرده اند و این شبهه ها را با زبان های مختلف، طبع نموده و منتشر کرده اند»[21]
بعد از آن می گوید: از این رو اقدام به تألیف این کتاب کردم.
2. برهان المسلمین[22]
موضوع کتاب، مناظره با عالمان و روحانیان مسیحی در شهر تهران در 16 ماه مبارک رمضان (1312 هـ . ق) است که در حضور دانشمندان مسلمان و مسیحی صورت گرفته است و صورت اسامی خواص مسلمان در این کتاب ذکر شده است از جمله: سید محمد علی لاریجانی، شیخ علی اکبر خراسانی، میرزا عبدالحسین تهرانی، میرزا مسیح تنکابنی و ...[23]
3. تعجیز المسیحیین[24]
این کتاب در دو جلد و بعد از کتاب برهان المسلمین و در تأیید موضوعات مطرح شده در کتاب برهان المسلمین نوشته شده است.[25]
4. خلاصه الکلام فی افتخار الاسلام.[26]
این اثر در موضوع امتیازات و برتری های اسلام بر سایر ادیان و بنا بر درخواست خواص از علما و مردم به ویژه مردم اصفهان در سال (1322 هـ . ق) به رشته تحریر درآمده است و بنا بر تصریح مؤلف آن در 28 جمادی الاول همان سال در منطقه سرقنات جی نزدیک امامزاده حسن تهران، نوشته شده است.[27]
فخر الاسلام در تأیید این کتاب از ناحیه معصومین ـ علیهم السلام ـ به خوابی که یکی از بستگان وی دیده است استناد می کند و جریان را در آن کتاب می نگارد که خلاصه اش چنین است:
«یکی از بستگان وی در خواب می بیند که درب منزل را می کوبند، به درب منزل می رود می بیند دو نفر جلوی درب ایستاده اند، یکی لباس سادات و دیگری لباس جنگ به تن دارد. می گوید: شما کی هستید. آن کسی که لباس رزمی به تن دارد می گوید: «آقا هستند»؟ می گوید چه کار دارید؟ می گویند از طرف سید الشهدا ـ علیه السلام ـ برای فخر الاسلام،عصا آورده ایم. می گوید: به من بدهید تا من به او بدهم. می گوید: ما باید خودمان عصا را به او بدهیم از این رو وارد خانه شده و عصا را به فخر الاسلام می دهد و می فرماید: این عصا، مرحمتی و هدیه حضرت سید الشهدا برای شماست، به خاطر آن رساله ای که در «سرقنات» در مورد اصول دین نوشته اید فخر الاسلام سوال کرد: شما که هستید: فرمود: من عباس ـ علیه السلام ـ هستم.»[28]
این رؤیا، نشانه ای از ارزشمندی اثر فوق و قبولی زحمات طاقت فرسای وی نسبت به ترویج معارف دینی است.
5. بیان الحق و صدق المطلق[29]
کتابی است فارسی که در ده جلد و در اثبات حقانیت قرآن کریم و آورنده اش حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ و رد بر کتاب «الهدایه»« و آن دسته از کتاب های مسیحیان که علیه اسلام نوشته اند، به رشته تحریر در آمده است.
از دیگر آثار وی:
6. تحفه الاریب فی رد اهل الصلیب.
7. تعیین الحدود علی النصاری و الیهود.
8. حجه الالهیین فی رد الطبیعیین.
9. السیاسه الاسلامیه.
10. رساله فارقلیطا.
11. کشف الأثر فی اثبات شق القمر.
وجوب الحجاب و حرمه شرب الخمر.
وفات
شیخ محمد صادق فخر الاسلام بعد از سال ها کوشش و تلاش در راه دفاع از حریم و ارکان اسلام و تثبیت مبانی و اصول آن و مبارزه با افکار انحرافی، خورشید عمرش در حدود (1330 هـ . ق) غروب کرد.[30] قدر مسلم وی در تهران بدرود حیات گفته است؛ اما محل دقیق دفن وی مشخص نیست و مانند بسیاری از عالمان و فقیهان اسلامی، مدفنش مجهول است و دست کم در منابع رجالی و تاریخی چیزی ثبت نشده است.
[1]. از منابع مربوطه در مورد نام مسیحی وی خبری به دست نیامد. این نام بعد از قبول اسلام، بر او نهاده اند.
[2]. در منابع رجالی و تراجم، تاریخ تولد وی ذکر نشده است؛ اما همان طور که در ادامه بحث خواهد آمد وی در سال (1305 هـ . ق) برای زیارت به مشهد مقدس تشرف یافت و قبل از آن، 16 سال در نجف اشرف و کربلای معلا به تحصیل علوم اسلامی اشتغال داشت. قبل و بعد از تحصیلاتش در نجف و کربلا، چند سالی (کمتر از ده سال) در ارومیه به تحصیل و تبلیغ مشغول بود. مقطع زمانی تولد تا 18 سالگی نیز دوران کودکی و تحصیلات علوم مسیحیت وی را در ارومیه و واتیکان تشکیل می دهد.
