تقویم ایرانی

واضح آرشیو وب فارسی:پی سی سیتی: تقویم ایرانی (1)

http://img.tebyan.net/big/1388/12/101272501821831852426010316045179140236149207.jpg

همیشه در آستانه رسیدن سال نو مشاهده می کنیم که بر در و دیوار مغازه ها می نویسند: « تقویم سال جدید رسید»، اما آیا تا به حال فکر کرده اید که سرگذشت تقویم هجری شمسی ایران چه بوده است؟
استاد محمد رضا صیاد که معمولا ایشان را به عنوان پژوهشگر و محقق تقویم می شناسیم در سومین همایش نجوم و اخترشناسی استان

اصفهان در بهمن ماه سال 81 جزوه ای را تحت عنوان پیدایی و سیر تحول تقویم هجری شمسی در ایران به مخاطبان ارائه دادند که دربرگیرنده موارد مهمی پیرامون مبحث تقویم بود. به مناسبت رسیدن سال جدید، گوشه هایی از متن این جزوه را در اختیارتان قرار می دهیم تا بیش از پیش با تقویم ایرانی آشنا شوید:
این سوال ممکن است به ذهن هر ایرانی به عنوان وارث دقیق ترین تقویم جهان، خطور کند که تقویم هجری شمسی از چه زمانی و توسط چه کسی و به چه صورت در ایران متداول شده است؟ نگارنده در سال 1360 هجری شمسی، برای یافتن پاسخ قانع کننده به این سوال مطرح شده، به پژوهش پرداخت. نگارنده برای دستیابی به مدرک مستند و مستدل تاریخی و علمی به بایگانی تقویم های قدیمی ایران در کتابخانه ها و مراکز اسناد معتبر رجوع کرد و تقویم های از سال 781 جلالی، مطابق 76-1275 هجری قمری به بعد را به ترتیب و با حوصله زیاد مورد مطالعه و بررسی دقیق قرار داد.
تقویم های آن روزگار به صورت دفترچه ایی و در دو نوع رقومی (با حروف ابجد) و فارسی، منتشر می شد. در این تقویم ها به طور معمول، مجموعه ایی از اطلاعات مربوط به تقویم های هجری قمری، جلالی (ملکی)، رومی (اسکندری)، فارسی (یزدگردی)، ترکی (غازانی)، مسیحی (میلادی) و غیره درج می شد.
نتیجه گرفته شد که تا قبل از 1 فروردین 808 جلالی، مطابق 14 جمادی الثانیه 1303، تقویمی که اساس آن شمسی و مبدأ آن واقعه هجرت حضرت محمد (ص) از مکه به مدینه باشد، در ایران رایج نبوده است.

نگارنده در ادامه کار مطالعه و بررسی تقویم های قدیمی، در هنگام مطالعه تقویم فارسی سال 808 جلالی، مطابق سال 4- 1303 هجری قمری که توسط میرزا عبدالغفارخان نجم الدوله اصفهانی (ولادت 1259 هجری قمری، وفات 1326 هجری قمری) استخراج شده بود، به رخداد بسیار جالب و هیجان انگیزی برخورد کرده و آن همانا پدیدار شدن عبارت «هجری شمسی 1265» و آن هم به طور تنها و بدون هیچگونه ذکر روز و ماه در بالای بعضی از صفحات تقویم یاد شده بود. البته، عبدالغفار نجم الدوله در سال های بعد و در تقویم های آن روزگار، ستون جدیدی برای روزها و دوازده برج حمل، ثور، و ... و حوت، به طور مرتب درج می کرد.
http://img.tebyan.net/big/1388/12/240710881801819552216241878619329220101.jpg
در واقع عبدالغفار نجم الدوله، ارتباطی نزدیک بین روزها، بروج، سال شمسی و مبدأ واقعه هجرت حضرت محمد (ص) از مکه معظمه به مدینه منوره به وجود آورد و از این طریق برای اولین بار تقویمی را اختراع و ابداع کرد که امروزه به نام « تقویم هجری شمسی برجی» معروف شده است. البته، بعدها و به تدریج سایر تقویم نویسان نیز به تقلید و تبعیت از عبدالغفار نجم الدوله، تقویم هجری شمسی برجی را به همان صورت که اشاره شد در تقویم های استخراج شده خودشان درج می کردند. با توجه به مطالبی که تاکنون عرضه شد، نتیجه گرفته شد که تا قبل از 1 فروردین 808 جلالی، مطابق 14 جمادی الثانیه 1303، تقویمی که اساس آن شمسی و مبدأ آن واقعه هجرت حضرت محمد (ص) از مکه به مدینه باشد، در ایران رایج نبوده است. به عبارت دیگر، در واقع، تقویم هجری شمسی، به مدت 1264 سال شمسی به طور مطلق وجود نداشته است.
ادامه دارد ...

