میرزای شیرازی

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: حـاج مـیـرزا مـحـمـد حـسن شیرازی، معروف به میرزای شیرازی بزرگ، ابتدا دراصفهان تحصیل كرد و سپس به نجف رفت و در حوزه درس صاحب جواهر شركت كردو بعد از او به درس شـیـخ انـصاری رفت و از شاگردان مبرز و طراز اول شیخ شد بعد ازشیخ انصاری مرجعیت عامه یـافـت در حـدود 23 سـال مرجع علی الاطلاق شیعه بود وهم او بود كه با تحریم تنباكو، قرار داد معروف استعماری رژی را لغو كرد شاگردان زیادی در حوزه درس او تربیت شدند، از قبیل آخوند مـلا مـحمد كاظم خراسانی، سیدمحمد كاظم طباطبائی یزدی، حاج آقا رضا همدانی، حاج میرزا حـسـیـن سـبزواری، سیدمحمد فشاركی رضوی، میرزا محمد تقی شیرازی و غیر اینها از او اثری كـتبی باقی نمانده است، ولی احیانا برخی از آرائش مورد توجه است در سال 1312 ه ق درگذشت.[1]
یكی از مصادیق بارز سیر در تاریخ، مطالعه احوال علمای دین، به ویژه اعاظم علم و عمل در اسلام اسـت از مـیـان عـلـمایی كه در اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم هجری به منصه ظهور رسـیده اند، نام مبارك میرزای بزرگ شیرازی، مرجع بلامنازع شیعه بلكه عالم اسلام، بر تارك تاریخ می درخشد وی بزرگترین جنبشهای نـماز جماعت میـرزای شیرازی در صحـن مطهر امام حسین (ع) (البته این عكس را به آیه اللّه سید اسماعیل صدر نیز نسبت داده اند).
مـذهبی علیه ظلم و فساد حاكم و استعمار در حال استیلا بر كشورهای اسلامی،من جمله ایران را پایه گذاشت نام میرزای شیرازی و جنبش تحریم تنباكو چنان با هم عجین شده اند كه با یاد كردن یكی، بی درنگ دیگری در خاطر می آید اما زندگی پربارمیرزا تنها در پی ریزی این نهضت خلاصه نـمـی شـود، بـلـكـه شخصیت فوق العاده این مرد بزرگ، در جای جای حیات طیبه او هویداست و ماجرای تنباكو تنها جلوه ای ازبركات وجودی این مرد مقدس است.
ولادت:
روز پـانـزدهم جمادی الاولی سال 1230 ه ق در شیراز متولد و نام محمد حسن بر او نهاده شد در دوران طـفـولـیـت پـدر خـویـش را از دست داد و دائی اش سید حسین معروف به مجد الاشراف عهده دار سرپرستی او گردید.
تحصیلات:
میرزا در زمانی كه فقط چهار سال و پانزده روز از عمرش می گذشت، شروع به تحصیل نمود پس از دو سال از قرائت و كتابت فارسی فارغ گشت شش سال و نیم داشت كه به آموزش علوم تجربی پرداخت در 8 سالگی مقدمات را به پایان برد وتوسط دایی اش به بزرگترین خطیب شیراز معروف بـه مـیـرزا ابـراهـیم سپرده شد تا اواهل خطابه و منبر گردد هوش وی چنان سرشار بود كه یك صـفـحه از كتاب ابواب الجنان قزوینی را كه كتابی بس مشكل بود، دو بار می خواند و از حفظ مـی شـد پـس ازآن كـتـب مـتـعـارف فقه و اصول را خواند و در دوازده سالگی در درس شرح لمعه شركت جست و در كنار آموختن شرح لمعه خود به تدریس آن در پانزده سالگی نیزپرداخت پس از مدتی به توصیه استادش به دارالعلم آن زمان، اصفهان شتافت و درمدرسه صدر، حجره ای گـرفـت اسـتاد بزرگوار وی در اصفهان، شیخ محمد تقی صاحب حاشیه بر معالم بود پس از فـوت شـیـخ محمد تقی به محضر درس سیدمحقق، میر سید حسن بیدآبادی حاضر شد و قبل از بـیـست سالگی به كسب اجازه ازوی نائل آمد (اجازه در آن زمان معمولا در سه چیز بود: اجازه در امـور مربوط به ولایت فقیه، اجازه نقل حدیث، اجازه در اجتهاد) میرزا پس از ده سال تعلیم و تعلم دراصـفـهـان، عزم سفر به عتبات عالیات نمود و در سال 1259 ه ق وارد كربلا شد و درس آیه اللّه سید ابراهیم صاحب ضوابط شركت جست، سپس عازم نجف شد میرزا درنجف در حوزه های درس علما و اساتیدی چون صاحب جواهر، و صاحب انوارالفقاهه حاضر شد پس از فوت صاحب جواهر در مـجـالس درس شیخ بزرگوار، علا مه دهر، شیخ مرتضی انصاری شركت كرد و در نجف مقیم شد در تـعـریـف و مـدح این مرد بزرگوار همین بس كه بارها شیخ مرتضی انصاری گفته بود: من درسم را برای سه نفر می گویم: میرزا محمد حسن، میرزا حبیب اللّه، آقا حسین تهرانی.