بنابر این عمر شریف وی قبل از سال (1305 هـ . ق) حدود 45 سال بوده است. و اگر آن را ازسال ورودش به مشهد مقدس کسر کنند، سال (1260 هـ . ق)به دست می آید که سال تقریبی ولادت محمد صادق فخر الاسلام خواهد بود.
[3]. ارومیه، مرکز استان آذربایجان غربی است که در جنوب شهرستان خوی، در شمال شهرستان مهاباد، در غرب دریاچه ارومیه و در شرق کشور های ترکیه و عراق قرار گرفته است. این شهر تا تهران حدود 920 کیلومتر فاصله دارد. (نظری به تاریخ آذربایجان، ص 41).
[4]. انیس الاعلام فی نصره الاسلام، ج1، ص الف (مقدمه)؛ ریحانه الادب، ج4، ص 301.
[5]. انیس الاعلام، ج1، ص 6.
[6]. استادانی مثل «برآبی یوحنای بکیر، قسیس یوحنای جان، رآبی عاژ، رآبی تالو، قسیس کورکز و ...».
[7]. نام شهری است در شمال غربی شهر «رم» (مرکز حکومت کشور ایتالیا) که مرکز استقرار پاپ،رهبر کاتولیک های جهان است. این شهر که فقط 44 هکتار مساحت دارد امروزه در حکم یک دولت مستقل مذهبی است و در بیشتر کشور های دنیا نمایندگان مذهبی دارد که آنان در حکم نمایندگان هم سیاسی هستند (لغت نامه دهخدا، ج14، ص 20355).
[8]. انیس الاعلام، ج1، ص 6 و 7.
[9]. با تلخیص و تغییر عبارات.
[10]. انیس الاعلام، ج1، ص 8 - 20؛ خلاصه الکلام فی افتخار الاسلام، مقدمه دوم.
[11]. نقباء العبشر، ج2، ص 850؛ انیس الاعلام، ج1، ص 13، (مقدمه چاپ رحلی).
[12]. موسوعه النجف الاشرف، ج11، ص 93 - 115.
[13]. تراث کربلا، ص 286 ـ 291.
[14]. انیس الاعلام، ج1، ص 27.
[15]. علت این که چرا این مسیر برای سفر به مشهد مقدس انتخاب شده است مشخص نیست. شاید علتش وجود مسیحیان در آن شهر ها می باشد که شیخ محمد صادق قصد داشته در ضمن سفر، با آنان به گفتگو بنشیند.
[16]. انیس الاعلام، ج1، ص 8؛ (چاپ رحلی).
[17]. نقباء البشر، ج2، ص 851.
[18]. این کتاب چندین بار به صورت رحلی به خط محمد بن محمد تقی اصفهانی در سال (1313 و 1315 هـ . ق) در تبریز و در سال (1315 و 1319 هـ . ق) در تهران در دو جلد به چاپ رسید. جلد اول آن برای بار دیگر در اصفهان در سال (1370 هـ . ق) با 374 صفحه به چاپ رسیده است. (انیس الاعلام، ج2، ص 1). این کتاب هم اکنون در پنج جلد با مقدمه سید عبد الرحیم خلخالی توسط انتشارات مرتضوی مجددا چاپ شده است.
[19]. انیس الاعلام، ج1، ص هـ .
[20]. همان، ص 13 (چاپ رحلی).
[21]. انیس الاعلام، ج1، ص 11، (چاپ رحلی).
[22]. ریحانه الادب، ج4، ص 302؛ اعیان الشیعه، ج6، ص 367، الذریعه، ج1، ص 101.
[23]. برهان المسلمین، ص 60.
[24]. الذریعه، ج4، ص 210؛ اعیان الشیعه، ج 6، ص 367؛ ریحانه الادب، ج4، ص 302.
[25]. الذریعه، ج4، ص 210.
[26]. الذریعه، ج7، ص 232؛ اعیان الشیعه، ج9، ص 367؛ نقباء البشر، ج2، ص 851؛ ریحانه الادب، ج4، ص 302.
[27]. خلاصه الاکلام، ص 3.
[28]. همان، ص 160.
[29]. اعیان الشیعه، ج9، ص 367؛ الذریعه، ج3، ص 180؛ نقباء البشر، ج2، ص 851.
[30]. نقباء البشر، ج2، ص 851؛ ریحانه الادب، ج4، ص 302؛ الذریعه، ج2، ص 452 و ...
منبع:اندیشه قم

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 5123]