شیخ محمد حسن نجفی (صاحب جواهر)

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: شیخ محمد حسین صاحب كتاب جواهر الكلام كه شرح شرایع محقق است، ومی توان آن را دائره المعارف فقه شیعه خواند اكنون هیچ فقیهی خود را از جواهر بی نیازنمی داند این كتاب مكرر چاپ سـنگی شده است و اخیرا با چاپ حروفی در قطع وزیری مشغول چاپش هستند و در حدود پنجاه جـلد 400 صفحه ای، یعنی در حدودبیست هزار صفحه خواهد شد كتاب جواهر عظیم ترین كتاب فقهی مسلمین است و باتوجه به اینكه هر سطر این كتاب مطلب علمی است و مطالعه یك صفحه آن، وقـت زیـادو دقـت زیـادتـری مـی خـواهـد، مـی تـوان حـدس زد كه تالیف این كتاب بیست هـزارصـفـحـه ای، چقدر نیرو برده است او سی سال تمام یك سره كار كرد تا چنین اثر عظیمی به وجود آورده این كتاب مظهر نبوغ و همت و استقامت و عشق و ایمان یك انسان به كمال خویشتن است صاحب جواهر شاگرد كاشف الغطا و شاگرد او سید جوادصاحب مفتاح الكرامه است، و خود در نـجف حوزه عظیمی داشته و شاگردان زیادی تربیت كرده است صاحب جواهر عرب است در زمـان خـود مـرجـعـیت عامه یافت و درسال 1266 كه اوایل جلوس ناصر الدین شاه در ایران بود، درگذشت.[1]
فـقـیـه بزرگوار، آیه اللّه شیخ محمد حسن بن شیخ باقر بن شیخ عبدالرحیم بن آقامحمد بن ملا عـبدالرحیم شریف اصفهانی، معروف به صاحب جواهر، ازشخصیتهای خودساخته ای است كه شهرت خاندان جواهری او دیگر انتسابها رازیر شعاع خود قرار می دهد و آغاز شهرتش از همان نقطه شروع می گردد هرافتخاری كه در این سلسله به ظهور پیوندد به او منتهی می گردد.
گـرچـه از نـظـر نسب و سلسله انتساب تا این حد كوتاه و مختصر است، ولی درمقابل آن از نظر فضیلت و كرامت و علم و تقوی مفصل ترین حسبها را دارد او بانی وپایه گذار فخر جاویدان در فقه و فـقـاهت راستین می باشد و از نوابغی است كه قرن سیزدهم هجری نظیر او را كمتر داشته است جواهر او بهترین نشان و علامت نبوغ و كمال، و مستندترین دلیل ادعای ماست.
در قـرن نامبرده، ریاست و مرجعیت شئون عمومی شیعه به او منتهی گردید واو شایستگی كامل اداره این امر را داشته است، با آنكه در آن قرن علما و فقهای بزرگ دیگری نیز می زیسته اند، ولی با توجه به عظمت و والایی مقام شیخ، كسی در مقام معارضه یا رقابت با او برنخاسته است.
ولادت:
مـرحـوم شـیـخ آقا بزرگ تهرانی، بزرگترین مورخ و رجالی معاصر شیعی، درمورد ولادت او احتمال می دهد كه ولادت او در سال 1200 یا 1202 رخ داده باشد، باآن نشان كه آغاز تالیف جواهر در 25 سالگی بوده است و برخی نوشته های كتاب را به استادش شیخ كاشف الغطا ارائه داده است، و فـوت اسـتادش در سال 1228 بوده است از این رو بعید نمی شمارد كه ولادت او در همان تاریخ مزبور بوده باشد.
