اخلاق در فضاي مجازي/ 62نگاهي به مصداق‌ها و معيارهاي اخلاق سايبريورود اخلاق به فضاي مجازي منجر به تفسير به رأي كاربران از دين نشود

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: اخلاق در فضاي مجازي/ 62نگاهي به مصداق‌ها و معيارهاي اخلاق سايبريورود اخلاق به فضاي مجازي منجر به تفسير به رأي كاربران از دين نشود
گروه وبلاگ و IT: امروزه لزوم ورود مفاهيم اخلاقي به فضاي مجازي به‌شدت احساس مي‌شود، اما نبايد اين ورود به‌نحوي باشد كه كاربران فضاي مجازي با استفاده از ويژگي‌ بي‌حد و مرز بودن و تكثرگرايي اين فضا، شروع به تفسير به رأي در مفاهيم اخلاق كنند، در اين‌صورت تنها چيزي كه در فضاي مجازي رعايت نمي‌شود اخلاق است.
يكي‌ از مسائل‌ اساسي‌ در نظام‌هاي‌ اخلاقي‌ اين‌ است‌ كه‌ معيار فضيلت‌ اخلاقي‌ چيست؛ يعني‌ با توجه‌ به‌ چه‌ معياري‌ مي‌توان‌ عملي‌ را عمل‌ اخلاقي‌ دانست؟ هدف‌ نهايي‌ در زندگي‌ انسان‌ رسيدن‌ به‌ قرب‌ الهي‌ است‌. بر اين‌ اساس، هر عملي‌ كه‌ انسان‌ را به‌ اين‌ هدف‌ نزديكتر سازد، از ارزش‌ اخلاقي‌ برخوردار است‌.

چنين‌ عملي‌ «فضيلت‌» خوانده‌ مي‌شود؛ بنابراين، اگر عملي‌ به‌ ظاهر خوب‌ و شايسته‌ باشد ولي‌ انسان‌ رابه‌ آن‌ كمال‌ نهايي‌ نزديك‌ نگرداند، در نظام‌ اخلاقي‌ اسلام‌ فاقد ارزش‌ است‌. براي‌ توضيح‌ بيشتر، بايد توجه‌ داشت‌ كه‌ هر عملي‌ از دو جزء كاملاً مشخص‌ شكل‌ يافته‌است.

اول؛ نيت كه‌ به‌ منزله‌ روح‌ عمل‌ است‌ و دوم‌؛ شكل‌ عمل‌ كه‌ در حكم‌ جسم‌ و كالبد عمل‌ است، مثلاً كسي‌ كه‌ چيزي‌ را به‌ ديگري‌ مي‌بخشد؛ اين‌ بخشش، شكل‌ عمل‌ و روح‌ آن، قصد و نيت‌ كسي‌ است‌ كه‌ مي‌بخشد. براي‌ اين‌ كه‌ عملي‌ از نظر اسلام‌ فضيلت‌ محسوب‌ شود(داراي‌ ارزش‌ اخلاقي‌ باشد) بايد در انجام‌ آن‌ عمل‌ هم‌ نيت‌ خالص‌ براي‌ خدا باشد(اخلاص‌ در نيت‌) و هم‌ شكل‌ عمل‌ مطابق‌ فرمان‌ خدا باشد؛ شرط‌ اول‌ را «حسن‌ فاعلي‌» و دومي‌ را «حسن‌ فعلي‌» مي‌نامند.

بنابراين، هر عمل‌ با هر نيت‌ سازگاري‌ ندارد. نمي‌توان‌ عمل‌ ناپسندي‌ را با نيت‌ الهي‌ انجام‌ داد؛ همچنان‌ كه‌ نمي‌توان‌ عمل‌ شايسته‌ را با نيت‌ نادرست‌ به‌ جاي‌ آورد.

