به مناسبت روز دامپزشكی

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: به مناسبت روز دامپزشكی

یكى از شاخه هاى علوم زیستى، دامپزشكى است. رشته اى كه دانشمندان و دانشجویان زیادى را در سراسر دنیا مشغول مطالعات گسترده و عمیق ساخته است. این علم حوزه هاى گوناگون و وسیع كارى را تحت پوشش خود دارد. از نجات جان بیمارانى زبان بسته كه چه در خانه ها مونس و همدم انسان امروز هستند و چه آنهایى كه پرورش داده مى شوند تا ما از تولیدات آنها بهره مند شویم، گرفته تا تامین سلامت انسان ها در جامعه با جلوگیرى از انتقال بیمارى هاى مشترك بین انسان و حیوان و نیز كنترل كیفیت تولید شیر و گوشت و... و اطمینان از اینكه محصولات تولیدى سالمند و خطرى را متوجه مصرف كننده نمى كنند. با نگاهى به شعار دامپزشكى (دام سالم، غذاى سالم، انسان سالم) مى توان به نهایت اهمیت این علم پى برد.

پس دامپزشكى نه تنها از لحاظ اقتصادى قابل توجه است بلكه از نظرگاه سلامت انسان و بهداشت جامعه نیز مى توان به آن نگریست. از قضا این دیدگاه اخیر نیازمند توجه خاص از سوى متولیان این رشته است. این نوشتار در پى آن است كه با طرح موضوع بیمارى هاى مشترك، دریچه اى باشد به یكى از زوایاى اهمیت دامپزشكى در جامعه.بیمارى هاى قابل انتقال بین انسان و حیوان (Zoonosis) فصل مشترك دو حرفه پزشكى و دامپزشكى است كه از نظر حفظ سلامت و بهداشت جوامع انسانى و دامى داراى اهمیت بسزایى است. نام این دسته از بیمارى ها نمایانگر مسئولیت مشترك و خطیرى است كه بر عهده پزشكان و دامپزشكان متعهد در زمینه پیشگیرى، تشخیص و درمان این قبیل بیمارى ها است. تاكنون بیش از ۴۰۰ نوع بیمارى مشترك شناسایى شده است. اهمیت این بیمارى ها تا اندازه اى است كه به عنوان مشكل مهمى براى انسان تلقى مى شوند. چون این بیمارى ها علاوه بر وارد آوردن خسارات سنگین اقتصادى به جهت از بین رفتن دام هاى بیمار، سلامتى اش را نیز تهدید مى كنند. اهمیت بیمارى هاى مشترك در طب انسانى زمانى مشخص مى شود كه بدانیم بیش از یك سوم از ۵۰۰ بیمارى عفونى انسان از دسته بیمارى هاى مشترك است. بنابراین مطالعات و بررسى ها جهت شناسایى، كنترل و پیشگیرى از اینگونه بیمارى ها در دام ها در كاستن موارد زیادى از بیمارى هاى عفونى انسان و اعتلاى سطح بهداشت جوامع بشرى بسیار موثر بوده و این خود اهمیت دامپزشكى را بیش از پیش نشان مى دهد.
سیر انتقال بیمارى هاى مشترك برخلاف آنچه بیشتر مردم مى پندارند، تنها از حیوان به انسان نیست. بلكه سایر بیمارى هایى را كه از انسان به مهره داران پستاندار پست تر منتقل مى شود را نیز شامل مى شود. مثلاً سل، مخملك و سرخك از جمله بیمارى هایى هستند كه در صورت ابتلاى انسان به آنها مى توانند حیوانات محیط زندگى فرد را نیز بیمار سازند.