مرجعیت و زعامت دینی:
بـه سال 1281، شیخ مرتضی انصاری دار فانی را وداع گفت افاضل شاگردان شیخ گرد آمدند و بـه گفته میرزای آشتیانی، همگی بر مقدم بودن میرزای شیرازی اتفاق كردند میرزا به سبب تـواضـع و خـاكساری ابتدا از قبول این مهم امتناع می نمود،ولی با استماع سخنان دیگران و حكم ایشان مبنی بر وجوب تصدی این امر از جانب استاد، میرزا قبول نمود سال 1288 هنوز فرا نرسیده بـود كـه به زیارت خانه خدامشرف شد میرزا در این سفر قصد اقامت در مدینه منوره را داشت كه ایـن امـر مـیـسـرنـمـی شـود و به نجف باز می گردد پس از آن، مجاورت مشهد امام رضا (ع) را نیت می كند كه آن هم ممكن نمی شود تا اینكه بالاخره در شعبان 1290 به سامرا مسافرت می كند، و ایـن مـسـافرت همان هجرت او به سامرا است با هجرت میرزا به سامرا،خانه علم و مركز اسلامی و مرجع مردم در امور دین و دنیا شد و خداوند متعال هم بانصرت خویش و بالا بردن مقام میرزا، نام او را در سراسر كره ارض منتشر ساخت.
سیرت میرزا در دوران زعامت:
در خـوش برخوردی و شیرینی گفتار، نمونه نداشت شخص در هنگام جداشدن از میرزا در نهایت شـادمـانـی و رضایت ایشان را ترك می گفت هیچ كس به سعه صدر او نبود حتی بر مستحق، یك كلمه زشت ادا نمی كرد خطاكار را جز به احسان پاداش نمی داد و این همان خلق عظیمی است كه از پیامر عظیم الشان اسلام به ارث برده بود.
اخلاق او:
او از نظر اخلاق و رفتار و مسائل انسانی و معنوی، و در قیام به وظایف شرعیه،در غایت كمال و اوج اشـتـهـار بود حكایات و نوادر بسیاری از حالات روحی و معنوی او را نقل كرده اند كه مجموع این حـالات، او را بـه رتـبه ای از مراتب سازندگی رسانده است كه به اصطلاح علمای وقت، به او لقب مـجـدد و احـیاگر مذهب را داده اند كه درراس هر قرن، یك فرد از میان جمع اخیار و رجال عـلـمـی مـی درخشد و تجدید كننده واحیاگر اصول معارف علمی و عملی مذهب می شود (این حدیث هر چند منبع معتبرروائی ندارد، ولی در عمل و تاریخ چنین پایگاهها و محورهای مردمی را می توان نشان داد).
آثار و تالیفات:
بر خلاف نظر شریف استاد مطهری، میرزا، نوشته ها و تحریراتی در فقه واصول داشته، ولی به دلیل اینكه خود آنها را ناچیز می دانسته حاضر به انتشارشان درمیان مردم نبوده است با این حال بعضی از آنها مشاهده شده است سید محمد تقی اصفهانی، یكی از شاگردان میرزا نقل می كند كه میرزا در هنگام درس اشاره داشت كه این مطلب را در رساله طهارت و صلوه به طور مفصل آورده ام هم ایـشـان مـی گفت كه حاج میرزا اسماعیل شیرازی پسر عموی میرزا، نسخه ای از رساله اجتماع الامـر والـنـهـی بـه خـط خـود مـیـرزا در اخـتـیـار دارد سید محمد تقی باز یادآوری می كند كـه یـادداشـتـهـایـی را كـه دیـده است، در آن سؤالات میرزا و جوابهای شیخ انصاری بوده، ونیز حـاشیه ای را كه بر نجاه العباد و دیگر رساله ها زده است، همگی را مشاهده كرده است تالیفات وی عبارتند از:
1 ـ كتابی در طهارت (تا مبحث وضو).
