دانستني‌هاي لازم فقهي براي عمل

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: جايگاه «نيت» در انجام اعمال عبادي
خبرگزاري فارس: اين يادداشت كوشيده، احكام مورد ابتلا و اشتباه مردم درباره «نيت» در انجام كارهاي عبادي را توضيح دهد.

[تصویر: A0975922.jpg]

دين مبين اسلام از سه بخش مهم عقايد، اخلاق و اعمال تشكيل شده است. اين بخش‌ها هر كدام متكفل قسمتي از آموزه‌هاي دين هستند تا انسان در دنيا و آخرت زندگي پاك (حيات طيبه) و سعادتمندانه داشته باشد.
علم فقه اسلامي،‌ عهده دار بيان آموزه‌هاي قسمت اعمال است، اعمالي كه همگاني بوده و براي همه مكلفين، ضروري است آنها را مراعات كنند.
به بيان ديگر، علم فقه اسلامي عهده‌دار آموزه‌هايي است كه شرط ابتدايي و لازم براي زندگي اسلامي و سعادت ابدي محسوب مي‌شوند و بدون مراعات آنها، انسان نمي‌تواند به زندگي پاك (حيات طيبه) در دنيا و آخرت نائل شود. به عبارت ديگر، علم فقه اسلامي متكفل بيان مسائلي از اسلام است كه جنبه عمومي دارد و بر هر انساني مراعات آنها براي داخل شدن در زمره بندگان خدا، ضروري است و به اين مي‌ماند كه شرط پذيرش و تحصيل در مدرسه، دانشگاه، يا اداره‌اي، داشتن حداقل‌هاي علمي و عملي است و اگر دانش آموز يا دانشجو يا كارمندي داراي آن حداقل‌ها نباشند، نمي‌توانند از امكانات آن آموزشگاه يا اداره، بهره‌مند شود. از اين رو، مراعات احكام و مسائل فقهي براي اسلامي شدن مسائل فردي و اجتماعي انسانها، ضروري است و نقش مهمي در سعادت ابدي و اخروي انسانها دارد.
شايان ذكر است كه اين ضرورت، صرف اعتبارِ بدون پشتوانه نيست بلكه همه آموزه‌هاي تشريعي، پشتوانه تكويني دارند و به طور واقع و تكويني، در سعادت دنيا و آخرت انسان موثراند.
با اين حال، در جوامع مسلمان، برخي از مسائل و آموز‌ه‌اي فقهي، دانسته، عمل نمي‌شود، برخي مورد غفلت قرار مي‌گيرد و بعضي از آنها نادرست عمل مي‌شود. به همين جهت، گروه آيين و انديشه خبرگزاري فارس بر آن شد تا يادداشت‌هايي تحت عنوان «دانستني‌هاي لازم فقهي براي عمل» به صورت موضوعي و هفته‌اي منتشر كند و اين مسائل و دانستني‌ها را بيشتر مورد توجه قرار دهد كه در قسمت اول آن به بحث «نيت» (قصد قربت) مي‌پردازد:
دين مبين اسلام ديني است كه همراه دستورات ظاهري كه بايد با اعضا و جوارح انجام پذيرد به بُعد روحي و انگيزشي اعمال توجه كامل دارد. در فقه اسلامي درباره برخي از اعمال، نيت و انگيزه الهي شرط صحت و قبولي قرار داده و در مورد برخي ديگر از اعمال، نيت و انگيزه الهي، شرط صحت آن اعمال قرار داده نشده است اگر چه در رسيدن به ثواب و پاداش، انسان مي‌تواند آنها را نيز با انگيزه الهي انجام دهد.
از اين رو «نيت» در فقه اسلامي تعريف مخصوص به خود را دارد و به معناي انگيزه انجام يك كار است كه بايد شرايط ويژه‌اي داشته باشد.
اصيل ترين ركن نيت براي اعمال عبادي، «قصد قربت الهي» است يعني عمل براي انجام فرمان خدا و قرب معنوي به او انجام شود. (نك: تحرير الوسيله، ج 1 ص 29 مساله 20)
1. بسياري از مردم گمان مي‌كنند كه لزوما بايد نيت عبادات را به زبان بياورند. اين به خاطر عدم شناخت صحيح معناي نيت، نزد آنان است.
نيت، هنگام عبادات به اين معني است كه انسان متوجه باشد كه اين عمل را چرا و براي چه كسي انجام مي‌دهد و اين امر بدون تلفظ «نيت» هم وجود دارد. يعني همين قدر كه اگر از كسي بپرسند مشغول چه كاري هستي و او بداند كه مشغول چه كاري است و اين كار را به چه انگيزه‌اي انجام مي‌دهد براي تحقق «نيت»، كافي است لذا اعمال عبادي بايد با انگيزه و نيتِ انجام فرمان خداوند و تقرب به پروردگار هستي انجام شوند نه نيت و انگيزه‌هاي ديگر.
