سفري زمستاني به اردبيل در تابستان‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: سفري زمستاني به اردبيل در تابستان‌
جام جم آنلاين: سفر به اردبيل سفر به تاريخي شناخته شده است با يادگارهاي بديعي كه شاهكار معماري ايران محسوب مي‌شوند. كافي است پيش از ورود به اردبيل دل به زاينده‌رود داده باشي حتي در اين روزها كه به دليل نامهرباني‌ها و بي‌‌تدبيري‌ها زمزمه رودش خاموش شده است.

اما كافي است پيش از سفر به اين سامان، هواي ميدان نقش جهان را به سينه سپرده باشي و در دل مسجد شيخ لطف‌الله دمي با خود خلوت كرده باشي، آن‌‌وقت پل تاريخي ترسيم مي‌شود از دل شاهكارهاي صفوي از اصفهان تا اردبيل.

سردي سفر، گرمي شما

اگر اين سفر كمي سرد است به بزرگواري خودتان ببخشيد. اين همان سفري است كه اسفند گذشته به شما وعده داده بوديم. رفتيم اما وصفش ماند براي تابستان. تعريف زمستان اردبيل در دل تابستان يعني خنكاي بهار. شما اين‌طور حساب كنيد تا ما بيش از اين خجالت‌زده دوستان نشويم.

اردبيل شهر كهني است. اتفاقات زيادي به خود ديده است. اين شهر در طول تاريخ سياسي خود قرن‌هاي متمادي مركز آذربايجان و زماني پايتخت كشور ايران بوده است. اردبيل از شمال به شهرستان گرمي و دشت زيبا و پربركت مغان، از مشرق به استان گيلان و رشته كوه‌هاي طوالش، از جنوب به خلخال و قسمتي از شهرستان ميانه و از مغرب به شهرستان‌هاي سراب و مشكين‌شهر مشرف است.

تاريخي به هم فشرده‌

نخستين جايي كه مي‌خواهيم ببينيم، مجموعه شيخ صفي اردبيلي است. شيخ صفي مجموعه‌ به هم فشرده‌اي از تاريخ و معماري صفويه است. فشرده بودن و تو در تو بودن اين معماري به دليل سرماي اين شهر و كوهستاني بودن آن و تلاش براي گرم نگاه داشتن تمام مجموعه است.

وقتي در خيابان‌هاي اردبيل سرازير مي‌شويم، آنقدر خانه‌ها در كنار هم ساخته شده‌اند و ساخت و ساز زياد است كه تا زماني كه درست روبه‌روي بقعه شيخ صفي قرار بگيريم، متوجه اين بناي ارزشمند نمي‌شويم. شيخ صفي اين روزها در تلاش است تا نام خود را در فهرست آثار جهاني يونسكو جاودانه كند و مقصد جديدي براي گردشگران و علاقه‌مندان به تاريخ ايران در سراسر جهان باشد.

بناي شيخ صفي شامل مجموعه‌هاي بسياري مي‌شود. صحن اصلي حياطي است مستطيل‌شكل و مفروش با تخته‌سنگ‌هاي صاف و حوضي 12 ترك، چله‌خانه يا قربانگاه، مدخل صحن كه داراي طاق زيباي كاشيكاري شده به نام شاه عباس است، اتاقي نسبتا بزرگ به نام دارالمتولي، مسجد جنت‌سرا كه بيشتر براي انجام مراسم صوفيانه بوده، قنديل‌خانه كه در حقيقت قسمت اصلي بناست و دقيقا روبه‌روي سرسراي ورودي در 2 طبقه قرار گرفته است.

گنبد الله‌الله كه در ضلع جنوب غربي قنديل‌خانه قرار گرفته است. معماري مجموعه تاريخي شيخ صفي اردبيل چكيده و تلفيقي از معماري دوران اسلامي و ايران قديم است و سند منحصر به فردي براي پژوهش‌هاي معماري محسوب مي‌شود.

بر مزار رفتگان‌

صفوي‌ها در اين بقعه شانه به شانه هم آرميده‌اند. در اتاقي كوچك كه براحتي نمي‌توان از ميان آنها گذشت، ضريح‌هاي اطراف آنها آنقدر كم‌ارتفاع است كه براحتي سطح آن ديده مي‌شود. در كنار قبر شيخ صفي‌الدين، مقبره شاه اسماعيل، بناي مربعي‌شكل كوچكي است كه روي آن گنبد نسبتا بزرگي بنا شده است.

روي قبر شاه‌اسماعيل صندوق مرصع فوق‌العاده نفيس و گران‌قيمتي نصب شده كه از شاهكارهاي هنري ارزنده دوره صفوي است. خوشبختانه اين اثر هنري نفيس به تاراج روس نرفت. وقتي لشكر روس از بردن صندوق به دليل قرار گرفتن در زاويه‌اي كه داراي در كوچك بود مأيوس شدند و ديدند كه با خراب كردن در، كل بنا تخريب مي‌شود و صندوق از بين مي‌رود، رسما به دولت وقت (رضاخان پهلوي) گفتند كه حكومت روس حاضر است در ازاي تحويل گرفتن صندوق شاه‌اسماعيل، تمام شهرهاي آذربايجان را راه‌آهن بكشد كه خوشبختانه دولت نپذيرفت.