2 ـ رساله ای در رضاع و شیر دادن.
3 ـ كتابی در فقه (از اول مكاسب تا آخر معاملات).
4 ـ رساله ای در اجتماع امر و نهی.
5 ـ خلاصه ای از افادات استاد بزرگوارش شیخ مرتضی انصاری در تمام مباحث اصول.
6 ـ رساله ای در مشتق.
7 ـ حاشیه ای بر نجاه العباد.
8 ـ تعلیقه ای بر كتاب معاملات آقا وحید بهبهانی.
و اما آنچه از فتاوی و تقریرات درس آن فقیه بزرگوار گردآوری شده است:
1 ـ صد مساله از فتاوای میرزا، توسط شیخ فضل اللّه نوری.
2 ـ مجموعه ای از فتاوای میرزا به زبان عربی.
3 ـ مباحث درس اصول میرزا، توسط شیخ علی دزدری.
4 ـ مباحث درس اصول، توسط سید محمد اصفهانی.
5 ـ مباحث درس اصول و فقه، توسط ابراهیم دامغانی.
6 ـ مباحث درس اصول، توسط شیخ حسن فرزند محمد مهدی شاه عبدالعظیمی كه آن را ذخایر الاصول نامیده است.
7 ـ تقریراتی از درس میرزا نوشته باقر حیدر.
8 ـ ترجمه كتاب معاملات آقا وحید بهبهانی از فارسی به عربی توسط شیخ ‌حسنعلی تهرانی (میرزا بر این كتاب تعلیقاتی دارد).
اقدامات و اصلاحات عملی میرزا:
امـنـیـت و آسـایش زمانی به زوار سامرا سایه گسترد كه میرزای شیرازی در آن دیار رحل اقامت افكند شیعیانی كه قصد زیارت آنجا را می نمودند، به هنگام ورود وخروجشان بسیار ترسان بودند تا مـبـادا دچـار گرفتاری شوند زمانی كه میرزا به سامرامهاجرت كرد، سامرا اهمیت خود را دوباره بـازیـافـت و مـركز مهمی برای تحصیل علم و محل تجمع علمای بزرگ گردید و این امر تا زمان مرگ میرزا هر روز رو به افزایش بود میرزا اقدامات عمرانی بسیاری انجام داد مدرسه ای برای طلا ب بـنـا نـهاد كه تا هم اكنون به مدرسه میرزا شهرت دارد مدرسه دیگری نیز در شرق این مدرسه وكنار آن احداث كرد بر شط سامرا پلی زد تا از چاپیده شدن مردم توسط بلم داران برای عبور مردم و وسایل و چهارپایانشان جلوگیری كند، ولی بعد از فوت میرزا، ازآنجا كه به منافع عده ای سودجو ضـرر وارد آمـده بـود، پـل تخریب شد و به مرور زمان از بین رفت از دیگر كارهای میرزا در سامرا سـاختن دو حمام، یكی مردانه و دیگری زنانه بود ساعتی توسط ایشان خریداری گردید و بر بالای باب قبله نصب شد درحرم عسكریین (ع) تزئینات و اصلاحاتی صورت گرفت بازار بزرگی توسط ایـشـان ساخته شد حسینیه ای جهت برگزاری مراسم عزاداری امام حسین (ع) به همت ایشان بنا شد برای بسیاری از مجاورین سامرا خانه ساخت فقرا بسیاری از اهل تسنن را انفاق نمود و زندگی آنها را به جریان انداخت در سال 1311 ه ق فتنه ای میان اهالی سامرا و مجاورین برانگیخته شد كه بـه تهدید مجاورین از جانب اهالی انجامیدآتش فتنه از سوی عده ای از جاسوسها و دسیسه چینان كـه خـواهان جنگ میان مسلمین و ایجاد آشوب و تفرقه بین برادران شیعه و سنی بودند، برپا شد مـیـرزا بـا كـفـایـت وتـدبـیر خویش آتش فتنه را خاموش ساخت و امور مردم به مجرای طبیعی خـودبـازگـشت داد در اجرای این مهم اجازه دخالت به هیچ كس، حتی كنسول انگلستان ووالی عثمانی بغداد نداد و به آنها پیغام داد: مساله به زودی اصلاح خواهد شد و این حادثه كوچك تر از آن است كه نیاز به مداخله ماموران حكومتی باشد.
