ادبیات فولکلوریک آذربایجان

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: ادبیات فولکلوریک

در مطالعه گونه های مختلف ادبیات ملل جهان شاخه ای وجود دارد که به دلیل سادگی و شیوایی بیان از گونه های بسیار دل نشین وتاثیر گذار می باشد. این گروه از آثار ادبی اصطلاحا ادبیات فولکلوریک یا ادبیات شفاهی نامیده می شود.

از مشخصات اصلی ادبیات فولکوریک ، مردمی بودن آن است. به عبارت دیگر برخلاف آثار ادبی کلاسیک مکتوب ، ادبیات فولکلوریک در میان مردم آفریده می شود و همراه با توده های خلق به حیات و بالندگی خود ادامه می دهد.(۱) در اصل ادبیات شفاهی محصول آفرینش دسته جمعی جامعه بوده و آرزوها، شادی ها، کدورت ها، طرز زندگی واعتقادات مذهبی همان جامعه را منعکس می کند.(۲) البته مطمئنا حتی یک اثر فولکلور نیز در ابتدای امر گوینده و پردازنده ای داشته است ولی آنچه حائز اهمیت است این است که بعد از ابداع مدتها سینه به سینه نقل شده و پای به پای تحولات اجتماعی وتاریخی تغییرات فراوانی بر خود گرفته و سلایق فردی و جمعی افراد زیادی در آن تاثیر گذاشته است.

در اهمیت ادبیات فولکلوریک باید اضافه کرد که ادبیات مکتوب از ادبیات شفاهی نشات می گیرد. یاشار کمال در تعریف فولکلور می گوید: فولکلور ثروتی فرهنگی و دستاورد تجربه بزرگ انسان است ، ثروتی که در طی صد ها سال از همدستی خلق پدید آمده وسینه به سینه منتقل شده تا به زمان ما رسیده است. (۴)

در میان عناصر مختلف تشکیل دهنده ادبیات شفاهی ، داستان های عامیانه به دلیل ذات پر از اعجاب و حادثه اش جذاب ترین و ماندگارترین و عظیم ترین بخش این شاخه از ادبیات می باشد. این داستان ها حامل ارزش ها، واقعیت ها و آرمان ها و آمال واندیشه و اعتقادات یک ملت می باشند و نشانگر خط سیر زندگی در یک دوره خاص از تاریخ می باشند. داستان های عامیانه اهمیت فراوانی دارند وهمواره مورد مطالعه گروه های مختلف

علمی مانند جامعه شناسان و تاریخ نویسان قرار می گیرند. داستان های اسطوره ای وافسانه ای و داستان های تاریخی و نیز داستان های طنز از انواع داستان های عامیانه می باشند که در برخی موارد این موضوع ها در هم نیز آمیخته نیز می شوند(۵)

ادبیات فولکلوریک خلق آذربایجان

ادبیات شفاهی خلق آذربایجان در نوع خود در سطح جهان بی نظیر و یا حداقل کم نظیر می باشد و یکی از غنی ترین وکهن ترین ادبیات شفاهی جهان به شمار می آید و در واقع شالوده ی ادبیات آذربایجان بر فولکلور بنا شده است.(۶)

صاحب نظران ومحققانی که با دامنه ی گسترده مهاجرت و پیشتازی تمدن شکوفا و نقش های تاریخی مردم ترک و قلمرو جغرافیایی آنها به خوبی واقفند ، بر این واقعیت انکارناپذیر اذعان دارند که این منطقه وسیع خاستگاه بخش مهمی از ریشه دارترین، اثر گذارترین و اصیل ترین میراث های فرهنگی انسانی بوده است و هر کدام از دستاورد های ادبیات شفاهی و آثار مکتوب آن گنجینه ارزشمندی است که تاریخ نگاران واقع گرا و اندیشمندان حقیقت جو را با فرایند عظیمی از تکاپوهای فکری و آفرینش های اساطیری و حماسی و تلاش ها ی خستگی ناپذیر انسان های آزاده و سرافراز روبرو می سازد. اسطوره ها ، حماسه ها ، داستان ها ، روایات شفاهی وعامیانه ، موسیقی و دیگر هنرها ، باورهای دیرینه ، آداب ورسوم و به طور کلی مجموعه بزرگ فرهنگ عامه غنی اقوام ترک ، تجلی واقعیت های بوم شناختی و فرهنگی و تاریخی این ملت می باشند.(۷)