بـرخـی احـتـمال داده اند به نشان اینكه او در درس علا مه آقا وحید بهبهانی شركت جسته است، ولادت او حـدود 1192 بـاشد، ولی احتمال اول شیخ آقا بزرگ صحیح تر به نظر می رسد، زیرا تاریخ پـایان جواهر 1254 بوده و به تصریح خودصاحب جواهر، 30 سال در تالیف آن كتاب می كوشیده و در هـنـگـام شروع آن 25 ساله بوده است، پس تاریخ ولادت صاحب جواهر در همان حدود 1199 یا 1200 خـواهـدبـود بـه هـر حـال ولادت در هـر تـاریخ بوده باشد، چندان نقشی در بحث ما ندارد آنـچـه بـیـشـتر اهمیت دارد، تولیدات و آثار و نتایج فكری و علمی و معنوی اوست كه مورد بحث قرارخواهد گرفت.
مرحوم صاحب جواهر او تـكـمیل كننده حركت علمی و فقهی جدیدی بود كه اساس آن توسط علا مه وحید بهبهانی در كربلا، پایه گذاری گردید، پس از آنكه مدت طولانی در قرن 11 و 12حوزه های علمی به خاموشی و سستی گرائیده بود، در اثر حركت و تلاشهای مرحوم وحید بهبهانی و در عهد محقق والا مرحوم شریف العلما، متوفی 1254 تلاشها به اوج خود رسید حوزه درسی او از امواج طلا ب پژوهشگر موج مـی زد و بـیـش از هـزارنـفـر در حـوزه درسـی او تلمذ می نمودند كافی است كه بگوییم یكی از شاگردان آن حوزه، استاد متاخرین، شیخ مرتضی انصاری بود، ولی با وفات شریف العلمامازندرانی از مـوقـعـیت حوزه كربلا كاسته گردید آنجا مركزیت علمی خویش را ازدست داد و انظار و افكار مـردم و طـلا ب به حوزه علمیه نجف متوجه گردید و وجودصاحب جواهر، بزرگترین عامل این جذبه معنوی و علمی بود با جزم كامل می توان گفت كه قرن سیزدهم هجری، یكی از قرون پرثمر و پربار علمی و فقهی در جهان اسلامی است شخصیتها و فحول نامی علمی و فقهی به عرصه بروز و ظـهـور آمـدنـد كـه نـمـونـه ای از آنـها شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهر در فقه، و شیخ مـرتـضـی انـصاری (متوفی 1281) در فقه و اصول بود و افرادی از مدرسه علمی این شخصیتهابه ظـهـور پـیـوسـتند كه همیشه افتخار شاگردی این مكتب را داشتند، مانند آیه اللّه میرزاحسین نائینی (متوفی 1355) و آیه اللّه خراسانی، مازندرانی و غیرهم كه همواره بر این شاگردی افتخار و مباهات داشته اند.
موقعیت سیاسی نجف:
ایـن تـحولات بزرگ علمی و فقهی، مرهون امنیت و آسایش سیاسی موقتی بودكه پس از آن همه برخوردها و مبارزات نظامی و سیاسی دو دولت عثمانی و ایران برسر تصاحب عراق صورت گرفته بـود، و هـمانند عصر امام باقر (ع) و امام صادق (ع (بسیار كوتاه بود پس از منازعات فراوان صلحی میان دو دولت عثمانی و ایران، بامیانجی گری شخصیت اصلاح گر، عالم ربانی، شیخ موسی، نجل آل كـاشـف الغطا (متوفی 1241) صورت گرفت و اسیران عراقی از ایران پس گرفته شد و زائران ایرانی به زیارت عتبات عالیات شتافتند در این رفت و آمدها، مسائل مالی و اقتصادی علماو مراجع عـالـیـقـدر تـقلید مقیم كربلا نیز ترمیم گردید و حوزه های علمی فعالیت ونشاط خود را از سر گرفتند.
