معرفي موزه حرمين در مكه مكرمه

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: معرفي موزه حرمين در مكه مكرمه
گروه خبرنگاران افتخاري / سيد جعفر فاطمي نوش آبادي: موزه ساختمان حرمين شريفين در مكه مكرمه با وجود جواني، قرن‌ها تاريخ اسلام را در خود دارد.
به گزارش خبرنگار افتخاري خبرگزاري قرآني ايران(ايكنا)، «معرض عماره الحرمين الشريفين» يا موزه ساختمان حرمين شريفين در سال 1378 (1420 هجري قمري ) در مكه مكرمه بنيان نهاده شد. اين موزه در منطقه «ام الجود» و سر راه قديم مكه به جده و در كنار كارگاه پرده بافي كعبه واقع است.

موزه حرمين شريفين حاوي بخشي از نمادها و آثار تاريخي است كه در بازسازي و يا توسعه حرمين شريفين،‌ از اين اماكن خارج و در هفت بخش در موزه به نمايش گذاشته شده است.

قديمي‌ترين اثر موجود در اين موزه ستوني چوبي است كه در سال 65 هجري قمري (4 سال بعد از واقعه كربلا )‌در زمان حاكميت عبدالله بن زبير، ‌درون كعبه نصب شده بود.

كهن‌ترين اثر مربوط به مسجد النبي (ص) ‌نيز در قديمي منبر اين مسجد است كه در سال 968 هجري شمسي،‌ بر روي آن نصب شده بود.

نكته مهم در اين خصوص اين است كه خطاطي روي در به خط نستعليق است كه خطي فارسي است.

مصراع آخر (‌اثر كلك يساري زاده ) ‌گوياي آن است كه تهيه‌كننده كتيبه، ايراني بوده و ديگر اين كه با اتصال حرف آخر مصرع هاي اول و حرف اول مصرع دوم، ‌جمله «النصر موقوف لسلطاننا ايده الله بجاه الرسول» به دست مي‌آيد.

نكته ديگر در اين كتيبه، ‌بيت ما قبل آخر آن است كه شاعر با هنرمندي هر چه تمام، ‌بعد از آن كه تاريخ اين توسعه را با تشكيل عبارت «‌النصر موقوف ...» بيان مي‌كند،‌ همين تاريخ با عبارت ديگري (كه همان بيت ما قبل آخر است ) به نظم در مي آورد . مصراع اول (453)+ مصرع دوم (805) = 1285

بخش اول

اين ستون در سال‌هاي 825 ش (850ق) و 888 ش(915ق) در مصلي (ساختمان مقام ابراهيم )‌نصب بوده است.

ستون سنگي

بعضي از ستون‌هاي سنگي يكپارچه كه از دوره‌هاي عثماني در مسجد‌الحرام به كار رفته در وقايع تاريخي نصب شده‌اند كه خلاصه آن واقعه و يا آيات قرآن و اسماي الهي بر روي آن‌ها حكاكي شده است كه مشابه آن اكنون نيز در مسجدالحرام به چشم مي‌خورد.

ستون فلزي

در قديم چراغ‌هاي روشنايي صحن مسجدالحرام را روي اين ستون‌ها نصب مي‌كردند،‌ كه در عكس‌هاي موزه كاملا مشهود است.

چراغ‌هاي حجر اسماعيل

اولين بار در سال 1310 ش ( 1349ق )‌ شش چراغ برقي روي حجر اسماعيل نصب مي‌شود. چراغ موجود در موزه، پيش از اين، روي حجر اسماعيل قرار داشته است.

كتيبه‌هاي اسماي الهي و نام پيامبر (ص)‌

بخش دوم

كتيبه‌هايي از اين دست در مسجدالحرام زياد بوده و در توسعه‌هاي مختلف آن را برداشته‌اند.

تصاوير جايگاه نماز مذاهب اربعه

پيش از اين هر يك از مذاهب اهل سنت براي خود جايگاهي در مسجدالحرام داشته‌اند كه در آن، نماز مي‌خواندند. به عبارت ديگر، در مسجدالحرام چهار نماز جماعت به طور همزمان برگزار مي‌شده كه به جهت وحدت مسلمانان، ‌اكنون تنها يك نماز جماعت در مسجد الحرام برگزار مي‌شود.