تحریم تنباكو:
یـكـی از نقاط عطف و مهم تاریخ معاصر ایران، تحریم تنباكو است كه سندگویایی بر رهبری روحانیت مبارز و مقاومت و همبستگی مردم متعهد این سرزمین در پاسداری از ارزشهای اسلامی و دفـاع از استقلال و آزادگی است نقش میرزای بزرگ شیرازی (اعلی اللّه مقامه الشریف) در این حركت بزرگ، انكارناپذیر است چنانچه امام خمینی (ره) در این باره فرمودند:.
آن مرحوم (میرزای بزرگ رحمه اللّه علیه) كه در سامره تنباكو را تحریم كرد،برای اینكه ایران را تـقـریـبـا در اسارت گرفته بودند، به واسطه قرار داد تنباكو، و ایشان یك سطر نوشتند كه تنباكو حرام است، و حتی بستگان خود آن جائر (ناصر الدین شاه) هم و حرمسرای آن جائر ترتیب اثر دادند بـه آن فتوا، و قلیانها را شكستند و دربعضی جاها تنباكوهایی كه قیمت آن هم زیاد بود، در میدان آوردنـد و آتـش زدنـد وشـكست دادند آن قرارداد را، و لغو شد قرارداد، و یك چنین چیزی و آنها دیـدنـد كـه یـك روحـانـی پـیرمرد، در كنج دهی از دهات عراق، یك كلمه می نویسد و یك ملت قیام می كند، و قراردادی كه مابین شاه جائر و انگلیسیها بوده است، به هم می زند و یك قدرت این طوری دارد او.[2]
در دوران قـاجـار ـ و كـمـی پـیـش از آن ـ محور عمده حل و فصل مشكلات سیاسی، اجتماعی و اقـتصادی رژیم حاكم را، سیاست موازنه منفی و مثبت (جلب رضایت دو ابرقدرت روس و انگلیس از طـریـق اعـطـای امـتـیازات و منافع مختلف به آنها) تشكیل می داده است، تا جائیكه به عنوان شـیـوه ای سهل الوصول برای حفظ وبقای شاه و در برابر تكاثرطلبی استعمارگران بین المللی به كـار گـرفـتـه مـی شد در آن زمان، دو دولت روس و انگلیس نقش تعیین كننده را در دربار شاه داشـتـند كه خود به دلیل فقدان پایگاه مردمی دربار بود بینش سیاسی و فرهنگی مردم در سطح نـازلی قرارداشت و از وسایل ارتباطی آن روزگار (مانند روزنامه ها) به نحو قابل توجهی برخوردار نـبـودنـد و غالبا در اثر تبلیغات انحرافی رژیم شاه، تصور می كردند كه دیگرشاهان جهان تابع شاه ایران هستند! مدتی پیش از انعقاد قرارداد امتیاز تنباكو عهدنامه رویتر در تاریخ جمادی الاولی 1289 هـ ق (1872 م) بـا بـارون ژولیوس دورویترانگلیسی كه رشوه های كلان به شاه و صدر اعـظـم وی (مـشـیـر الـدولـه سپهسالار) پرداخته بود، صورت گرفت در وصف ننگین بودن این عـهـدنـامه همین بس كه به اعطای سند مالكیت ایران معروف گشت و لرد كرزن، آن را بخشش از طرف ایران خواند شاه و سپهسالار پس از این بخشش و با پولی كه به عنوان رشوه از رویترگرفتند در سال 1290 ه ق از طریق روسیه به فرنگ رفتند ولی در پایتخت روسیه بااعتراض شـدیـد دولـت تـزاری نـسبت به این عهدنامه روبرو شدند كه دنباله این سفر به اعطای امتیازات دیگری به روسیه منجر شد.