دوران زنـدگـی صـاحب جواهر، بهترین و درخشان ترین فرصت و دوران آسایش فكری بود، چون حـوزه نجف از جهات مختلف سیاسی، اقتصادی واجتماعی، در یك آسایش و آرامش نسبی به سر مـی بـرد، بـه حـدی كه طلا ب و مهاجرین و زائرین از هر سو به آن ناحیه رو می آوردند و نیازهای فـكـری و روحـی خـود را ازخـرمـن علم و عرفان، و از كانون آموزش و بینش اسلامی آن سیراب مـی سـاخـتـند دركنار حركتها و فعالیتهای علمی و فقهی آن، حركتها و نشاطهای ادبی و شعری هـم شـروع گـردیـد و شعرائی مانند شاعران خاندان آل اعسم، خاندان محی الدین، خاندان شیخ عـبـاس و ملا علی و سید حیدر حلی، شیخ محسن خضری، سید جعفر حلی، سیدمحمد جعفری، سید ابراهیم بحرالعلوم و پدید آمدند اینها همه و همه از بركت امنیت و آسایش اجتماعی و سیاسی نجف نشات می گرفت.
مـحـصول فقهی و علمی این نشاطها، پدید آمدن آثار بزرگ فكری بود كه هركدام به نوبت خود از ذخایر فكری و علمی اسلامی محسوب می شوند، چون از آن دوران درخشان آثار جاودان و ماندنی فراوان باقی مانده است كه می توان از كتابها وموسوعه های بزرگ فقهی مانند: كشف الغطا، مفتاح الـكـرامـه، ریـاض الـمـسائل،مكاسب و را در فقه، و در علم اصول كتابهایی مانند: قوانین، فصول، ضـوابـط، حـاشـیه معالم شیخ محمد تقی اصفهانی و تعلیقات و شروح آن، و فرائد الاصول را ذكر نـمـوداز مـهـم تـرین و نفیس ترین این كتابها می توان جواهر الكلام شیخ محمد حسن كه درشرح شرائع الاسلام محقق است در فقه، و فرائد شیخ مرتضی انصاری را در اصول نام برد.
جواهر كتابی است كه از نظر دارا بودن آرا و گفته های علما، همراه با دلیلهای آنان بی نظیر است و از نـظـر جامع بودن به اقوال پیشینیان و متاخرین مورد استقبال ورغبت اهل علم و پژوهندگان عـلـم فـقه بوده است از این نظر بارها به زیور طبع آراسته شده است پنج بار در ایران در 6 جلد با چاپ سنگی چاپ شده و در بین علما ودانشمندان توزیع گردیده است، و اخیرا چند بار در ایران و لـبـنـان و عـراق بـا چـاپ حروفی، در 43 جلد تجزیه شده، در چندین هزار نسخه چاپ شده و در اختیاردانشمندان اهل فن قرار دارد، و اكنون نیز در لبنان تجدید چاپ شده و با بهترین نوع كاغذ و جلد ارائه گردیده است به طور كلی می توان ویژگیهای كتاب را به شرح زیربیان كرد:.
1 ـ جامع بودن آن به اقوال و آرا بزرگان فقه و استدلالهای علما و دانشمندان قبلی.
2 ـ تـنـهـا وجـود آن در كـتابخانه، فرد را از بیشتر كتابهای فقهی غنی و بی نیازمی سازد یك فرد مجتهد وقتی آن را در اختیار داشته باشد، از اكثر كتابهای فقهی استدلالی بی نیاز است.
3 ـ امـتیاز دیگر جواهر آن است كه محتوی فروع نادر فقهی است كه در اغلب كتابها مورد غفلت یا بـی تـوجـهـی قرار گرفته است جواهر جامع مسائل اساسی و هم مسائل فرعی و جزئی است، پس جـواهر به تمام معنای آن جواهر و درها وزبرجدهاست و رمز پایداری و بقا و انتشار و كثرت رغبت مـردم در ایـن خـصـوصـیـات نامبرده نهفته است و هیچ امری بدون حكمت و علت نیست و هیچ فقیهی هرچند ازنظر مالی در فقر و نیازمندی به سر ببرد، بی نیاز از داشتن آن نیست.