تقویم ایرانی (2)

(در این مقاله قصد داریم به ادامه بررسی پیدایی و سیر تحول تقویم هجری شمسی در ایران به قلم استاد محمدرضا صیاد بپردازیم. برای مشاهده قسمت اول این مقاله اینجا را کلیک کنید.)
اصول و پایه های اساسی تقویم هجری شمسی برجی به شرح زیر است:
الف_ مبدا: مبدا، اول بهار سال شمسی است که واقعه هجرت پیامبر اکرم (ص) از مکه به مدینه در آن سال اتفاق افتاده است. این مبدا مطابق روز جمعه 19 مارس 622 میلادی (ژولی) است.
ب_ آغاز سال: آغاز سال یا لحظه تحویل سال، لحظه عبور مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری نیمکره شمالی است. همیشه نوروز (اول برج حمل) بر روز اول بهار منطبق است. تقویم نویسان آن روزگار برای تثبیت دایمی نوروز بر روز اول بهار از «قاعده نوروز تحویلی» استفاده می کردند. این قاعده به این شرح بود که ابتدا، لحظه های تحویل سال و ظهر حقیقی را برای نصف النهار مشخص شده ای در شهر تهران آن روزگار، محاسبه و سپس آن ها را با یکدیگر مقایسه می کردند. دو حالت به شرح زیر، امکان داشت، اتفاق بیفتد:
حالت اول: لحظه تحویل سال، قبل از لحظه ظهر حقیقی تاریخ لحظه تحویل سال اتفاق می افتاد. در اینصورت، همان تاریخ لحظه تحویل سال، به عنوان نوروز گرفته می شد.
حالت دوم: لحظه تحویل سال درست در لحظه ظهر حقیقی یا بعد از لحظه ظهر حقیقی تاریخ لحظه تحویل سال نو اتفاق می افتاد. در این صورت فردای تاریخ لحظه تحویل سال، به عنوان نوروز گرفته می شد.

حمل است و ثور و جوزا، سرطان
اســد و سنبله اســت و میــــزان
عقـــــرب و قــوس بــود بـــعداز آن
جَدی و دلو و حــوت هم در پـــایان

ج_ نوع سال: نوع سال، شمسی حقیقی است. سال شمسی حقیقی، مدت زمان بین دو عبور متوالی مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری است.
د_ نام و تعداد شبانه روز ماهها: این تقویم شامل دوازده ماه حقیقی به نام «برج» و به ترتیب همنام با دوازه صورت فلکی قدیمی منطقه البروج بود. نام این ماه ها به ترتیب عبارت بودند از: حمل، ثور، جوزا، سرطان، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، جدی، دلو و حوت.

http://img.tebyan.net/big/1388/12/15524034112521951532145225250238112182216229.jpg

تعداد شبانه روز ماه ها بر اساس تقسیم بندی منجمان در حدود 2000 سال پیش از آن روزگار که دایره البروج را به طور قراردادی از شروع نقطه اعتدال بهاری به دوازده برج مساوی 30 درجه ای تقسیم می کردند، پایه گذاری شده بود. از این رو، یک رابطه منطقی و نجومی بین تعداد شبانه روز ماه ها با مدت حرکت ظاهری غیر یکنواخت مرکز خورشید در هر یک از بروج

دوازده گانه قراردادی وجود داشت. بنابراین، بر طبق قرارداد یاد شده، اولاً، تاریخ های اول حمل، اول سرطان، اول میزان و اول جدی به ترتیب با تاریخهای عبور مرکز خورشید از نقاط اعتدال بهاری، انقلاب تابستانی، اعتدال پاییزی و انقلاب زمستانی، هماهنگی داشت و ثانیاً، تعداد شبانه روز ماه ها به علت حرکت ظاهری غیر یکنواخت مرکز خورشید بر روی دایره البروج از 29 تا 32 شبانه روز در تغییر بود. به عبارت دقیق تر، مرکز خورشید در حرکت ظاهری غیریکنواخت خود بر روی دایره البروج (البته با تقسیم بندی قراردادی یاد شده)، بروج حمل یا سنبله را در 30 تا 32 شبانه روز و بروج میزان تا دلو را در 29 تا 31 شبانه روز و برج حوت را به طور ثابت در 30 شبانه روز طی می کرد. در ضمن این امکان وجود داشت که تعداد شبانه روزهای هر یک از بروج حمل تا دلو، از سالی به سال دیگر تغییر کند.
در هر حال، مجموع تعداد شبانه روزهای دوازده برج، 365 شبانه روز و هر چهار و گاهی هر پنج سال یکبار، مجموع تعداد شبانه روزهای دوازده برج، 366 شبانه روز نیز می شد.
ادامه دارد ...

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: پی سی سیتی]

[مشاهده در: www.p30city.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 519]