مسوول پروژه همكاري ايران وسرن: سهم ايران در پروژه عظيم سرن ازبرخي كشورهاي منطقه هم كمتراست ساخت قطعات تازه‌اي از شتابگر سرن در ايران درانتظار اختصاص بودجه است

واضح آرشیو وب فارسی:ايسنا: مسوول پروژه همكاري ايران وسرن: سهم ايران در پروژه عظيم سرن ازبرخي كشورهاي منطقه هم كمتراست ساخت قطعات تازه‌اي از شتابگر سرن در ايران درانتظار اختصاص بودجه است

خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: علمي

قدرتمندترين شتابگر ذرات جهان كه با هدف كشف اسرار كائنات طراحي شده، روز چهارشنبه(20 شهريورماه) با گسيل نخستين پرتو پروتوني در تونل عظيم LHC راه‌اندازي شد.

به گزارش سرويس علمي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، متعاقب شروع كار شتابگر بزرگ LHC در مركز تحقيقاتي عظيم سرن در شهر ژنو - حدود ساعت 9 و 50 دقيقه بامداد چهارشنبه 20 شهريور حدود پنج دقيقه پس از چرخش پروتون‌ها در مدار - نخستين برخورد پرتو پروتون با آشكارساز در آزمايش‌هاي CMS مشاهده شد.

CMS يكي از چهار آزمايش اصلي است كه در LHC ساخته شده و تيمي از محققان پژوهشكده دانش‌هاي بنيادي از ايران نيز در آن مشاركت دارند.

همكاري‌هاي ايران مربوط به ساخت قسمت‌هايي از آشكارساز و مشاركت در آزمايش و تحليل نتايج آزمايش‌هاست.

رييس پژوهشكده ذرات و شتابگرهاي پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي كه پروژه بزرگ LHC را بزرگترين پروژه تحقيقاتي جهان مي‌داند در گفت‌و‌گويي تفصيلي با خبرگزاري دانشجويان ايران ضمن تشريح جزئياتي از اين پروژه بزرگ بين‌المللي، اهداف و دستاوردهاي مورد انتظار، سهم و روند همكاري‌هاي ايران در اين طرح و مشكلات فراروي گسترش اين همكاري‌ها، حمايت بيشتر مسوولان را براي گسترش همكاري محققان ايراني و كسب جايگاهي در خور كشورمان در اين پروژه علمي بين‌المللي خواستار شد.

به گفته وي به دليل مسائل مالي و عدم تخصيص اعتبارات لازم، همكاري ايران با اين پروژه بسيار محدود و حتي كمتر از برخي كشورهاي منطقه است كه در چنين شرايطي، حضور موثر در اين طرح عظيم بين‌المللي و قرار نگرفتن در حاشيه آن جز با افزودن يكي، دو رقم به بودجه اندك تخصيصي امكان‌پذير نيست، تا شايد بتوان سهمي در حد كشورهايي مثل پاكستان و ارمنستان در اين پروژه پيدا كرد.

شتابگر عظيم سرن، بزرگترين پروژه علمي بشر

دكتر حسام‌الدين ارفعي در گفت‌وگو با خبرنگار «پژوهشي» ايسنا خاطر نشان كرد: پروژه شتابگر عظيم LHC اگر چه از سال 1995 زيرنظر مركز تحقيقات هسته‌يي اروپا (سرن) آغاز شده، ثمره حدود 25 سال كار فكري برنامه‌ريزي، مهندسي و فني متخصصان كشورهاي مختلف جهان است. پروژه LHC شايد بزرگترين پروژه علمي باشد كه مطمئنا در مقايسه با پروژه‌هايي مثل ساخت ماهواره ها و پرتاب فضاپيماها عمق و حجم علمي بيشتري دارد، طرح عظيمي كه دانش بشر را به ابعادي تازه مي‌رساند.