كـتـاب جواهر با آن خصوصیات نامبرده، یكی از نوادر و غرائب روزگار است كه عمر یك فرد با آن هـمـه اشـتـغالات مرجعیت باید آن چنان بابركت باشد كه به جمع آوری و تالیف چنین موسوعه و دائره الـمـعـارف بـزرگ، یـك تنه قیام ورزد، چون جواهر با چاپهای كنونی كه هر جلد بالغ بر 500 صـفحه است، در حدود بیست و یك هزار و پانصد صفحه می گردد و با احتساب هر صفحه در 22 سـطـر، در حـدو 000 /500سـطـر می باشد كه شمردن و مطالعه آن یك عمر بابركتی می طلبد، و نگارش آن یك عمر مؤید من عند اللّه!.
او غـیـر از جـواهـر الكلام، تالیفات دیگری نیز در هر یك از موضوعات حج،خمس، زكوه، دما ثلثه، طـهارت، صلوه، فرائض، مواریث و غیر اینها دارد گاهی همه و گاهی بعضی از اینها به نام نجاه العباد در ایران و جاهای دیگر جهان به چاپ رسیده است.
اساتید:
او از مـحـضر اساتید متعددی بهره مند بوده است كه از میان مشاهیر آنان،می توان به آیه اللّه شیخ جـعـفـر كـبیر كاشف الغطا، و فرزند او آیه اللّه شیخ موسی كاشف الغطا، و آیه اللّه سید جواد عاملی صـاحب مفتاح الكرامه، آیه اللّه سید محمد مجاهدصاحب مفاتیح (متوفی 1242) و تا حدی به سید بحرالعلوم اشاره كرد.
شاگردان:
صـاحب جواهر شاگردان متعددی داشته است كه در مكتب پرفیض فقهی اوتربیت یافته اند چون حـوزه درسـی او مـركز تجمع فضلا و دانشمندان از هر نقطه ودیار بود، و در حق او گفته اند كه هـیـچ شـهر شیعه نشینی وجود نداشت كه یكی ازشاگردان او به عنوان مرجع مسائل مردم به آن نقطه نرسیده باشد او در رعایت حقوق شاگردان و تكریم و تعظیم آنان، روش پسندیده اسلامی و سـلـوك عـالی داشت می گویند: یكی از افاضل شاگردانش به نام شیخ محمد حسن آل یس را به بـغـداد اعـزام داشـتـه بـود تـا بـه وظـیـفـه اسـلامی خویش قیام ورزد روزی یكی از تجار بغداد سـی هـزار (بـیشلك) پول رایج آن روز عراق از حقوق واجب دینی به نجف پیش شیخ آورده بود، و شیخ با ناراحتی تمام آنها را رد كرد و فرمود: مگر شخصی مانند آل یس دربغداد نبود كه این پولها را تـا نـجف آورده ای این عمل شیخ، حسن تاثیر فراوانی در آن منطقه ایجاد كرد و مردم را به عالم شـهـر خویش متوجه نمود (نظیر این موضوع درحق مرحوم آیه اللّه العظمی حاج شیخ عبدالكریم حـائری مؤسس حوزه علمیه قم نسبت به شاگرد معنویش آیه اللّه آخوند ملا علی معصومی (اعلی اللّه مـقـامـه الشریف) در همدان نیز رخ داده است كه بسیار معروف است و در شرح حال او خواهد آمد).
گـویـنـده این سخن اظهار می دارد كه پس از بازگرداندن تصور كردم (با توجه به وضع مالی آن روز صـاحـب جواهر) شیخ محمد حسن خودش از گرسنگی وبی چیزی از دنیا خواهد رفت، ولی لـطـف پروردگار آن چنان او را فراگرفت كه دسته هاو گروهها و هیاتها از بغداد و كربلا و دیگر مـنـاطـق اسـلامـی به دیدن او می شتافتند ونیازمندیهای حوزه را تامین می نمودند با چنین دید اسـلامـی و عـلاقه و درایت این چنین سنجیده بود كه صاحب جواهر شاگردان صمیمی و وفادار فراوانی تربیت كردكه از میان جمع كثیر آنان می توان افرادی مانند:.
1 ـ آیه اللّه شیخ جعفر شوشتری.
2 ـ آیه اللّه میرزا حبیب اللّه رشتی.
3 ـ آیه اللّه شیخ محمد حسن آل یس.