ویرشو دانشمندى است كه براى اولین بار بیمارى هاى مشترك انسان و دام را توضیح داد و اصطلاح Zoonosis (زئونوز) را براى آنها برگزید. طبق تعریفى كه این دانشمند از زئونوزها در كتاب مشهور خود به نام Handbook of Communicable Dieeases آورده بود، بیمارى هاى مشترك را تنها به موارد قابل انتقال از حیوان به انسان مى دانست ولى بعد از مدتى با مشاهده مواردى از ابتلاى یك سگ خانگى به سل كه آن را از صاحب مسلول خود گرفته بود، تعریف ویرچو مورد سئوال قرار گرفت. لذا در تعریف جدیدترى كه توسط كمیته اى متشكل از كارشناسان دو سازمان بزرگ جهانى WHO و FAO در سال ۱۹۹۶ ارائه شد، توضیح ویرشو اصلاح شد. از آن تاریخ وسعت بیمارى هاى مشترك به اندازه اى شد كه تمام موارد قابل انتقال از حیوان به انسان و بالعكس را دربرگرفت.
عوامل بیمارى هاى مشترك كه توانایى انتشار و بیمارى زایى وسیع در بسیارى از گونه هاى جانورى و انسان را دارند، معمولاً ویروس ها و باكترى ها هستند كه حیات محدود به یك گونه خاص ندارند و همین گستردگى در انتخاب طیف وسیع میزبانى مبارزه با آنها را دشوار كرده است. این عوامل از راه هاى مختلفى بین میزبانان خود رد و بدل مى شوند. عده اى نظیر ویروس هارى و باكترى سل از طریق تماس مستقیم، عواملى مثل باكترى تب مالت و عده بسیارى از انگل هاى مشترك كه به ترتیب در شیر و گوشت هستند، از راه خوراكى منتقل مى شوند. راه سومى نیز براى انتقال عوامل مشترك وجود دارد كه به واقع مهمترین راه از جهت دشوارى در پیشگیرى محسوب مى شود. این راه انتقال چیزى نیست جز انتقال متازئونوزى.
متازئونوزها آن دسته از بیمارى هاى مشترك هستند كه اجرام تك یاخته اى و یا ویروسى بیمارى زا براى انسان در حیواناتى هر چند به ظاهر سالم به عنوان مخزن حضور دارند. جانوران مخزن به دلیل نداشتن علائم بیمارى اغلب از دید كارشناسانه مسئولان بهداشتى مخفى مى مانند. به علاوه ممكن است حیوانات مخزن، حیواناتى غیراهلى باشند كه در نزدیكى هاى محل سكونت انسان زندگى مى كنند و كمتر قابل كنترل بهداشتى از حیث داشتن عوامل بیمارى زاى مشترك باشند. در هر حال حشرات خونخوار نظیر پشه ها و برخى مگس ها و دیگر بندپایان مثل كنه ها با تغذیه از خون حیوانات مخزن به جرم بیمارى زا آلوده مى شوند. اكثر انگل هاى تك یاخته اى و نیز عده اى از ویروس ها كه از آنها به نام آربوویروس یاد مى كنیم، ضمن تكثیر و تكامل در بدن بندپاى خونخوار خصوصیات بیمارى زایى بیشترى پیدا مى كنند. از این پس اگر انسان مورد گزش این قبیل بندپایان قرار گیرد، بیمار شدنش قطعى خواهد بود.موارد بسیارى از بیمارى هاى مشترك وجود دارند كه سلامت انسان را تهدید مى كنند. از این میان بعضى شایع ترند و در ایران از اهمیت بیشترى برخوردارند كه در ادامه به چند نمونه از آنها اشاره مى شود.