حرمخانه از ديگر بناهاي اين مجموعه تاريخي است و همچنين چيني‌خانه در قسمت شرقي قنديل‌خانه يا رواق اصلي قرار گرفته كه با 2 ورودي باريك با دارالحفاظ ارتباط مي‌يابد. همان‌گونه كه از اسم آن مشخص است، در دوره صفوي محل نگهداري ظروف و وسايل قيمتي زرينه و سيمينه بوده، بعلاوه ظروف سفارشي شاه عباس اول به كشور چين كه به اردبيل حمل مي‌شده به دستور وي در محل چيني‌خانه محافظت مي‌شده است.

چيني‌خانه در اين مجموعه شاهكار است. شاهكارتر هم مي‌شود وقتي به مدد خيال در ميان چيني‌خانه بچرخي و هداياي شاه صفوي را به تماشا بنشيني.

اين اتاق اختصاص داشت به نگهداري ظروف چيني نفيس كه شاهان صفوي به مقبره و بقعه جدشان اهدا كردند و در زمان اشغال اردبيل به وسيله روس‌ها به تاراج رفت. چيني‌خانه داراي 4 شاه‌نشين است كه تاق‌نماي مقرنس گچي دارد و همه مقرنس‌ها و آويزهاي آن با رنگ‌هاي قهوه‌اي، قرمز و طلايي نقاشي شده است.

نقش‌هاي آن علاوه بر تناسب با سطوح مقرنس‌كاري از اسليمي‌هاي مختلف و گل‌هاي متناسب تشكيل يافته است. ظروف چيني و ديگر ظرف‌هاي آشپزخانه (بلوري و مسي)‌ در اين اتاق به طرزي مطمئن و زيبا نگهداري مي‌شد.

از ديد آنوبانيني چيني‌خانه از برجسته‌ترين شاهكارهاي معماري در قرن 11 هجري در شهر اردبيل محسوب مي‌شود. اين بنا به شكل اتاق چهارگوش و به قطر 18 متر است كه گوشه‌هاي آن خوابيده و داراي چند طاق‌نماست.

در مقرنس‌هاي توخالي گچي ايوان‌ها، طاق‌نماها و شاه‌نشين‌ها تعداد زيادي محوطه و طاق‌هاي تزئيني به شكل انواع گلدان‌ها، ابريق‌ها و ظروف رايج قرن 11 هجري تعبيه شده است.

اما قالي معروف اين مجموعه خود حكايت زيبا و غم‌انگيز دارد؛ اين قالي كه امروز بسياري را به موزه ويكتورياي لندن مي‌كشاند و مات خويش مي‌سازد.

نقش‌هاي اين قالي و سقف اتاقي كه در آن فرش شده بود يكي است و هنرمندان ايراني براي اين‌كه جاي خالي اين فرش كمتر احساس شود و حسرت از دل بازديدكنندگان و علاقه‌مندان به تاريخ ايران پاك شود، در چند سال گذشته دوباره نقش را از روي سقف به روي تار و پود قالي كشاندند كه امروز زينت‌بخش اين مجموعه است. هرچند باعث نمي‌شود وقتي كه روي آن گام مي‌زني در دلت آرزو نكني كه كاش همان فرش اصلي امروز زير گام‌هايت نقش مي‌بست و تو را مي‌برده به سده‌هاي پيشين و به دوره صفوي.

شورابيل در منهاي صفر درجه‌

درياچه شورابيل يكي از جاذبه‌هاي بسيار زيباي اردبيل است. در هر فصلي كه مهمان اين شهر شديد، شورابيل را از دست ندهيد. حتي در زمستان سخت 86 كه تمام سطح درياچه يخ ‌زده براي نخستين بار. هرچند بسياري چنين اتفاقي را به دليل دخل و تصرف‌هاي ما در محيط زيست مي‌دانند كه به كوچ بسياري از پرندگان مهاجر از اين درياچه براي هميشه انجاميده است، اما زمستاني قلب شورابيل از موج افتاد و يخ زد. آن روز ما به ديدار اين سطح صاف و بدون حركت و لبريز از لرز و سرما رفته بوديم.

مادري و فرزندي تصميم مي‌گيرند از اين سمت درياچه به سمت ديگري بروند و ما نگران كه مبادا اتفاق بيفتد و يخ سطح درياچه وزن آنها را تاب نياورد كه خوشبختانه آورد. اين مساله براي اردبيلي‌ها هم جالب بود و خبرش از تلويزيون محلي پخش شد؛ اما كمتر اردبيلي‌اي را ديديم كه ترسي داشته باشد براي اين‌كه عرض اين درياچه را آرام‌‌آرام قدم بزند.

ما تا بخشي را رفتيم و برگشتيم و اطراف كشتي به گل نشسته‌اي يا بهتر بگويم به يخ نشسته‌اي گشتيم و به يادگار عكس گرفتيم. سطح سفيد درياچه شورابيل در اين فصل سال از دور تو را مي‌گيرد، انگار كه آسمان روي زمين فرش شده باشد و ما دور تا دور اين همه زيبايي گشتيم تا خاطره زيبايي از روز‌هاي برفي اين شهر در ذهنمان حك كرده باشيم.

زهرا كشوري‌
يکشنبه 24 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 397]