در اين عكس جايگاه مذهب شافعي بالاي ساختمان زمزم،‌ مذهب حنفي رو به روي حجر اسماعيل،‌ مذهب مالكي رو به روي مستجار و مذهب حنبلي مقابل ضلع بين ركن يماني و حجرالاسود ديده مي‌شود.

تلاش دولت ايران در حدود سال هاي 1123ش ( 1157قمري )‌ براي اختصاص جايگاهي مخصوص شيعيان با مخالفت شديد دولت عثماني روبرو شد.

منبر مسجد‌الحرام و در كنار آن باب بني‌شيبه نيز در نزديكي ساختمان زمزم به چشم مي‌خورد. اين جايگاه‌ها در سال 1336 هجري شمسي (1377 هجري قمري ) از صحن مسجد‌الحرام برداشته شدند.

قطعات پرده

بخش سوم

در اين بخش، ‌قطعه‌هايي از پرده‌هاي داخل و خارج كعبه، از گذشته تاكنون عرضه شده است.

پرده داخل كعبه و ضريح مطهر پيامبر (ص)‌در گذشته قرمز بوده اما اكنون به رنگ سبز است.

صندوقچه‌ها

دو صندوقچه در سال 1237 هجري شمسي (1275هجري قمري ) و نيز در دوران معاصر ساخته شد كه هر كدام مدتي درون كعبه بوده و وسايل شستشوي خانه خدا را در آن‌ها قرار مي‌داده‌اند. در تعميرات سال 1375 كعبه شريف به جاي آن، ‌يك صندوق سنگي در كنار ستون اول كعبه ساخته‌اند.

ناودان

در سال 990 هجري شمسي (1021 هجري قمري ) توسط سلطان عثماني ساخته شد . اين ناودان چوبي از بيرون طلا اندود و از داخل سرب اندود است و براي آنكه پرندگان روي آن ننشينند، ‌كناره‌هاي آن را ميخ زده‌اند.

قاب‌هاي حجرالاسود و كليد قديمي

در اين بخش از موزه چندين اثر قديمي وجود دارد، ‌مانند قفل و كليد قبلي در كعبه، ‌قاب‌هاي حجر الاسود ( كه به جهت محافظت از آن با استفاده از نقره تهيه مي شده است ) پايه ستون‌هاي داخلي كعبه ...

پرده در كعبه

براي اولين‌بار در سال 786 هجري شمسي (810هجري قمري ) پرده نقش‌دار جهت در كعبه تهيه شد. امروزه پرده در كعبه از پنج قطعه تشكيل شده است كه به آن «برقع» مي‌گويند. علاوه بر آيه‌الكرسي و هفت آيه از قرآن كريم، سوره‌هاي حمد و قريش نيز بر آن بافته شده است. ابعاد اين پرده 32/6 در 30/3 متر است.

كتيبه طلايي كه زير پرده مشاهده مي‌شود، تا سال 1357هجري شمسي (1399هجري قمري ) بالاي در كعبه نصب بوده است.

در قديمي كعبه

اين در، ‌به سال 1323 هجري شمي (‌1363 هجري قمري ) ‌بر كعبه نصب شد. در سال 1357 هجري شمسي (1399 هجري قمري )‌اين در و كتيبه بالاي آن را تعويض كردند و در قبلي به اين موزه منتقل شد. كتيبه بالاي در كعبه در همين موزه قرار دارد كه به آن اشاره شد.

پشت اين در، ‌تصوير در اسبق كعبه مشاهده مي‌شود كه در سال 1014 هجري شمسي (1045هجري قمري ) بر روي كعبه نصب شد و تا سال 1323 هجري شمسي به مدت 309 سال در آنجا قرار داشته است.

اين در اكنون در موزه‌اي در رياض ( پايتخت عربستان )‌نگهداري مي‌شود.

ستون چوبي

اين ستون قديمي‌ترين اثر موزه است كه اكنون بيش از 1360 سال از عمر آن مي‌گذرد و تا چندي پيش (سال 1375هجري شمسي )، درون كعبه قرار داشت. ستون مذكور روي يك پايه سنگي نصب شده بود تا رطوبت هوا و... باعث خرابي آن نشود.

