موسيقي - اذان‌ از دماوندي تا موذن‌زاده

واضح آرشیو وب فارسی:قدس: موسيقي - اذان‌ از دماوندي تا موذن‌زاده
موسيقي - اذان‌ از دماوندي تا موذن‌زاده

سحر طاعتي:فارس:دعوت آسماني اذان از زمان پيامبر گرامي اسلام تاكنون با الحان و نغمات مختلف صورت گرفته است اما در ميان ملل مسلمان جهان ايرانيان به دليل برخورداري از ذوق سرشار و نغمات گوش‌نواز موسيقي ايراني اذان‌هاي شنيدني قابل توجهي را در فرهنگ و هنر اسلامي ضبط و ثبت كرده‌اند. اذان كه معني لغوي آن آگاهي دادن، آگاهانيدن و خبر به گوش رساندن است در دين اسلام معنايي چون ندايي براي اعلام وقت نماز با الفاظ مخصوص است. براي اولين‌بار بلال حبشي در فتح مكه به صورت رسمي و با صداي بلند اذان گفت و از آن زمان تاكنون اين ندا در بين مسلمانان به انواع مختلف شنيده مي‌شود.

اذان روي صفحه گرامافون با صداي موذن مظفرالدين شاه
اذان گويي با لحن موسيقي ايراني توسط برخي خوانندگان آواز ايراني در گذشته انجام شده است كه از اين دست مي‌توان به اذان ابوالحسن دماوندي يكي از خوانندگان اواخر قاجاريه و اوايل پهلوي اشاره كرد. اذان او كه در فواصل بيات ترك است در واقع نخستين نمونه ضبط شده اذان روي صفحات گرامافون است كه در سال 1308 ضبط شده است. او كه علاوه بر خواننده بودن، موذن مظفرالدين شاه بوده در سال 1359 دار فاني را وداع گفت.
موذنين عصر قاجار
اذان گويي در بين استادان موسيقي آوازي از سال‌هاي بسيار دور رواج داشته به‌طوري كه بسياري از استادان آواز در دوره قاجاريه جزء مشهورترين موذنان آن زمان بوده‌اند. كه از آن جمله مي‌توان به ‌سيدحسين عندليب‌اصفهاني موذن مسجد سپهسالار (مطهري)،‌ حاج موذن تفرشي پدر حسين قلي‌خان نكيسا كه در عهد محمدعلي شاه، موذن مشهوري بود، ابوالحسن دماوندي موذن مظفرالدين شاه،‌ سيدعبدالرحيم اصفهاني استاد دماوندي،‌ قربان خان قزويني معروف به شاهي و تاج اصفهاني اشاره كرد.
اذان تاج‌اصفهاني تجربه نو در بيات ترك
پس از دماوندي حدود 15 سال بعد، تاج اصفهاني خواننده مكتب اصفهان، اذاني را در بيات ترك خواند كه به نوعي تجربه ديگري از اذان‌گويي در اين دستگاه بود چراكه قبل از او نيز اساتيد ديگري چون دماوندي در بيات ترك اذان گفته بودند. تحريرهاي آوازي در اذان تاج‌اصفهاني به وضوح پيداست او در واقع با همان سبك آوازي خود دست به خواندن اذان زده است. او كه از استادان برجسته آواز ايراني بود ضمن خوانندگي، سرپرست نوازندگان راديو اصفهان نيز بود و در راديو اصفهان به اجراي برنامه‌هايي با تار اكبرخان نوروزي و برنامه آموزش گوشه‌هاي دستگاه‌هاي موسيقي ايراني پرداخت.
اذان‌گويي در سه دستگاه موسيقي
عطاءالله اميدوار معمار، شهرساز، نقاش و موسيقي‌دان بود كه فنون آوازي موسيقي ايراني را پيش سليمان امير قاسمي آموخته است. اين خواننده نيز همانند ديگر آوازخوانان موسيقي ايراني به اذان‌گويي در دستگاه‌هاي مختلف موسيقي پرداخته است البته او بر خلاف ديگران كه تنها در بيات ترك اذان گفته‌اند تجربه‌هايي را در دستگاه‌هاي نوا، همايون و چهارگاه انجام داده به طوري كه با استناد به شيوه هاي آوازي در اين دستگاه‌ها اذان گفته است. البته به گفته بسياري از اهالي فن موفق‌ترين تجربه اميدوار در اذان گويي در دستگاه چهارگاه است. اين اذان به‌‌طور مشخص در گوشه منصوري شكل مي‌گيرد.
اذان جاودانه موذن‌زاده 53 سال پيش گفته شد
در كنار تمامي موذنيني كه يا خواننده بودند يا از ابتدا موذن، رحيم موذن‌زاده اردبيلي در 30 سالگي يعني در سال 1334 اذان معروفش را گفت. اين اذان در حال حاضر جاودانه‌ترين اذان در ايران است كه در گوشه «روح الارواح» خوانده شده.