وي با اشاره به اين كه پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي از سال 2001 طي قراردادي كه بين وزير علوم وقت و رييس سرن امضا شد، همكاري خود را در پروژه شتابگر عظيم سرن آغاز كرده درباره اهميت آزمايش‌هاي اين شتابگر گفت: همانطور كه علم كوانتوم كه 100 سال پيش پايه گذاري شده، امروز به كاربرد رسيده كشفيات امروز در LHC هم طي 50، 60 سال آينده كاربردهاي خود را پيدا مي‌كند و البته مهمتر از اين كاربردها، دانشي است كه درباره طبيعت پيدا مي‌كنيم و گام‌هايي كه در جهت كشف اسرار جهان بر مي داريم. سرن از نظر مهندسي ساختمان، برق و ساير ابعاد، شاهكار و بي‌نظير است و فقط فيزيك آن نيست كه به سرحد دانش رسيده بلكه ساير علوم و تكنيك‌هاي مهندسي آن هم سرحدي است كه باعث مي‌شود تكنيك‌ها و روشهايي ابداع و به عرصه صنعت و فن‌آوري منتقل شده و آنها را متحول كنند. مثل شبكه عظيم اينترنت كه از همين سرن آغاز شده و الان صحنه علم و فرهنگ و تكنولوژي و اقتصاد جهان را متحول كرده است.

وي تصريح كرد: تاسيسات شتابگر سرن شامل يك مجموعه شتاب دهنده عظيم است كه در حاشيه شهر ژنو در مرز مشترك سوئيس و فرانسه به صورت تونلي به قطر 9 كيلومتر و محيط 27 كيلومتر در عمق بيش از 100 متري زير زمين احداث شده است. در اين تجهيزات پروتون‌هاي گسيل شده از دو منبع پرتو پر انرژي پروتوني توسط مگنتهايي كه در مسير نصب شده در تونل هدايت و انرژي آنها طي چند مرحله شتابدهي به 7 Tev و سرعت آنها به سرعتي بسيار بسيار نزديك به سرعت نور مي‌رسد.

دكتر ارفعي خاطرنشان كرد: از برخورد پروتون‌ها در اين تاسيسات ذرات جديدي به وجود آمده و اتفاقات زيادي مي‌افتد كه با بررسي آنها مي‌توان به خواص ماده در ابعاد بسيار كوچك ( 10 به توان 18- سانتيمتر) كه به تعبيري به مثابه ابعاد نانوي نانويي است كه امروز مورد توجه قرار گرفته، پي برده و ذرات بنيادي تشكيل دهنده مواد و چگونگي اندركنشي آنها را بررسي كرد.

وي تصريح كرد: در ادامه اين پروژه از چند سال ديگر علاوه بر پروتون‌ها، هسته سرب و طلا نيز در اين شتابگر استفاده خواهد شد كه اطلاعات بسيار بيشتري را در خصوص ذرات بنيادي در اختيار دانشمندان قرار مي‌دهند.

سرمايه‌گذاري عظيم جهاني در سرن براي يافتن يك ذره ناشناخته

دكتر ارفعي با بيان اين كه از برخورد پروتون‌ها در شتابگر LHC با توجه به انرژي بسيار بالاي آن ممكن است تا 100 هزار ذره ايجاد شود، اظهار كرد: البته از بين انبوه اين ذرات، تعدادي تازگي دارند كه بايد بتوانيم آنها را جدا كرده و بررسي كنيم. البته هدف علمي پروژه LHC در درجه اول بررسي وجود ذره‌اي ناشناخته موسوم به «هيگز» است كه نقشي بسيار اساسي در درك ما از جهان دارد و پيدا شدن يا نشدن آن، هر يك به نحوي دانش‌ فيزيك ذرات را به حركت در مي آورد. البته بيشتر فيزيكدان‌ها معتقدند كه در زماني نه چندان دور، ذره هيگز كه وجود آن طبق تئوريها پيش‌بيني شده مشاهده خواهد شد.

رييس پژوهشكده ذرات و شتابگرهاي پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي درباره اهميت اين ذره گفت: ذره هيگز ريشه جرم است و چرايي جرم داشتن ذرات را توضيح مي دهد و اگر هيگز نباشد، بايد دنبال مكانيزم ديگري براي توضيح جرم داشتن ذرات باشيم لذا مشاهده يا عدم مشاهده اين ذره نقش مهمي در پيشبرد نظريات فيزيك ذرات دارد.