تصوير داخل كعبه

از سقف تا نيمه‌هاي ديوار داخلي كعبه با پرده سبز رنگ پوشيده شده است و درون آن سه ستون ديده مي‌شود. محفظه‌اي كه وسايل شست‌وشوي كعبه در آن نگهداري مي‌شود،‌ از سنگ ساخته شده و در كنار ستون اول كعبه قرار دارد . راه پله پشت بام كعبه در ركن عراقي است كه در گوشه تصوير ديده مي‌شود و در ورودي به راه پله با طلا زينت شده و به «باب‌الرحمه» نامگذاري شده است.

دستگاه بافت پرده خانه خدا

در گذشته پرده خانه خدا را به صورت دستي مي‌بافته‌اند. دستگاه ساده و قديمي بافت پرده اكنون در اين بخش از موزه نگهداري مي‌شود. در حال حاضر پرده كعبه با دستگاه‌هاي پيشرفته بافندگي رايانه‌اي بافته مي‌شود.

بخش چهارم

بخش چهارم

تصوير مدينه

عباسيان جهت حفظ قبر عباس بن عبدالمطلب بنايي روي آن ساختند و از آنجا كه اين قبر در نزديكي مرقد ائمه (ع) قرار داشت، بقعه ياد شده قبور مطهر ايشان را نيز در برمي‌گرفت كه در سال 1304 هجري شمسي ( 1344 هجري قمري )‌توسط وهابي‌ها تخريب شد. رفعت پاشا در كتاب «مراه الحرمين» آورده است كه مردم مدينه پنجشنبه‌ها به زيارت بقيع مي‌رفته‌اند و بر روي قبور بقيع گل مي‌گذاشته‌اند.

در ادامه مي‌گويد: شيعيان جهت ورود به بقعه اهل بيت (ع) با پرداخت مبلغي پول مي‌توانستند به زيارت ايشان بروند.

تصوير قبرستان معلي

در كتاب «صفحات من تاريخ مكه» آمده است كه مردم مكه روز يازدهم هر ماه قمري بر مزار ام المومنين خديجه كبري (س)‌حاضر مي‌شدند و از نذوراتي كه جهت شفاي بيماران و يا برآورده شدن حاجات تهيه مي‌شده، ‌استفاده مي‌كردند و اين همه غير از شب‌هاي جمعه است كه براي فاتحه‌خواني بر مزار ايشان مي‌رفته‌اند.

اين كتاب كه درسال 1264 هجري شمسي (1885هجري قمري ) نوشته شده است، ‌مي‌افزايد: بر فراز قبر ايشان مصلايي بوده كه گنبد بزرگي نيز داشته است. اين گنبد در سال 922 هجري شمسي (950 هجري قمري )‌از سنگ قاحوط درست شده و بر مزار ايشان نصب مي‌شود كه آن را از منطقه شميسي (حديبيه )‌واقع در جاده قديم مكه به جده آورده بودند. قبل از بناي اين گنبد، ‌يك تابوت چوبي بر روي مزار ايشان قرار داشته است. اين بنا نيز در سال 1304 (1344هجري قمري )‌ به دست وهابي‌ها تخريب شد.

تصويري از ايام حج سال 1259 هجري شمسي

اين تصوير نماز جمعه روز 16 ذيحجه سال 1297 هجري قمري (1259 هجري شمسي ) را نشان مي‌دهد. در اين تصوير مقام مالكي، ‌منبر مسجدالحرام، ‌مصلي، ‌باب بني‌شيبه، پلكان ورودي كعبه ، ‌ساختمان زمزم ،‌مقام شافعي و مناره باب علي (ع)‌قابل مشاهده است.

قرآن‌هاي قديمي

بخش پنجم

در محفظه‌هاي اين بخش تصاوير برخي قرآن‌هاي قديمي موزه استانبول به نمايش گذاشته شده است ، ‌از جمله اين تصاوير تصوير قرآني است منسوب به دوران خليفه سوم كه با خط كوفي نوشته شده و به عنوان قرآن مرجع و اصلي، ‌به نقاط مختلف دنياي اسلام فرستاده مي‌شد. اين قرآن در اين بخش از موزه ‌داخل محفظه‌اي نگهداري مي‌شود.