متن حكم:
بـسـم اللّه الـرحمن الرحیم، الیوم استعمال تنباكو و توتون، بای نحو كان، در حكم محاربه باامام زمان صلوات اللّه و سلامه علیه است حرره الاقل محمد حسن الحسینی.
بـلافـاصـلـه پـس از صـدور حكم، ماموران حكومت وظیفه یافتند به هر نحو ازانتشار این حكم و آگاهی مردم نسبت به صدور آن ممانعت كنند و به طریقی كه می توانستند و ضرورت داشت عمل مـی كردند با این حال، در همان نصف روز اول كه حكم به دست میرزای آشتیانی رسید، در حدود صد هزار نسخه از حكم میرزای شیرازی نوشته شد مردم، حتی بی سوادها، نشر آن را وظیفه شرعی خـود مـی دانـسـتـندحكم تحریم، حتی دربار شاه و اندرون حرمسرای وی را نیز در برگرفت، به نـحـوی كـه انـیـس الـدوله، سوگلی ناصر الدین شاه دستور داد قلیانها را جمع كنند و ناصر الـدین شاه هم برای آنكه مبادا به احترامش لطمه ای وارد آید، بعد از آن به هیچ یك از نوكران خود دستور نمی داد قلیان بیاوردند و در تمام دربار، قلیانها را جمع كردند كار به جایی رسید كه یهود و نـصـاری نـیز به متابعت از اسلام، دخانیه را در ظاهر ترك نمودند ازسوی دیگر، شاه و درباریان به مـصداق الغریق یتشبث بكل حشیش به هر گونه نیرنگ وفریب به منظور جلوگیری از روند پـیروز تحریم دست می زنند در آغاز با مساعدت وعاظ السلاطین و معممین دربار به شایعه جعلی بـودن فـتـوی و این كه توسط فردی به نام ملك التجار جعل شده است، می پردازند و سیستم حـفـاظـت و اختناق خود را به شدت گسترش می دهند تا هر گونه ارتباط مردم و علما، و كسب تكلیف از میرزای بزرگ را سلب كنند اما این اقدامات نیز تاثیری در روند قضایا نداشت لذا دولتیان بـاتـوسـل بـه نـیرنگی دیگر و ایجاد تفرقه، دست به دامن علمای داخل ایران می شوند شاه و امین الـسلطان به میرزای آشتیانی روحانی تهرانی روی می آورد و از او می خواهندبه اباحه و تجویز دخـانـیـات حـكم كند میرزای آشتیانی و دیگر علما، شاه و درباریان رابه كلی مایوس می سازند و قـاطعانه می گویند كه حكم میرزای بزرگ را جز خود اوكسی دیگر نمی تواند تغییر دهد، و اضافه مـی كـنـند: این كار اصلاح برنمی دارد، بایدمتوقف شود این امتیازات باید برگردد و تا برنگردد میرزا آرام نمی گیرد از طرف دیگر، سیاست ارعاب و تهدید و توسل به خشونت نیز كارآیی خود را از دسـت داد ومـردم را هرچه بیشتر مصمم تر و مقاوم تر ساخت بدین رو، ناصر الدین شاه، ناچار بـه فـكـر تسلیم و لغو امتیاز می افتد، ولی مسئولان كمپانی، و علی الخصوص كارگزاران سفارت انگلیس، او را از این كار برحذر می دارند و آن را خطری برای اصل رژیم قلمداد می كنند سرانجام، شـاه در حـالـی كه فقط دو هفته از صدور حكم تحریم می گذرد، به الغای انحصار داخله توتون و تـنـبـاكـو مـی پـردازد امـا علما و مردم باز هم مقاومت می كنند و خواستار لغو كامل امتیاز تنباكو مـی گـردند شاه كه خصوصا ازمقاومت میرزای آشتیانی بسیار عصبانی شده بود، او را تهدید می كند در عوض میرزا نیز تصمیم به مهاجرت می گیرد شاه از ترس به پا شدن طوفان، به تملق و تهدیدمیرزا پرداخته و وی را از هجرت باز می دارد در این میان، زمزمه های جهاد علیه دستگاه نیز بالا می گیرد و اعلامیه هایی بدین مضمون بر در و دیوار شهر نصب می شود:بر حسب حكم جناب حـجـه الاسلام، آقای شیرازی، اگر تا 48 ساعت دیگر امتیازدخانیات لغو نشود، یوم دوشنبه آتیه، جهاد است، مردم مهیا شوید.