دكتر ارفعي خاطرنشان كرد: تيم‌هاي مختلفي با تكنيك‌هاي متفاوت اندازه‌گيري خود را براي تفكيك و پردازش اطلاعات عظيم حاصل از آزمايش‌هاي شتابگر LHC آماده مي‌كنند كه البته به دليلي حجم بسيار بالا در آزمايشگاه‌هاي يك كشور قابل ذخيره نبوده و تمهيدات گسترده‌اي براي انتقال و نگهداري آن در آزمايشگاه‌هاي متعدد كشورهاي مختلف انديشده شده آماده كرده‌اند كه اميدوارم ما هم بتوانيم سهمي در اين بين داشته باشيم.

سياه‌چاله‌هاي كوچك LHC كسي را نمي‌بلعند!

وي در ادامه در پاسخ به سوال خبرنگار ايسنا درباره مخاطرات احتمالي راه‌اندازي شتابگر عظيم LHC خصوصا نگراني‌هايي كه درباره تشكيل سياه چاله در آن مطرح مي‌شود، گفت: احتمال ايجاد سياه‌چاله‌هايي كوچك در جريان كار شتابگر وجود دارد ولي خطري كسي را تهديد نمي‌كند،‌ چون پروسه‌هايي مشابه اين با شدت و تعداد كمتر در برخورد پرتوهاي كيهاني به جو زمين رخ مي‌دهد، لذا اگر قرار باشد خطري در شتابگر LHC ايجاد شود، بايد در جو هم چنين اتفاقي مي‌افتاد كه چنين نيست.

دكتر ارفعي خاطر نشان كرد: بررسي پرتوهاي كيهاني از روش‌هاي مطالعه ذرات است كه البته بايد منتظر برخورد ذره‌اي با انرژي بالا به جو باشيم كه در سرن چنين پروسه‌اي را به صورت مصنوعي ايجاد مي‌كنيم.

وي افزود: از طرف ديگر سياه چاله هاي كوچكي كه احتمالا در شتابگر سرن ايجاد مي‌شوند، با همان سرعت هم، متلاشي مي‌شوند، لذا فرصت بلعيدن كسي يا چيزي را نخواهند داشت، همچنان كه در جو چنين اتفاقي نمي‌افتد، بنابراين با خيال راحت اين آزمايش‌ها را انجام مي‌دهيم و دانشمندان خود را آماده كرده‌اند كه حتي اگر سياه چاله‌اي ايجاد شده و از بين برود، بتوانند از روي اثرات، آن را شناسايي كرده و از اتفاقات ديگر تفكيك كنند.

دكتر ارفعي خاطر نشان كرد: سياه چاله‌ها هم مثل پديده هاي ديگر جرم مشخصي دارند و شرايط اين آزمايش طوري است كه سياه چاله هاي كوچكي تشكيل مي‌شوند كه اثرات محدودي دارند.

وي در پاسخ به اين سوال ايسنا كه آيا احتمال دارد انفجار يا پديده پيش‌بيني نشده‌اي با انرژي فوق‌العاده بالا - همانند آنچه مثلا در زمينه فن‌آوري هسته‌يي شاهديم - در اين دستگاه اتفاق بيا‌فتد، گفت: با توجه به اين كه انرژي دو پروتون در بهترين شرايط اين آزمايش به 14Tev مي‌رسد و حدود 7 تا 20 هزار پروتون در سيستم داريم، به هر حال انرژي چنداني براي رخداد انفجار يا اتفاقي بزرگ وجود ندارد و با توجه به رقت بسيار ماده مورد استفاده و يك واكنش زنجيره‌ وار كه بتواند انرژي بالايي آزاد كند، انجام نمي‌شود .