اگر نگاهی به حماسه کهن سومری قیل قمیش بیندازیم که کهن ترین و معروف ترین اثر به جای مانده در این زمینه یعنی ادبیات داستانی است ، خواهیم دید که پژوهشگران و زبان شناسانی که در طی دوره های مختلف درباره تاریخ باستان زبان اقوام آسیای میانه و آذربایجان و دیگر سرزمین های ترک زبان به تحقیق پردا خته اند، عقیده دارند که زبان سومری نیز مانند زبان ترکی از شاخه زبان های اورال – آلتایی موسوم به یافثی یا قفقازی می باشد که به آن زبان های التصاقی(۸) نیز می گویند. به عبارت دیگر گروه زبان های ترکی جز زبان های نشئت گرفته از یک شاخه اصلی است که زبان سومری نیز یکی از آن هاست.(۹) علاوه بر این مناطقی که حوادث حماسه قیل و قمیش در آن ها روی داده است از بین النهرین موطن بعدی سومر ها گرفته تا سرزمین آذربایجان و دریای خزر کشیده می شود. شایان توجه است که قیل قمیش در سر راه خود به سوی دریای خزر از کوه های میشو واقع در میان منطقه گونئی (شبستر) ومرند نیز عبور می کند.(۱۰)

مردم آذربایجان نیز در طی حیات اجتماعی و فرهنگی خود، در کنار دیگر اقوام ترک گنجینه عظیمی از ادبیات فولکلوریک به وجود آورده اند تا آنجا که وسعت وتنوع ادبیات شفاهی مردم آذربایجان در اولین برخورد باعث شگفتی همگان می شود.(۱۱)

ادبیات فولکلوریک آذربایجان شامل انواع مختلفی مانند اساطیر و افسانه ها ، مثل ها( آتالار سوزی)، داستان ها ، تاپماجاها( چیستان ها ) و لطایف ادبی می شود که می توان آن ها را در دو قالب کلی ترانه های بومی آذری تحت عنوان قوشماها که شامل انواع شعر های عامیانه مانند بایاتی ها ،ماهنی ها ،لایلا هاو... می باشند و داستان ها که شامل داستان های کهن ، باغلاماها ، تعریف نامه ها و منظومه های دیگر است که توسط آشیق ها نقل می شوند.(۱۲)

در میان انواع مختلف ادبیات فولکلوریک ، قصه ها و افسا نه های آذربایجان و به طور کلی داستان های عامیانه آذربایجان به این دلیل که جز کهن ترین و زیباترین این داستان ها و از دید مضمون جز بهترین و پر محتواترین داستان ها می باشند ، ارزش و جایگاه ویژه ای در جهان دارند. در این داستان ها تصاویر روشنی از جهان بینی ، طرز تفکر و خصوصیات ملی و آداب و رسوم و معیشت مردم آذربایجان در اعصار مختلف تاریخ ارائه می شود . تنوع موضوعات و قدمت تاریخی و وسعت اطلاعات ارائه شده در این داستان ها ، آذربایجان را به عنوان یکی از مهم ترین کانون های آفرینش و تاثیرگذار داستان های عامیانه در جهان معرفی کرده است.(۱۳)