4 ـ آیه اللّه سید حسن مدرس اصفهانی.
5 ـ آیه اللّه شیخ محمد حسن مامقانی.
6 ـ آیه اللّه میرزا حسین خلیلی.
7 ـ آیه حاج شیخ محمد حسین كاظمی.
8 ـ آیه اللّه شیخ عبدالحسین شیخ العراقین تهرانی.
و دهـهـا تـن دیـگـر را نـام برد، و مرحوم شیخ مرتضی انصاری به عنوان تیمن وتبرك در درس او شـركـت مـی جـسـت از درایت و كاردانی و دلسوزی او به حفظ شئون حوزه اسلام، این بود كه در مـرض مرگ خویش، استاد بزرگ مرحوم حاج شیخ ‌مرتضی انصاری را به عنوان زعیم حوزه علمیه معرفی كرد، با آنكه آن روز شیخ ‌مرتضی یك فرد گمنامی بیش نبود.
نامه به سعید العلما و جواب ایشان:
بـا معرفی مرحوم صاحب جواهر و با روند تكاملی و اشتهار علمی كه شیخ درحوزه نجف پیدا كرده بـود، مرجعیت و زعامت به او منتقل می گشت، ولی او از این امرابا داشت و قبول نمی كرد نامه ای در ایـن خـصـوص به هم درس و هم مباحثه سابق خود در كربلا، مرحوم سعید العلما مازندرانی، به مازندران نوشت و از او دعوت كردتا به نجف بیاید و این تكلیف را عهده دار شود، اما او این پیشنهاد را نـپـذیـرفـت و درپـاسـخ نوشت: هنگامی كه در كربلا بودم و من و شما با هم از محضر شریف العلمااستفاده می بردیم، استفاده و فهم من از شما بیشتر بود، اما در این مدت شما در آنجامشغول تدریس و مباحثه بوده اید و من در اینجا گرفتار امور و مراجعات مردم هستم شما در این امر از من سزاوارتر هستید.
ایـن داسـتان، نوعی ورع و تقوی و تكلیف پذیری مردان خدا را نشان می دهد كه چه سان از پذیرش امـوری كـه شـائبـه های مادیت و احتمال عوارض آلودگی دارد،گریزان بوده اند و در ترك آن با یكدیگر به مسابقه می پرداختند!.
او بـدیـن تـرتـیب از سال 1266 تا 1281 ه ق، پانزده سال تمام ریاست و زعامت علمی حوزه علمیه نجف را در اختیار داشت و مردم مسلمان از او تقلید و پیروی می كردند و آن چنان در عرصه فقه و اصـول تـبحر داشت كه با گذشت یك قرن و نیم ازوفات او هنوز هم تالیفاتش در فقه و اصول در حوزه ها مورد استفاده اساتید می باشد.
گفتار دیگران درباره او:
بیشتر علما و مورخین كه در مورد رجال نامی اسلام قلم زده اند، در حق اومطالبی گفته اند كه به عنوان نمونه به چند نفر از آنان اشاره می گردد:
مرحوم محدث نوری درباره او گوید:
شیخ محمد حسن صاحب جواهر، شخصیتی است كه ریاست امامیه در عصرخویش به او منتهی گردید و كتاب او نظیر و همانند ندارد و در اسلام كتابی همانند آن در حلال و حرام نوشته نشده است.
مرحوم شیخ عبدالحسین تهرانی، استاد نوری (ره) گفته است: اگر مورخ زمان صاحب جواهر، تـصـمـیم گیرد كه حوادث عجیبه آن زمان را ثبت اوراق نماید، هرآینه عجیب تر از تصنیف كتاب جواهر الكلام چیز دیگری را سراغ نتواند كرد.
وفات:
وفـات صـاحـب جـواهـر، در اول شـعـبان سال 1266 هجری قمری در نجف اشرف واقع شد و در مقبره ای كه هم اكنون به نام او معروف است، مدفون گردید
[1] . آشنایی با علوم اسلامی، ص 308 .
منبع:اندیشه قم

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 255]