تصاويري از كتابخانه‌هاي حرمين

در اين عكس‌ها ساختمان‌هاي اين دو كتابخانه‌، ‌مخزن كتاب‌هاي خطي و چاپي؛ ‌سالن مطالعه و ... به چشم مي‌خورد. كتابخانه حرم مكي سال گذشته از شارع منصور به شارع عبدالله خياط در عزيزيه منتقل شد و در ‌آينده، ‌در محل مولد النبي (ص) ساختمان جديد اين كتابخانه‌اي به همين منظور احداث خواهد شد.

چراغ‌هاي صحن مسجد‌الحرام

روشنايي مسجد‌الحرام در گذشته در محدوده مطاف بوده كه با استفاده از روغن زيتون و شمع، اين مهم انجام مي‌گرفت بعدها در سال 1218 هجري شمسي (1255 هجري قمري ) مادر سلطان حميد عثماني شش ستون فلزي به مسجد‌الحرام هديه مي‌كند كه سر آنها همانند شاخه‌هاي نخل آويزان بوده و در هر يك قنديل‌هايي جهت روشنايي صحن مسجد‌الحرام قرار داشته است.

كمي بعد، ‌دور صحن مسجد‌الحرام به ستون‌هاي جلويي شبستان عثماني كابل‌هايي نصب مي‌شود كه از آنها 1422 قنديل آويزان بوده است تا اين كه در سال 1299 هجري شمسي (1338هجري قمري ) براي اولين بار اطراف مطاف با چراغ‌هاي برقي روشن مي‌گردد. به مرور زمان ستون‌هايي در صحن مسجد‌الحرام نصب مي‌كنند كه چراغ‌هاي روشنايي به آنها آويزان بوده است. نمونه‌هايي از آن ستون‌ها و چراغ‌ها، ‌اكنون در اين موزه به چشم مي‌خورد.

بخش ششم

نماد ( ماكت ) مسجدالنبي(ص)

بخش ششم

مساحت مسجدالنبي (ص) ‌در زمان پيامبر خدا (ص)‌ 3876 متر مربع بوده كه در طول تاريخ اسلام زير بناي آن به 400327 متر مربع افزايش يافته است. در اين نماد وضعيت كنوني مسجدالنبي (ص)‌،‌موقعيت ساختمان قديم نسبت به ساختمان جديد و جهت قبله كه به سمت جنوب است، ‌قابل مشاهده مي‌باشد.

در سال 658 هجري شمسي (678 هجري قمري )‌براي اولين مرتبه برفراز مرقد شريف نبوي گنبدي بنا مي‌شود كه سمهودي نيز آن را توصيف كرده است. كنار گنبد نبوي گنبدي نقره‌اي رنگ مشاهده مي‌شود كه بر فراز محراب عثماني در ضلع جنوبي مسجد النبي (ص)‌و بعد از محراب نبوي (ص) محراب سليماني قرار دارد .

مسجد النبي (ص)‌داراي 10 مناره است. در چهار طرف توسعه‌هايي كه تا عهده عثماني انجام گرفته چهار مناره و در چهار طرف توسعه جديد چهار مناره احداث شده و دو مناره نيز مربوط به باب فهد ( ياهفت در شمالي مسجد النبي (ص) ‌است كه به سمت كوه احد و حرم حضرت حمزه سيد الشهدا (س)‌ باز مي‌شود.

رنگ سبز مناره باب‌السلام نشان دهنده آن است كه سرمبارك پيامبر اعظم ( ص ) به سمت غرب و پاهاي آن حضرت به سمت شرق و صورت مبارك ايشان به سمت جنوب ( در جهت قبله ) قرار دارد.

در عصر سلطان عبدالمجيد نماي حجره نبوي كه زائران مقابل آن مي ايستند با پنجره‌اي از مس زرد پوشانده شد كه بر روي آن نوشته شده است : لااله الاالله الملك الحق المبين ، سيد نا محمد رسول الله صادق الوعد الامين در همين زمان در زاويه شرقي حيات اول مسجد النبي (ص)‌ چند اصله درخت نخل و سدر و... كاشته مي‌شود. اين باغچه به دليل نزديكي به خانه حضرت زهرا (س)‌ حديقه الزهراء نام داشته است.