با وجود ستيزهاي بسياري كه در جهان امروز جريان دارد، سخن راندن از صلح جهاني، اديان جهاني و حتي يك اخلاق جهاني نسنجيده و شتابزده به نظر مي‌آيد. ما نه‌تنها نيازمند يك سياست و ديپلماسي نوين هستيم، بلكه به يك تغيير نگرش ديني، پذيرش حقيقي يكديگر و يك اخلاق جديد محتاجيم.(در جستجوي اخلاق جهاني، هانس كونگ)

در گزارش پيش به اين نتيجه رسيديم كه شايد بتوان گفت معيارها و مصداق‌هاي اخلاق در فضاي مجازي با معيارهاي فضاي واقعي تفاوتي ندارد و انديشه و گرايش و رفتارهاي نوشتاري كه هر فرد در فضاي واقعي رعايت مي‌كند مي‌تواند معياري براي اخلاق مجازي نيز محسوب شود.

در فضاي واقعي هر فرد خط قرمزها‌يي را براي خود قرار‌ داده تا به حقوق ديگران تجاوز نكند و به حريم شخصي آنها احترام بگذارد، براي مثال در فضاي مجازي دروغ، تهمت، ريا، تجسس و غيره جزو رذايل اخلاقي به‌شمار مي‌آيند و در فضاي مجازي نيز اين رفتارها در قالبي ديگر بداخلاقي ناميده‌ مي‌شوند.

براي مثال هك كردن آي دي ديگران، يا عدم رعايت كپي‌رايت همان نفوذ به حريم شخصي است يا نشر يك دروغ در فضاي مجازي به همان ميزان در فضاي مجازي نكوهيده است كه در فضاي واقعي.

تعريف مفهومي با عنوان «اخلاق مجازي» براي فضاي مجازي امري اجتناب ناپذير است، پس بايد مصداق‌ها و معيارهايي نيز براي اين مفهوم تعريف كرد و قوانين قابل دسترسي را براي كاربران اينترنتي تبيين كرد كه قابل اجرا در فضاي مجازي نيز باشد تا كاربران با سهولت بتوانند علي‌رغم فضاي آزاد و بي‌حد و مرز فضاي مجازي اخلاق‌مدار باقي بمانند.

در ادامه بحث مصداق‌ها و معيارهاي اخلاق در فضاي مجازي حجت‌الاسلام «علي خراساني»، عضو هئيت علمي مركز فرهنگ و معارف قرآن در گفت‌وگو با خبرگزاري قرآني ايران(ايكنا) بيان كرد: چون در فضاي مجازي به دليل آساني دسترسي مخاطبان، حساسيت‌هاي بيشتري بايد داشته باشيم و در تأمل اوليه همه آن چيزي كه از اخلاق در فضاي واقعي وجود دارد در فضاي مجازي نيز قابل رعايت است.

«حرمت‌الله خانگل‌زاده»، مدير انجمن عقائد كانون گفتمان قرآن و پاسخ‌گوي قرآني گروه پاسخ به سؤالات و شبهات قرآني مركز فرهنگ و معارف قرآن، اظهار كرد: تمام آنچه را كه در قالب مفاهيم اخلاقي گنجانده مي‌شود بايد به عنوان يك معيار براي براي رعايت اخلاق باشد. با توجه به گستردگي روابط ما در فضاي مجازي نسبت به فضاي حقيقي، رعايت معيار و ملاك‌هاي اخلاقي براي آنهايي كه داعيه اخلاق‌مداري دارند بيشتر نمود پيدا مي‌كند.

مدير انجمن عقائد كانون گفتمان قرآن، اضافه كرد: معيار و ملاك اخلاق به‌خصوص براي مسلمانان همان چيزي است كه قرآن و اهل بيت(ع) فرموده‌اند و لا غير. معارف غني اسلامي داراي تمتم نكات و مفاهيم اخلاقي اجتماعي و فردي و غيره هستند پس نيازي به شبيه‌سازي اخلاق نيست بلكه با رعايت همان مفاهيم و ملاك‌ها مي‌توان اخلاق را در اين فضاي مهم با رعايت تمام جوانب و اصول آن پياده كرد.

