وضعیت معماری و هنر ایران در قرون نخستین اسلامی

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: آثار و محوطه‌های مهم دورهی اسلامی ایران که در آنها بررسیها و کاوشهای باستانشناسی انجام شده است، عبارتند از :

1. سیراف

شهر و بندر تاریخی سیراف در کنار بندر جدید به نام طاهری و 200 کیلومتری شرق بوشهر واقع شده است. «سیراف» بندری آباد و معمور در دورهی ساسانی وسده‌های اولیهی اسلامی بوده که درسدهی چهارم هجری بر اثر زلزله ویران و متروک گردید. کاوشهای این شهر توسط هیات باستانشناسان انگلیسی به سرپرستی «دیوید وایت هوس» درسالهای 1966 و 1976 میلادی انجام گردید و بخشی از شهر قدیم و منازل مسکونی و مسجد شهر از زیر خاک بیرون آمد.(98)

2. شهر حریره جزیره کیش

در شمال جزیرهی کیش بقایای بندر و شهر قدیمی که اینک به صورت تلی از خاک و سنگ بر جای مانده است، به چشم می‌خورد که در قرنهای پنجم تا نهم هجری بندر و شهری آباد و معمور بوده و به دلایلی از سدهی نهم به بعد خالی از سکنه و ویران گردیده است. کاوشهای سه محل از این شهر سد و بیست هکتاری را درسالهای 1370 و 1976میلادی انجام گردید و بخشی از شهر قدیم و منازل مسکونی و مسجد شهر از زیر خاک بیرون آمد.(99)

3. بندر هرمز

هرمز پس از سیراف و کیش در خلیج فارس مرکزیت یافت و این مقارن بود با ورود ناوگان اروپاییان به خلیج فارس در اوایل قرن دهم هجری. پرتقالیها این جزیره را مرکز فعالیتهای خود قرار دادند و قلعه‌ای بزرگ ازسنگهای تراشدار در آنجا ساختند. در سال 1374 خورشیدی هیات باستانشناسان ایرانی به سرپرستی «فاطمه کریمی» در هرمز به کاوش پرداختند.

4. غبیرا

کاوشهای شهر تاریخی «غبیرا» در 60 کیلومتری جنوب کرمان در محال بردسیر را طی سالهای 1971 تا 1975میلادی باستانشناسان انگلیسی به سرپرستی «گزافهروری» و با همکاری دکتر «بیوار» انجام دادند و بخشهایی از شهری که در ادوار مختلف (سدهی سوم تا دهم هجری) مسکون و آباد بوده از زیر خاک بیرون آمد.(100)

5. شهر قدیم نیشابور

نیشابور را ابرشهر دورهی ساسانی گفته‌اند. این شهر یکی از چهار شهر بزرگ خراسان و در برخی دوره‌ها پایتخت ایران بوده است. کاوشهای شهر قدیم نیشابور در سالهای 1935 تا 1947میلادی بطور متناوب باستانشناسان امریکایی «موزه متروپولیتن» انجام دادند.(101) آنگاه هیات باستانشناسان ایرانی در سال 1347 به سرپرستی «سیف‌الله کامبخش فرد» در دو محلهی شهر قدیم «خرمک» و «لک لک آشیان» حفاری کرد (102) و با فرستادن هیاتی به سرپرستی نگارنده در سالهای 1367 و 1368 خورشیدی، کاوشهایی برای تعیین حریم تاریخی شهر قدیم انجام داد.

6. شهر قدیم ری

ری که در کتاب اوستا از آن با نام «راگا» یاد شده، شهری است با سابقهی تاریخی طولانی و ممتد. در دورهی اسلامی خصوصا سده‌های اولیه، ری با نام «محمدیه» از اعتبار و رونق برخوردار بود. در سالهای 1933 تا 1935 میلادی، هنگامی که باستانشناس مشهور «اریک اشمیت» در «چشمه علی» شهر ری در پی ردپای فرهنگ هزارهی چهارم پیش از میلاد بود، در نقاط مختلف شهر ری نیز کاوشهای کوتاه مدتی انجام داد ولی متاسفانه گزارش این مطالعات وی هرگز انتشار نیافت. در سال 1355 تا 1357 خورشیدی نیز یک هیات ایرانی به سرپرستی «یحیی کوثری» و دکتر «شهریار عدل» مطالعات و کاوشهایی در دامنهی کوه نقاره‌خانه انجام داد.(103)