داستان های عامیانه در ادبیات فولکلوریک مردم آذربایجان با همه گوناگونی وتنوع ظاهری دارای جنبه های مشترک و یکسانی می باشند. بیش تر این داستانها توسط سخن پردازان و نوازندگان هنرمند و چیره دستی که در گذشته اوزان نامیده می شدند و امروزه به نام آشیق شناخته می شوند نقل می گردند و به همراهی آهنگ دل نواز و سحر آمیز آلت موسیقی ویژه ای مرسوم به قوپوز (ساز) روایت می گردند.(۱۴) همه ی این داستان ها از دو قسمت نظم و نثر تشکیل یافته اند که معمولا بخش های روایتی نثر و بخش های مربوط به گفتگوی دو شخصیت داستان به صورت نظم در آمده است وهمچنین باید اضافه کرد که نثر آن توسط آشیق نقل می گردد و بخش های منظوم آن را نیز آشیق با همراهی سازش می خواند.(۱۵)

از لحاظ مضمون داستان های فولکلوریک آذربایجان به دو دسته کلی تقسیم می شوند :

دسته اول داستان های اسطوره ای ، حماسه ای و قهرمانی می باشند که در آن ها مبارزات خلق به خاطر آزادی و وطن به تصویر کشیده شده است. اغلب این آثار تنها به توصیف رشادت های یک قهرمان کفایت نمی کنند و مبارزات عموم خلق را منعکس می کنند. داستان های دده قورقود ، کوراوغلی ، قاچاق نبی از نمونه های بارز این دسته می باشند. دسته دوم داستان های عاشقانه می باشند که از مهم ترین آن ها می توان عاشیق غریب ، طاهر میرزا ، اصلی وکرم ، شاه اسماعیل ختایی و... اشاره کرد.(۱۶)

نکته ی بسیار مهم و قابل توجه که می توان ذکر کرد این است که هیچ کدام از داستان های ذکر شده در بالا، در طول تاریخ نام هیچ نویسنده ای را با خود به یدک نکشیده اند وحتی در کتابی مانند دده قورقود نیز که تاکنون دو نسخه خطی از آن به دست آمده است، نام هیچ شخصی به عنوان نویسنده ی داستان ها ذکر نشده است. همین مسئله دلیلی واضح و محکم برای اثبات حقیقت مردمی بودن این داستان ها ارائه می کند.

1- نگاهی نوین به تاریخ دیرین ترک های ایران ،محمد رحمانی فر، ص 136

2- نگاهی نوین به تاریخ دیرین ترک های ایران ، محمد رحمانی فر، ص 137

3- دده قورقود، محمد علی فرزانه، ص 12 الف .

4- نگاهی نوین به تاریخ دیرین ترک های ایران ، محمد رحمانی فر، ص 135

۵- روزنامه جام جم ،26/1/87 ، شماره 2257، آمنه حسن زاده .

۶- نگاهی نوین به تاریخ دیرین ترک های ایران ، محمد رحمانی فر، ص 137.

۷- پژوهشی در اسطوره دده قورقود ، جوانشیر فرآذین ، ص13.

۸- زبان های التصاقی شامل زبان های زنده ترکی،کره ای، مغولی،فنلاندی، ونیز زبان های قدیمی مانند سومری،ایلامی،اورارتویی،ماننایی،هیتی،هوری وکاسی می باشند. (نگاهی نوین به تاریخ دیرین ترک های ایران ، ص 25) .

۹- پژوهشی در اسطوره دده قورقود ، جوانشیر فرآذین ، ص 14 .

۱۰- پژوهشی در اسطوره دده قورقود ، جوانشیر فرآذین ، ص 15.

۱۱- روزنامه جام جم ،26/1/87 ، شماره 2257، آمنه حسن زاده .

۱۲- نگاهی نوین به تاریخ دیرین ترک های ایران ، محمد رحمانی فر، ص 137 .

۱۳- روزنامه جام جم ،26/1/87 ، شماره 2257، آمنه حسن زاده .

۱۴- پژوهشی در اسطوره دده قورقود ، جوانشیر فرآذین ، ص 137 .

۱۵- پژوهشی در اسطوره دده قورقود ، جوانشیر فرآذین ، ص 140 / کتاب آفتاب (مجموعه مقالات) ، ص 85 .

۱۶- کتاب آفتاب (مجموعه مقالات) ، ص 84 / روزنامه جام جم ،26/1/87 ، شماره 2257، آمنه حسن زاده .

http://babakyurdu.blogfa.com

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 2495]