اين بلاگر قرآني عنوان كرد: شبيه‌سازي در جايي است كه انسان در مورد آن مصداق احساس كمبود و كاستي كند در حاليكه در زمينه اخلاقي از لحاظ مفهومي هيچ‌گونه كاستي مشاهده نمي‌شود كه بخواهيم از شبيه‌سازي براي پياده‌كردن اخلاق كمك بگيريم.

وي تأكيد كرد: علاوه بر اينكه در صورت مطرح شدن اخلاق به شيوه شبيه‌‌سازي اين خطر، مقوله اخلاق را تهديد مي‌كند كه هر كسي به خود اجازه دهد تعريف مستقلي از اخلاق باب ميل خود ارائه كند كه در آن صورت تنها چيزي كه رعايت نخواهدشد، اخلاق است.

«مرجان سهرابي» كارشناس ارشد فقه و حقوق و بلاگر ديني، تصريح‌ كرد: معيارهاي اخلاق به‌طور عام در حوزه مجازي با دنياي بيرون تفاوتي ندارد. منتهي به علت تفاوت در مصاديق، به اين معيارها نيز نگاهي متفاوت مي‌شود اما حقيقت آنست كه آنچه در معيارهاي اخلاق در حوزه سايبر با ساير حوزه‌ها متفاوت است؛ تطبيق اين معيارها و ملاك‌ها با شرايط حاكم بر اين فضا و قلمروي ويژه آن است.

سهرابي بيان ‌كرد: از آنجايي كه مجموعه دنياي مجازي بازتابي از افراد و واقعيت‌هاي وجودي آنها در جهان بيرون است، بايد گفت آنچه در زمينه احوال، اخلاق، ارزش‌هاي حاكم و منش‌ها و رفتارهاي افراد در دنياي مجازي ديده‌ مي‌شود نيز بازتابي از اعتقادات، رفتارها و اخلاقيات و در مجموع نمادي از پايبندي آنها به اين اصول است.

وي ادامه‌ داد: همچنين آنچه در زمينه رفتارهاي افراد در دنياي مجازي ديده‌ مي‌شود انعكاسي است از هنجارها و ناهنجاري‌هايي كه براي فرد در واقعيت دروني شده و اكنون با استفاده از فضاي آزادي كه در اختيار او نهاده شده به ارائه آنها مي‌پردازد.

وي گفت: پس براي شبيه‌سازي اخلاق در فضاي سايبر بايد به «من واقعي» آنها در دنياي خارج از فضاي مجازي رجوع كرد و با نهادينه كردن اخلاق در آنها منتظر انعكاس و رعايت اين اصول در فضاي مجازي بود.

اين بلاگر ديني در ادامه گفت: از آنجايي كه فضاي مجازي، دنيايي بي‌نهايت وسيع است و همانند فضاي غير‌مجازي افراد با گرايش‌ها و اعتقادات و نگرش‌هاي متفاوتي در حال زندگي و گذران اوقات در آن هستند؛ عملياتي‌شدن اخلاق به صورت عام و همه‌گير در اين فضا شدني به نظر نمي‌رسد.

وي افزود: اما اگر منظور رعايت حقوق افراد و احترام به محدوده‌ و حوزه‌ها و حريم ساير افراد باشد كه مي‌توان گفت از جمله اشتراكاتيست كه بيشتر افراد با اعتقادات متفاوت نيز در حوزه اخلاق به رعايت آن اعتقاد دارند، گسترش و ترويج اخلاق در عرصه‌هاي تحت سيطره حاكميت‌ها مي‌تواند بازوي كمكي بزرگي در گام برداشتن در اين مسير باشد.