او اين اذان را در استوديو شماره 6 راديو پس از چندبار سعي و تلاش در گوشه‌هاي مختلف موسيقي ايراني در بيات ترك خواند. ماندگاري اين اذان به‌واسطه فضاي دستگاه بيات ترك با صداي موذن‌زاده است كه باعث گرديده اذان او به عنوان اولين‌ رويداد از چهار رويداد منحصر به فرد در موسيقي آييني- مذهبي ايران ثبت شود.
موذن‌زاده كه همراه با پدرش شيخ عبدالكريم در راديو اذان مي‌گفت بارها درباره اذان جاودانه‌اش گفته بود: اين اذان را در حالي كه روزه‌دار بوده‌ام گفتم و در واقع مي‌خواستم اذاني بگويم كه براي فرهنگ ايران و اسلام يادگاري ارزنده باشد.
موذن‌زاده در مصاحبه‌اي گفته است: پس از ضبط اين اثر هميشه يك احساس غرور معنوي در طول سال‌هاي گذشته با من همراه بوده است و اگر تنها همين ثروت معنوي باقي بماند براي من كافي است.
اذان مرحوم موذن زاده يادآور روزهاي ماه مبارك رمضان است و گوش هر ايراني با آن آشناست. محمدرضا شجريان استاد آواز ايراني كه خود در خواندن قرآن و مناجات صاحب شناخت و مهارت غيرقابل انكاري است اذان موذن‌زاده را در تاريخ ماندگار مي‌داند. به گفته شجريان او دستگاه عظيم بيات ترك را در پنج دقيقه خلاصه كرده است.
موذن زاده‌ها خانوادگي موذن بوده‌اند
در خانواده رحيم موذن‌زاده تنها او و پدرش موذن نبوده‌اند بلكه اذان گفتن در خانواده آنها بيش از 150 است كه موروثي است. پدر رحيم موذن‌زاده تا دهه 20 در‌ اردبيل اذان‌ مي‌گفته و بعد از او رحيم فرزند او راه پدر را ادامه داده است البته دو برادر او سليم و داوود نيز اذان مي‌گويند.
سليم موذن‌زاده كه هم‌اكنون فعاليت‌هاي مذهبي خود را با نوحه‌خواني و مداحي ادامه مي‌‌دهد اذانش را در دستگاه ماهور خوانده است.
اذان صبحدل همرديف موذن زاده
حسين صبحدل از جمله موذنيني است كه به تمام زواياي موسيقي ايراني تسلط كافي دارد و همين مسئله باعث خلق اذان او در مايه بيات ترك شد. اذان او همانند موذن‌زاده در يك دستگاه است اما دو نوع متفاوت را با شيوه مختلف آوازي بيان مي‌كند.
قدمت اذان صبحدل به سه دهه مي‌رسد كه در واقع جزء آخرين اذان‌هاي شكوهمند است. البته او اذاني هم در ماهور دارد.
به گفته بسياري از صاحب‌نظران اذان موذن‌زاده و صبحدل هم پهلو و هم رديف هستند و نمي‌توان يكي را بر ديگري برتر دانست.
حسين صبحدل پايه‌گذار بسياري از برنامه‌هاي مذهبي و بيشتر مناجات‌خواني‌هاي ماه مبارك رمضان بوده است.
اذان كاظم‌زاده تم غربي دارد
در سال‌هاي اخير بسياري از نوحه‌خواني‌ها رنگ و بوي سنتي و قديمي خود را از دست داده و توسط اداكنندگان آنها با تم موسيقي غربي بيان مي‌شود. البته اين مسئله در بين موذنين نيز وجود دارد به‌طوري كه كاظم‌زاده نيز در اذانش از تم غربي بهره برده است. هرچند كه به گفته برخي اذان او نسبتا موفق و زيباست اما از دل چند دهه مداحي با الگوي موسيقي غربي و پاپ ايراني بيرون آمده است. در واقع ساختار اذان‌گويي سنتي ايراني در اين اثر شنيده نمي‌شود.
ديگر موذنين ايران
علاوه بر اذان‌گويان پيشكسوت كه اذان‌شان تسلي‌بخش روح است موذنين ديگري هستند كه هر روزه صداي اذان‌شان در هر صبح و ظهر و شام از راديو و تلويزيون پخش مي‌شود كه از آن جمله مي‌توان به كاظم محمدزاده، حسن رضائيان، آقاتي، روحاني‌نژاد، تسويه‌چي، كريمي و... اشاره كرد.
چهارشنبه 20 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قدس]

[مشاهده در: www.qudsdaily.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1307]