دكتر ارفعي با بيان اين كه شتابگر سرن و تحقيقات فيزيك ذرات اساسا بسيار فراتر از علم هسته‌يي است، اظهار كرد: بخشي از جنبه‌هاي فيزيك هسته‌يي كه به كاربرد رسيده، علم دانسته شده‌اي بوده و چيز تازه‌اي ندارد. در اين دستگاه بسيار فراتر از هسته، اجزاي تشكيل دهنده آن مثل پروتون و نوترون و حتي فراتر از آن رفتار اجزاي دروني آنها (كوارك‌ها و گلوئون) را بررسي مي‌كنيم با اين حال نام سرن( سازمان تحقيقات هسته‌يي اروپا) كه به 55 سال پيش و زمان راه‌اندازي آن بر مي‌گردد، يادآور تحقيقات هسته‌يي است ولي الان با پيشرفت علم از فيزيك هسته‌يي بسيار دور شده است اگرچه فيزيك هسته‌يي هم جنبه‌هاي علمي زيبايي دارد كه در مراكز مختلف پيگيري مي‌شود.

احتمال رسيدن به فاز جديدي از ماده در شتابگر عظيم سرن

دكتر ارفعي در عين حال تصريح كرد: پديده‌هاي جالبي ممكن است بعدها با اين شتابگر ديده شود از جمله رفتن به فازي از ماده كه تاكنون مشاهده نشده است مثل پلاسماي كوارك و گلوئون؛ يعني تحت فشار يا دماي بسيار زياد پروتون و نوترون و ذرات هسته‌يي از حالت عادي خارجي شده و ملغمه‌اي از كوارك‌ها و گلوئون ايجاد كنند كه به طور طبيعي در مركز ستاره‌هاي بسيار سنگين يا در لحظات اوليه تشكيل جهان چنين پديده‌اي را شاهديم.

استاد پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي در گفت‌وگو با ايسنا خاطر نشان كرد كه چنين پديده‌هاي احتمالي از حدود چهار سال ديگر كه به جاي پروتون، هسته‌ سرب در شتابگر چرخيده و دو هسته سرب با انرژي بالا به هم برخورد كنند، قابل مشاهده خواهند بود.

سهم ايران در آزمايش CMS شتابگر سرن

دكتر ارفعي، تصريح كرد: در پروژه LHC چهار آزمايش بزرگ با آشكارسازهاي فراواني طراحي شده كه در چهار محل تلاقي دو پرتو پروتوني قرار گرفته‌اند. يكي آزمايشي به اسم اطلس كه يك دستگاه آشكارساز عظيم است و در مقابل آن دتكتور عظيم ديگري موسوم به CMS قرار گرفته و علاوه بر اين دو آزمايش كه اهداف متعددي دارند، دو آزمايش كوچكتر موسوم به LHCB و ALICE هم وجود دارد كه اهداف خاصتري را دنبال مي‌كنند. همكاري‌هاي محققان ايراني در اين پروژه كه از حدود سال 2001 آغاز شده مربوط به آزمايش CMS است.

وي خاطر نشان كرد: مسووليت ساخت دو قطعه مكانيكي از آزمايش CMS با عنوان ميز نگهدارنده آشكار ساز HF و محفظه استوانه‌يي پوشاننده آن را بر عهده داشته كه اين طرح چند سال پيش با نظارت مهندسان ناظر سرن و انتقال دانش فني مربوطه با موفقيت در داخل كشور انجام و قطعه مربوطه به سرن فرستاده شده است.

سهم اندك ايران در سرن به دليل كمبود اعتبارات

مسوول پروژه همكاري ايران و سرن در عين حال سهم كشورمان را در اين پروژه بزرگ با توجه به جايگاه در خور كشورمان و حتي در مقايسه با برخي كشورهاي منطقه اندك خواند و به ايسنا گفت: همكاري‌هاي ما بسيار مختصر است و علاوه بر ساخت دو قطعه ياد شده، سه نفر از دانشجويان ايراني تحصيلات دكتري خود را در سرن به پايان برده‌ و همكاري‌هايشان را ادامه مي‌دهند و چهار نفر ديگر هم در سرن مشغول كارند و دو نفر هم در قسمت شتابگر سرن و يك نفر در آزمايش آليس در قسمت دتكتور همكاري دارد كه در مجموع با تعدادي كه در پژوهشكده ذرات و شتابگرهاي پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي در ارتباط با LHC كار مي‌كنند، تعداد نيروهاي ايراني فعال در پروژه به زحمت به تعداد انگشتان دو دست مي‌رسد، ولي اميدواريم آنقدر نيرو داشته باشيم كه در يك يا دو جنبه خاص از CMS متخصص شويم كه البته در وضعيت فعلي و بودجه بسيار ناچيزي كه داريم، ميسر نيست.