اين كارشناس ارشد فقه و حقوق تصريح‌ كرد: از آنجا كه تسلط و سيطره بر فضاي سايبر، به صورت حاكميتي واحد نيز غير ممكن است، اگر منظور از عملياتي شدن اخلاق، رعايت اخلاق واخلاقيات در تمام دايره تحت نفوذ آن باشد؛ چندان عملي به نظر نمي‌رسد. خصوصاً كه ملت‌ها و نيز حاكميت‌ها در تعريف اخلاق نيز وحدت نظر ندارند.

وي ادامه داد: همچنين با عنايت به اينكه اداره هر بخش اين كلان شهر رو به گسترش، در دست بخشي از حاكميت‌ها در دنياي واقعي است؛ نبايد انتظار تسلط يك فرهنگ و يا يك شيوه حاكم بر اخلاق مد نظر يك فرهنگ يا دين خاص را داشت.

«محمدرضا كلاهي»، دانشجوي دكتراي جامعه شناسي دانشگاه تهران، افزود: به منظور عملياتي كردن اخلاق ديني در فضاي مجازي راهي جز نهادينه شدن اخلاق در جامعه وجود ندارد و راه‌هاي آن در مورد اينترنت هم مانند ساير موارد است. تا جايي كه به اخلاق مربوط مي‌شود، راهي كه مخصوص تثبيت اخلاق در مورد خاص استفاده از اينترنت باشد وجود ندارد. اما اگر وارد حوزه «حقوق» شويم البته وضع قوانين حقوقي خاصي لازم است.

«مريم حاج‌محمدي»، دانشجوي كارشناسي ارشد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي، عنوان كرد: براي عملياتي شدن اخلاق در فضاي مجازي گسترش روحيه تقوا و پرهيزكاري در جامعه بسيار حائز اهميت است، زيرا فضاي سايبر محصول جامعه است و از جامعه تأثير مي‌‌پذيرد و بر آن تأثير مي‌گذارد.

«ابوالفضل درخشنده»، محقق، مدرس و نويسنده ادبيات دفاع مقدس، با اشاره به معيارهاي اخلاق در فضاي مجازي، ابراز كرد: معيار اخلاق رعايت هنجارها و بايد و نبايدهاي همين دنياي حقيقي است. در دنياي حقيقي قلمرو و حيطه شخصي افراد مشخص است، در دنياي مجازي نيز سايت و وبلاگ افراد حريم شخصي افراد محسوب مي‌شوند و بايد به سايت‌ها و وبلاگ‌ها به چشم خانه فرهنگي افراد توجه شود. نه يك مكان عمومي.

اين مدرس ادبيات دفاع مقدس اظهار كرد: نويسنده وبلاگ همان‌گونه كه هر كالاي آلوده‌اي را به خانه حقيقي خود نمي‌برد، نبايد هر مطلب و يا عكس مضري را در خانه مجازي خود قرار دهد و خواننده نيز نبايد هر چيزي را در پاسخ در خانه مجازي ديگران به‌عنوان كامنت يا نظر بگذارند.

وي با تأكيد بر اينكه شأن نويسندگان اين عرصه بسيار بالاتر از آن است كه قلم خود را به هرزه‌نويسي آلوده كنند، افزود: اگر باور كنيم دنياي مجازي نيز قسمتي از دنياي حقيقي ما است، بدون شك اين شبيه‌سازي انجام مي‌گيرد. تنها بايد از پشت نقاب مانيتور خارج شويم و باور كنيم كه در اين دنياي جديد بايد هماني باشيم كه هستيم.

حجت‌الاسلام «محمدمهدي نمازي»، سردبير فصلنامه تخصصي ره‌آورد نور، درباره شبيه‌‌سازي اخلاق در فضاي مجازي يادآور شد: آنچه از واژه اخلاق در فضاي حقيقي و دنياي واقعي فهميده مي‌شود قابل تسري به فضاي مجازي است. به نظر من فهم دقيق دنياي مجازي و فضاي سايبر درك بسيازي از مفاهيم فلسفي را آسان‌تر مي‌كند. اينكه دنياي مجازي تخيل و رويايي از دنياي حقيقي است و انعكاسي آئينه‌وار از حقايق ملموس جامعه بشري است و تجلي تخيلات دست نايافتني انساني است خود تأمل برانگيز است.