سالك یا لیشمانیوز یكى از ده ها بیمارى متازئونوزى است. عامل این بیمارى تك یاخته اى از جنس لیشمانیا (Leishmania) است كه گونه هاى مختلف آن سبب ایجاد فرم هاى مختلفى از این بیمارى مى شود. مخازن حیوانى شناخته شده براى شكل جلدى این بیمارى در مناطق شهرى، سگ هاى ولگرد و در مناطق روستایى، جونده اى به نام Rhombinus pinus است. جوندگان مبتلا معمولاً بدون علامت هستند اما در سگ ها ممكن است زخم هاى پوستى مشاهده شود. حشره ناقل این جرم بیمارى زا به انسان، پشه هاى خاكى (Phlobotomus) هستند. این بیمارى در انسان به سه فرم جلدى، احشایى و جلدى _ مخاطى دیده مى شود.فرم هاى جلدى به صورت زخم هاى تاولى در محل گزش پشه است. از زمانى كه پشه آلوده فرد را مى گزد تا زمان پیدایش اولین علامت یعنى ظهور تاول ها، بین دو تا شش هفته طول مى كشد. این تاول هاى متورم كه بعد از مدتى به صورت زخم هاى چركین درمى آیند، به تدریج التیام یافته ولى جاى آنها براى همیشه فرو رفته باقى مى ماند.فرم احشایى بیمارى كه به ویژه در شمال غرب ایران داراى اهمیت است، كالاآزار نامیده مى شود. مخزن این فرم از بیمارى گوشتخواران وحشى مانند گرگ، روباه و شغال است. بیمارى در كودكان ۴ ماهه تا ۱۲ ساله بیشتر اتفاق مى افتد و تقریباً تمام اعضاى شكمى از قبیل كبد، كلیه ها، طحال و دستگاه گوارش را درگیر مى كند و در صورت عدم مراقبت پزشكى لازم حتى مى تواند منجر به مرگ بیمار شود. در كنترل بیمارى سالك علاوه بر جمع آورى سگ هاى ولگرد در مناطق شهرى و مبارزه با جوندگان، رعایت مسائل بهداشتى به هنگام ساخت و سازهاى شهرى و جلوگیرى از انباشته شدن مصالح ساختمانى و زباله هاى منازل در خیابان ها اهمیت زیادى دارد. چرا كه تكثیر پشه هاى خاكى عمدتاً در محل هاى آلوده و مناطق خاكروبه اى صورت مى گیرد.
عده اى از عوامل بیمارى زاى مشترك نیز از طریق شیر و گوشت مصرفى، تهدیدكننده سلامت ما هستند. باكترى بروسلا عامل بیمارى تب مالت، از این دسته است. دام آلوده به میكروب بروسلا تنها در اولین برخورد با میكروب دچار سقط جنین مى شود ولى در سایر مراحل زندگى بدون علامت بالینى و در عین حال آلوده باقى مى ماند و میكروب را متناوباً اما اغلب براى مدت هاى طولانى همراه شیر دفع مى كند. براساس یك استاندارد جهانى میزان وقوع تب مالت در انسان را بسته به وقوع بروسلوز در جمعیت دامى مى دانند و این مسئله اهمیت زئونوتیك بودن بیمارى در انسان را آشكار مى سازد. تقریباً در همه جاى ایران مواردى از بیمارى در انسان و دام مشاهده شده است. همانطور كه ذكر شد بیمارى معمولاً در حیوانات بدون علائم بالینى است و این در حالى است كه در انسان، تب، عرق شدید، ضعف و كاهش وزن و به طور كلى ناخوشى عمومى مشهود است. مواردى از بیمارى از راه تماس مستقیم با دام آلوده و یا حتى تنفس در هواى حاوى جرم بروسلانیز ایجاد شده است.كرم هاى انگلى دومیزبانه نیز یكى از عوامل ایجاد بیمارى هاى مشترك محسوب مى شوند. چرا كه نیازمند دو میزبان هستند: دام و انسان. براى مثال تنیا ساجیناتا (Teania Saginata) یا همان كرم كدو، شایع ترین كرم روده انسان، از راه مصرف گوشت گاو آلوده به نوزاد كرم منتقل مى شود و به همین دلیل آن را Beef tapeworm مى نامند. تنیاها از دسته كرم هاى نوارى و بندبند هستند كه محل استقرار و زندگى آنها به طور معمول روده باریك است. بندهاى حاوى تخم آنها از راه مدفوع دفع شده و محیط را آلوده مى سازد. ورود تخم هاى تنیا به جیره دام ها از هر طریق، سبب آلودگى آنها به این انگل مى شود و نوزاد كرم به صورت كیست كوچك شفافى در عضلات گاو شكل مى گیرد. این نوزاد در این حالت مى تواند تا یك سال زنده و فعال بماند. تغذیه انسان از گوشت هاى حاوى كیست سبب تشكیل كرم بالغ در روده باریك مى شود.