7. شهر سلطانیه

سلطانیه در 50 کیلومتری زنجان پایتخت سلطان محمد خدابنده (اولجایتو) ایلخان مغول بود. به دستور او در سال 716 هجری شهر و گنبدی رفیع به ارتفاع 50 متر که از بلندترین گنبدهای اسلامی است احداث شد. در سالهای 1355 تا 1357 هیاتی از باستانشناسان ایرانی به سرپرستی «سعید گنجوی» در تپه نور سلطانیه که احتمالا بخشی از محلات مسکونی شهر بوده، کاوشهایی انجام داد (104)، این برنامه را پس از انقلاب نیز باستانشناسان ایرانی به سرپرستی «علی‌اصغر میرفتاح» تداوم دادند و بخشهایی از دیوار و برجهای ارگ سلطنتی را نیز از زیر خاک بیرون آوردند.(105)

8. شهر قدیم جرجان

واژهی «جرجان» که معرب «گرگان» است به شهری بزرگ و وسیع دورهی ساسانی و اسلامی به وسعت 1200 هکتار اطلاق می‌شده که بر اثر زلزله و حملهی ویرانگر مغول بکلی منهدم و متروک گردید و جای خود را به گرگان داد.

این شهر تاریخی در نزدیک شهرستان گنبد واقع شده و در فاصلهی سالهای 1350 تا 1357 خورشیدی، باستانشناسان ایرانی به سرپرستی «محمد یوسف کیانی» بخش‌هایی از آن را کاوش کردند.(106)

9. توس

«توس» امروزی همان «تابران» ادوار اسلامی است که از شهرهای معمور و آباد خراسان (تا سدهی نهم هجری) بوده و شاهد حوادث بی‌شمار تاریخی. این شهر بارها مورد هجوم اقوام گوناگون قرار گرفته است.
از شهر قدیم توس در حال حاضر جز حصار خشتی و چینه‌ای بیرونی شهر و خرابه‌های ارگ قدیم و بنای موسوم به «هارونیه» که عده‌ای آن را آرامگاه «امام محمد غزالی» پنداشته‌اند، اثری بر جای نمانده است.

کاوش بخشهایی از این شهر را در سالهای 1367 تا 1369 باستانشناسان سازمان میراث فرهنگی کشور به سرپرستی نگارنده انجام دادند.(107)

10. مسجد جامع اصفهان

مسجد جامع اصفهان را در زمرهی نخستین مساجد اسلامی ایران دانسته‌اند و گفته‌اند که در سده‌های نخستین اسلامی مسجد بر روی آتشکدهی دورهی ساسانی بنیاد گرفت.(108)
گمانه‌زنی و لایه‌نگاری باستانشناختی، تداوم معماری و ساخت و سازها را از قرن سوم و چهارم تا به امروز در این مسجد نشان داده است. کاوش این مسجد را در سالهای 1972 تا 1975میلادی باستانشناسان ایتالیایی اعزامی از موسسه «ایزمئو» به سرپرستی «امبرتو شراتو» انجام دادند و براساس نتایج آن با در نظر گرفتن تداوم تاریخی مرمت کردند.(109)

دیگر اماکن دوران اسلامی که در آنها مطالعات و کاوشهای باستانشناسی انجام شده است، عبارتند از :
مسجد جامع قزوین
مسجد جامع ساوه
مسجد جامع گلپایگان
مسجد جامع اردبیل
مجموعهی شیخ صفی‌الدین اردبیلی در اردبیل
آرامگاه و خانقاه «بایزید بسطامی» در بسطام شاهرود
ارک علیشاه تبریز
قلعه گبری شهر ری
مسجد جامع زوزن خراسان
ویرانه‌های شهر ساسانی و سده‌های نخستین اسلامی در دره شهر استان ایلام

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 465]