وي تأكيد كرد: به همين خاطر جامعه‌شناسان و فلاسفه غرب نيز در مواجهه با اين فضاي اسرارآميز براي تعريف آن به عبارت متضاد حقيقت مجازي روي آوردند. سپس به مرور ايام كه هيجانات اين دنياي نوپديد فروكش كرد و ابعاد و وسعت فضاي سايبر روشن شد، اصطلاح دنياي مجازي پيش كشيده شد، آنگاه معلوم شد كه هر آنچه ممكن است در دنياي واقعي رخ دهد در اين دنيا نيز ممكن‌الوقوع خواهدبود.

سردبير فصلنامه تخصصي ره‌آورد نور، با بيان اينكه بنابر اين درك صحيح مفهوم دنياي مجازي مي‌تواند مفهوم اخلاق در اين فضا را نيز تا حدودي روشن سازد، بيان كرد: به اين ترتيب همچنان كه در دنياي واقعي داشتن صفات مثبت يا منفي اخلاقي داراي بازتاب در حوزه عملكرد انساني است و به قول معروف از كوزه همان برون طراود كه در اوست، به همين ترتيب نيز تمامي خصوصيات اخلاقي در دنياي مجازي تأثيرگذار خواهدبود و عواقب مثبت يا منفي آن شبيه‌سازي شده و در فضاي مجازي رخ نموده و اثرات خود را در دنياي واقعي خواهدگذاشت.

نمازي با اشاره به اينكه يك اصل كلي كه مي‌توان بر آن تأكيد كرد اينكه برخورداري از سجاياي اخلاق صفاتي مي‌تواند تمامي حوزه‌هاي عملياتي انسان را در جامعه حقيقي يا مجازي تحت تأثير قرارداده و به اخلاق عملي تبديل شود، گفت: در اين فرض حضور در فضاي حقيقي يا مجازي موضوعيتي نخواهد داشت انسان متخلق به اخلاق چه شناخته شود يا نشود پايبند خلقيات و صفات مثبت يا منفي خود خواهدبود.

وي ادامه داد: تصور كنيد انساني كه خصوصيات اخلاقي او را از انتشار ميكروب و ويروس‌هاي خطرناك در جامعه واقعي باز مي‌دارد اگر به تكنيك و فناوري ساخت ويروس‌هاي رايانه‌اي نيز دست يابد و بداند كه اين كار فقط يك سرگرمي نيست كه انتشار آن در فضاي سايبر خسارت‌هاي جبران‌ناپذيري در پي خواهد‌داشت و يا انتشار اكاذيب و شايعات و يا مطالب انحرافي تأثير منفي پرسرعت و فراگير خود را بر حامعه مجازي و سپس در دنياي حقيقي خواهد‌گذاشت. قطعاً از اين عمل سر باز خواهد زد.

سردبير فصلنامه تخصصي ره‌آورد نور، تصريح كرد: زيرا اخلاق انساني وي را از انجام اين اعمال در هر شرايطي نهي مي‌كند. البته بايد تأكيد كرد كه تجربه پانزده ساله ورود انسان به دنياي مجازي ثابت كرده‌است كه هر عمليات و فعاليتي در فضاي مجازي تأثيري شگفت بر دنياي حقيقي خواهدگذاشت و كنش‌ها در دنياي مجازي واكنش‌ها در دنياي حقيقي را به دنبال دارد.