یكى دیگر از بیمارى هاى مشترك انسان و دام، بیمارى هارى است. این بیمارى كه از راه تماس مستقیم و یا مورد گزش قرار گرفتن توسط حیوان هار به انسان منتقل مى شود، از جمله بیمارى هایى است كه انتشار جهانى دارد. ویروس هارى به طور طبیعى در اكثر پستانداران وحشى وجود دارد و در اكثر مواقع حیوانات اهلى به دلیل گزیده شدن توسط جانوران وحشى هار به این ویروس آلوده مى شوند و همین دام هاى اهلى مبتلا مى توانند انسان را نیز بیمار كنند. بیمارى در گوشتخواران اهلى مثل سگ و گربه اغلب به فرم خشن و در علفخواران غالباً به شكل آرام بروز مى كند. بدین معنى كه در دسته اخیر كمتر رفتارهاى تهاجمى در حیوان بیمار دیده مى شود. ویروس هارى كه بافت عصبى میزبان خود را تحت تاثیر قرار مى دهد، سبب ایجاد حالاتى از عصبانیت، هیجان زدگى و یا فلجى مى شود. این بیمارى در انسان به علت فلجى حلق و اختلال سیستم عصبى _ عضلانى همانند بیمارى در سایر حیوانات، حاد و كشنده است. خوشبختانه امروزه با وجود انواع مختلفى از واكسن هاى زنده و كشته بر علیه این بیمارى، خطر آن براى انسان بسیار كمتر شده است. لیكن آموزش عمومى نقش مهمى در برنامه كنترل این بیمارى دارد. حیوانات اهلى خانگى باید همه ساله واكسینه شوند، سگ هاى ولگرد جمع آورى شوند، افرادى كه بیش از دیگران در معرض خطر هارى هستند، نظیر مشاغلى كه با حیوانات سروكار دارند در برابر بیمارى واكسینه شوند. روش جدید كنترل بیمارى، استفاده از واكسن هاى زنده خوراكى در طعمه هایى است كه در جنگل رها مى شود و با این كار مى توان به طور غیرمستقیم گوشتخواران وحشى را كه در بقاى ویروس در طبیعت نقش دارند، ایمن كرد. این روش اخیراً در چند كشور اروپایى و آمریكا انجام شده و نتایج مثبتى را در پى داشته است.در زمینه كنترل بیمارى هاى میكروبى و انگلى كه از راه مصرف محصولات دامى آلوده اتفاق مى افتد نیز پیشرفت هاى خوبى صورت گرفته است. براى پیشگیرى از تب مالت در جوامع انسانى، كنترل بروسلوز در جمعیت دامى اجتناب ناپذیر است. دام هاى شیروار باید همه ساله از نظر بروسلوز تست شوند و موارد مثبت از گله حذف شود. براى سالم سازى گوشت و كنترل سلامت آن از نظر عوامل بیمارى زاى مشترك انسان و دام راه هاى مختلفى از قبیل شست وشو دادن كامل لاشه، اشعه دادن و رعایت زنجیره سد وجود دارد كه راه آخر براى از بین بردن انگل هاى كیستیك داخل گوشت بسیار موثر است و به طور روتین هم انجام مى شود.
در نهایت باید گفت سلامت انسان، همواره یكى از دغدغه هاى بشرى بوده و هست. انسان سالم نقش اساسى و پایه اى در سلامت جامعه بشرى دارد امرى كه پایه گذار تمام پیشرفت ها و تمدن هاى بشرى بوده است.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 207]