وي تصريح كرد: كل بودجه‌اي كه طي سالهاي همكاري با اين پروژه (2001 تاكنون ) هزينه كرده‌ايم شايد حدود يك ميليون دلار باشد كه از طريق وزارت علوم، تحقيقات و فن‌آوري (ايسمو) تخصيص داده شده كه در مقايسه با ساير كشورها بسيار اندك است؛ به طوري كه كشوري مثل پاكستان لااقل در دو مرحله كه اطلاع دارم 15 ميليون دلار به سرن كمك كرده،‌ تركيه علاوه بر سرمايه‌گذاري بسيار بيشتر، ضمن اين كه متخصصان زيادي از دانشگاه‌هاي آن كشور با سرن همكاري دارند، حدود 100 نفر نيرو در سرن دارد كه نيروهاي اندك ما با آنها قابل مقايسه نيست در حالي كه مسوولان پروژه كه تعامل بسيار خوبي با ما دارند هم از ما انتظار دارند كه همكاري‌هاي خود را در قسمت‌هاي ديگر توسعه بدهيم.

رييس پژوهشكده ذرات و شتابگرهاي پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي در عين حال سهم ايران در اين پروژه را با توجه به جايگاه در خور كشورمان و حتي در مقايسه با برخي كشورهاي منطقه اندك خواند و به ايسنا گفت: همكاري با سرن مي‌تواند ضمن ارتقاي جايگاه و اعتبار علمي كشور، تجارب، آموزه‌ها و دستاوردهاي علمي، مديريتي و تكنولوژيك فراواني براي كشور داشته باشد از جمله ياد گرفتن مهارتهاي فني و نحوه مديريت پروژه‌هاي بزرگ و كار كردن در يك مجموعه عظيم علمي چرا كه تنها در آزمايش CMS علاوه بر ايران 34 كشور ديگر با حدود دو هزار دانشمند همكاري دارند.

استاد پژوهشكده ذرات و شتابگرها در عين حال تصريح كرد كه عهده گرفتن نقشي در خور در جريان مطالعات عظيم شتابگر LHC با بودجه‌هاي تخصيصي فعلي كه كمترين ميزان بودجه در بين كشورهاي فعال در آزمايش CMS است، ميسر نيست، به طوري كه ما حتي براي تامين هزينه سفر محققان ايراني به سرن هم با مشكل مواجهيم و در صورت ادامه اين وضع محققان ايراني همواره در حاشيه باقي خواهند ماند.

دكتر ارفعي در گفت‌و‌گو با ايسنا خاطر نشان كرد: اگر بخواهيم واقعا نقشي در پروژه LHC داشته باشيم بايد يك فاكتور 10 تا 50 مقابل رقم فعلي بودجه اختصاصي قرار بگيرد تا سهم در خور ملت 70 ميليوني ايران را ادا كند، به اين ترتيب مي‌توانيم از لحاظ علمي پيشرفت كرده و نام كشور را اعتلاء دهيم.

وي گفت: اگر مسوولان امر بودجه كافي را به همكاري‌هاي ايران در اين پروژه علمي اختصاص دهند مي‌توانيم تعداد دانشجويان و محققان ايراني اعزامي به سرن را كه در حال حاضر انگشت‌شمار هستند افزايش دهيم و تعهدات خود را در زمينه ساخت بخشي از آشكارسازهاي پيشرفته شتابگر عظيم سرن كه مي‌تواند بستري براي انتقال دانش و فن‌آوري‌هاي پيشرفته به كشور باشد عملي كنيم. در اين صورت ضمن اطلاع از آخرين فن‌آوري‌هاي روزكه هنوز به كاربرد نرسيده مي‌توانيم به جايگاه مناسب و تثبيت شده‌اي در عرصه علم جهان برسيم و بدين ترتيب ديگر نمي‌توان ايران را از صحنه‌هاي تصميم‌گيري علم دنيا كنار گذاشت.

انتهاي پيام
جمعه 22 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايسنا]

[مشاهده در: www.isna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 102]