وي در ادامه عنوان كرد: مهم‌تر آنكه هر آنچه در عمق زمان پيش رويم و نرخ دسترسي به اين فضا را بيشتر كنيم اين تأثير عميق‌تر و مؤثرتر خواهدشد. به هر صورت آنچه از اخلاق در فضاي مجازي فهميده مي‌شود مطابق درك مفاهيم اخلاقي در دنياي حقيقي است يعني رعايت مصالح انساني و توجه به خط قرمزهاي موجود در دنياي حقيقي. تنها چيزي كه تصور ما را از مفهوم اخلاق در فضاي سايبر كمي دچار ابهام مي‌كند اضافه شدن دنياي مجازي به مفاهيم اخلاقي است.

نمازي درباره معيارهاي اخلاق در فضاي مجازي، بيان كرد: شناخت معيارهاي اخلاقي در دنياي مجازي نمي‌تواند از معيارهاي آن در دنياي حقيقي چندان متفاوت باشد. اگر رعايت حقوق ديگران را يك سجيه اخلاقي تلقي كنيم بديهي است كه توجه به اين معيار در رفتار آدم‌هاي ناشناس و نقاب بر چهره دنياي سايبر مي‌تواند آنان را متخلق به اخلاق معرفي كند.

وي در توضيح اينكه آيا مي‌توان اخلاق را در فضاي سايبر شبيه‌سازي كرد، افزود: در ابتدا آنچه به نظر مي‌رسد اينكه اخلاق از جمله ملكات و صفات نفساني است كه ظهور و بروز آن در عملكرد و افعال بيروني آدم قابل درك و بر محيط تأثيرگذار است.

نمازي ادامه داد: از اين رو تصور شبيه‌سازي اخلاق در فضاي مجازي مانند تصور شبيه‌سازي حسادت و خشم يا شوق و شعف است كه تا نمود و عينيتي نداشته باشد نمي‌توان آن را نشان داد يا به ديگران منتقل كرد اما اگر گفته شود توصيه به رعايت اخلاق و توجه به آموزه‌هاي اخلاقي را در فضاي سايبر شبيه‌سازي كنيم شايد بتوان ايده‌هايي مطرح كرد.

سردبير فصلنامه تخصصي ره‌آورد نور، اظهار كرد: مثل آنچه اكنون براي ورود به سايت‌هاي خشن يا برخي سايت‌هاي غيراخلاقي پيامي مشاهده مي‌كنيد كه ورود زير 18 سال ممنوع. اگر چه نفس اين سايت‌ها خود خلاف اخلاق و فطرت انساني است اما دايركنندگان اين پايگاه‌ها براي موجه نشان دادن خود به چنين پيام‌هايي متوسل مي‌شوند.

نمازي اضافه كرد: اما با كمي تأمل با توجه به انعطاف در فضاي مجازي به نظر مي‌رسد هر كاري امكان‌پذير باشد همچنان كه پيوسته انسان براي نشان دادن معقول به محسوس متوسل مي‌شده است امروزه نيز امكان شبيه‌سازي سجاياي اخلاقي كه كاربر به اختيار خود آن را برگزيند و افسانه‌وار روئين‌تن شده و مصون از آلوده شدن و آلوده كردن در دنياي مجازي وارد شود دور از انتظار نيست.

كامپيوترها مرز نمى شناسند. شبكه‌هاى كامپيوترى، خصلتى حقيقتاً جهانى دارند. در نتيجه، هنگامى كه از اخلاق كامپيوترى سخن مى‌گوييم، از اخلاقيات جهانى در حال شكل‌گيرى سخن گفته‌ايم.

اگر اكثريت يا تمامى كاربران كامپيوترها به قوانين اخلاقيات كامپيوترى ـ صرف نظر از آن كه چگونه وضع شده‌اند - احترام نگذارند، آدابى بى‌فايده خواهند بود.

به بيان ديگر در آينده قوانين علم اخلاق كامپيوترى مى‌بايست مورد قبول اكثريت يا تمامى انسان‌هاى ساكن كره زمين قرار گيرد، يعنى علم اخلاق كامپيوترى جهان شمول خواهدبود، اخلاقياتى جهانى و همگانى. (علم اخلاق كامپيوتري، ترل وارد بينوم)
جمعه 22 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 202]