مثلا اگر از كسي كه در راه مسجد است بپرسند كه براي چه كاري و به چه انگيزه‌اي به مسجد مي‌روي؟ پاسخ دهد كه براي خواندن نماز صبح به منظور اطاعت از خداوند به مسجد مي‌روم؛ همين پاسخ او يعني اينكه او نيتي صحيح دارد و لازم نيست كه هنگام نماز باز هم بگويد: «دو ركعت نماز صبح مي‌خوانم به امامت پيشنماز حاضر، قربتا الي الله». (نك: تحرير الوسيله، ج 1 ص 29 مساله 18)
يا اگر از كسي بپرسند كه چرا در ماه مبارك رمضان، ساعتي قبل از نماز صبح بيدار شده و سحري مي‌خوري؟ پاسخ دهد كه چون مي‌خواهم براي خدا و به قصد انجام فرمان خداوند، امروز را روزه بگيرم. همين انگيزه براي نيت روزه او كافي است و لازم نيست لحظاتي قبل از اذان صبح، نيت خود را به زبان آورد يا از فكر خود بگذراند. (نك: سيد محمدحسن بني‌هاشمي خميني، توضيح المسائل مراجع، مساله 1550)
يا اگر انسان زكات را به قصد قربت الهي يعنى براى انجام فرمان خداوند عالم بدهد و در نيّت، بداند كه آنچه را مى‏دهد زكات مال است، يا زكات فطره، كافي است و لازم نيست نيت را به زبان بياورد.
البته برخي از مراجع معظم تقليد، در مورد نيت حج و عمره گفته‌اند: به خاطر مصالحي، مستحب است كه مردم، نيت را به زبان نيز بياورند.
با توضيح مطلب بالا روشن شد كه اگر كسي براي نشان دادن عباداتش به مردم يا مقاصد غير الهي به نماز جماعت برود - اگر چه هنگام نيت نماز، با زبان بگويد كه براي خدا، فلان نماز را مي‌خوانم - باز هم نيت و نماز او صحيح نيست چرا كه انگيزه واقعي او انجام فرمان خداوند و تقرب به پروردگار نبوده است. پس معلوم مي‌شود كه نيت، عملي صد در صد قلبي است و ربطي به زبان آوردن و نياوردن ندارد. (نك: سيد محمدحسن بني‌هاشمي خميني، توضيح المسائل مراجع، مساله 946 )
2. انسان بايد در ادامه عمل هم نيت را حداقل در ناخودآگاه خود داشته باشد به طوريكه حتي اگر غافل از نيت خود باشد ولي هنگام سوال از اينكه چه مي‌كني بداند كه مثلا در حال نماز صبح يا روزه ماه مبارك رمضان است، كافي است ولي اگر اصلا يادش رفته كه در حال نماز است و با سوال كردن هم به يادش نمي‌آيد كه مشغول چه كاري يا كدام نماز است در اين صورت نيت او از بين رفته است. (نك: تحرير الوسيله، ج1 ص29 مساله 18)
3. برخي گمان مي‌كنند كه هر عملي كه نزد ديگران انجام شود يا نزد مردم به نحو احسن انجام شود حتما عملي ريايي است. براي مثال عمدا نماز اول وقت را ترك مي‌كنند چون فكر مي‌كنند اگر اكنون پيش مهمان‌ها، نماز اول وقت را مراعات كنند عمل ريايي انجام داده‌اند.
از بيان گذشته روشن شد كه نيت الهي‌ (قصد قربت) به بودن يا نبودن شخصي، ربط ندارد بلكه نيت از اعمال قلبي است و اگر انسان در قلب خوب، براي خداوند متعال نماز بخواند، نيتش صحيح است و اگر نيت و انگيزه ديگري همراه با قرب الهي در قلب، داشته باشد، عملش باطل خواهد بود و تفاوتي نمي‌كند كه كسي آن عمل را ببيند يا نبيند.
4. برخي از مردم، گمان مي‌كنند كه صحت و درستي همه اعمال، نيازمند نيت الهي و قصد قربت است. اما اين گمان، اشتباه است. زيرا در فقه اسلامي تنها برخي از اعمال براي آنكه صحيح باشند نياز به نيت (قصد قربت به خدا) دارند ولي صحت برخي از اعمال ديگر، نيازي به قصد قربت ندارد و بدون آن هم عمل صحيح خواهد بود.
قاعده آن است كه اعمالي نظير وضو، غسل، تيمم، نماز، روزه، خمس، زكات و حج كه از آنها به «تعبديات» ياد مي‌شود نياز به قصد قربت دارند و بدون اين قصد، عمل انجام شده صحيح نخواهد بود اما برخي اعمال ديگر - واجب باشند يا مستحب يا مباح - براي اينكه صحيح باشند نيازي به قصد قربت ندارند ولي اگر كسي قصد قربت براي آنها نيز بكند ثواب و اجر اخروي نيز خواهد داشت. مثل امر به معروف و نهي از منكر، كفن كردن، دفن اموات، صدقات مستحبي، پاك كردن نجاست از لباس يا بدن و ... .

--------------------------------------------------
نويسنده: حجت‌الاسلام مرتضي كيواني

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 114]