از سـوی دیـگـر شدت اوضاع و تنگناهایی كه برای فرنگیان پدید آمده بود،باعث شد كه مسئولین كمپانی از سوی سفرا و سیاسیون اروپا در تهران، تحت فشارقرار گیرند.
آرنـسـتـیـن، رئیـس كـمـپانی، امین السلطان را در اتخاذ دو راه مخیر می سازد: لغوامتیاز و پـرداخت خسارت، لغو تحریم و آرام كردن مردم شاه تصمیم دوم رابرمی گزیند شاه و دربار برای چـاره جـویـی، مـجـلسی با حضور علمای بزرگ تهران وبرخی از دولتیان تشكیل می دهند در این مـجـلـس، از عـلـما آقایان میرزا حسن آشتیانی، سید علی اكبر تفرشی، شیخ فضل اللّه نوری، امام جـمعه تهران، سید محمدرضا طباطبایی، سید عبداللّه بهبهانی، آخوند ملا محمد تقی كاشی، و از طـرف دولـت:نـایـب الـسـلـطنه كامران میرزا، صدراعظم امین السلطان، میرزا علی خان امین الـدولـه،مـشیر الدوله، قوام الدوله و مخبر الدوله شركت داشتند در این جلسه، صورت امتیازنامه مطرح شد، ولی آقایان علما، به علت اینكه كلیه مفاد آن بر خلاف الناس مسلطون علی اموالهم بـود، از صـحـه گذاردن بر آن خودداری نمودند، و حتی تهدیدات دولتیان نیز نتوانست كاری از پـیـش ببرد كار به جایی رسید كه آقا سید محمدرضا طباطبایی فرمود: اگر این حكم را دولت داده است، كه باید به امضای ملت باشد،و اگر شخص شاه داده است كه حقی نداشته و ندارد.
وفات:
در شـب چـهـارشـنبه بیست و چهارم شعبان 1312 ه ق، یكی دیگر از ستارگان آسمان فقاهت در خـاموشی فرو رفت و تیرگی شب را دوچندان ساخت افول این ستاره، انفجاری در دلها پدید آورد كـه كـوچكترین نمودش جاری شدن سیلاب اشكهابود تقدیرات خداوند تبدیل ناپذیرند و مرگ بر هـمـگـان مـقـدر شـده اسـت مـیـرزای بـزرگ نیز از این قاعده مستثنی نبود او كه 82 سال عمر گرانمایه اش را به پرتوافكنی درمیان مسلمین و به خصوص شیعیان سپری كرده بود، آن شب بعد از نـمـاز عـشـا، بـر اثـرشـدت بیماری سل دار فانی را وداع كرد و جان به جان آفرین تسلیم نمود میرزاوصیت كرد كه او را در نجف، در محلی كه خود قبلا مشخص كرده بودند به خاك بسپارند به همین جهت جسد شریفش را پس از غسل دادن در شط سامرا، به طرف نجف اشرف حركت دادند در تـمـام شهرهای سر راه، مردم با گریه و زاری ونوحه خوانی و سینه زنی به پیشواز می آمدند در نـزدیـكـی بغداد، تمام اهالی بغداد (حتی غیر مسلمانان از اهل ذمه) نیز به استقبال آمدند مشیر رجب پاشا هم ارتش سلطانی را با هیاتی آراسته به حزن و اندوه، و تفنگهایی سرنگون به استقبال فـرسـتـاد در كربلا،جسد میرزا در حرمین امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) طواف داده شد و درنـجف نیز جسد میرزا در حرم امیرالمؤمنین (ع) طواف داده شد و سپس در آخرین شب شعبان دفـن میرزا به پایان رسید از آن پس مجالس فاتحه در تمام شهرها برگزارگردید همه بازارها در ایام فاتحه بسته بود و این عزاداری تا نزدیك یك سال در بلاداسلامی ادامه داشت.[3] [1] . آشنایی با علوم اسلامی، ص 314 .
[2] . از بیانات 28/8/1359 امام خمینی (ره) .
[3] . یـكـصـد سال مبارزه روحانیت از میرزای شیرازی تا امام خمینی، تالیف نگارنده، چاپ 1360،دفتر نشرنوید اسلام .
منبع:اندیشه قم

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 205]