در شرق مسجد النبي (ص)‌ سه در وجود دارد. باب النساء، باب جبرئيل و باب بقيع، كه اين باب با كوچه‌اي به بقيع وصل مي‌شده و به كوچه بني‌هاشم معروف بوده است. در توسعه جديد ، در چهارمي ‌جهت ارتباط راهروي طرف قبله و تردد امام جماعت، ‌رجال سياسي و يا جنازه‌ها، ‌جهت اقامه نماز ميت ايجاد شده است.

يادآور مي‌شود، زيربناي مسجد‌الحرام 168/366 مترمربع و مسجد النبي (ص)‌ 327/400 متر مربع ، (مجموعا 495/766مترمربع تا سال 1385) است و حداكثر گنجايش حرمين دو ميليون نمازگزار است.

در قديمي منبر مسجد النبي (ص)‌

اين در،‌ به سال 998 هجري قمري (966هجري شمسي ) بر منبر مسجد النبي (ص )‌نصب شده بود.

باب مجيديه

اين در، ‌از درهاي شمالي و اصلي مسجد النبي (ص)‌ است كه در زمان سلطان عبدالمجيد نصب شد.

سر در ورودي روضه منوره

اين سازه پيش از اين در ورودي روضه منوره در كنار محراب نبوي (ص)‌ نصب بوده است.

بخش هفتم

نماد داخل چاه زمزم

بخش هفتم

چنان كه در اين نماد نيز مشاهده مي‌شود، ‌چاه زمزم تا عمق حدود 12متري، ‌سنگ‌چين شده است. در همين عمق،‌ نقب‌هايي وجود دارد كه آب سفره‌هاي اطراف زمزم از آن‌ها مي‌جوشد.

متعلقات چاه زمزم

اولين‌بار سقاخانه آب زمزم در صحن مسجد‌الحرام بين ركن و مقام توسط عباس بن عبدالمطلب ساخته شد و سقايه العباس نام گرفت. بعدها در سال 65 هجري قمري، ‌هنگام توسعه، آن را به شرق مسجد الحرام انتقال دادند و بر روي آن گنبدي چوبي نصب كردند به نام «قبه العباس» ‌در سال 252 هجري شمسي (259هجري قمري ) اين بنا با سنگ تجديد مي‌شود. در اين ايام كه فرزندان عباس عموي پيامبر دنبال اين ميراث خانوادگي نرفتند،‌ ديواري دور چاه زمزم كشيده مي‌شود . به طوري كه هركس مي‌‌خواست از آن بنوشد، مي‌بايست از اين ديوار بالا رود و به وسيله طناب و قرقره‌اي شبيه آنچه اكنون در موزه است، از آن آب استخراج كند. در سال 1093 هجري شمسي (1126 هجري قمري ) در تجديد بناي دوباره «قبه العباس» آن را به صورت هشت ضلعي مي‌سازند در حالي كه قبلا به صورت مربع بوده است.

به مرور ايام كه ديگر از اين سقاخانه استفاده نمي‌شد، از آن جهت نگهداري قرآن‌ها و كتاب‌هاي وقف شده براي طلاب علوم ديني استفاده مي‌شد تا اين كه در سال 1222 هجري شمسي (1259 هجري قمري )‌ يك كتابخانه كامل در محل آن تاسيس مي‌شود و همين كتابخانه بعدها گسترش يافته و اكنون در بيرون مسجد‌الحرام به اسم «‌مكتبه الحرم الملكي الشريف» شناخته مي‌شود.

سقاخانه‌هاي صحن مسجد‌الحرام در دهه هفتاد، ‌قرن 14هجري به هشت عدد مي‌رسد و جهت استفاده و رفاه زائران، در حدود سال 1334 هجري شمسي (1374 هجري قمري ) هم زمان با نصب اولين موتور آب روي زمزم، ‌ساختماني بر فراز آن احداث شد ولي از آنجا كه در هنگام ازدحام طواف كنندگان اين بنا، ‌مانع طواف مي‌شد، ‌سال 1343 هجري شمسي، ‌زيرزميني ساختند و اين تأسيسات را به آن جا انتقال دادند و در سال‌هاي اخير، ‌با اقبال گسترده‌تر مسلمانان، باز هم به فضاي بيشتري براي مطاف نياز بود، ‌لذا در سال 1382 زير زمين را هم پوشاندند و به جاي آن در ضلع شرقي مسجد‌الحرام جايگاه ويژه‌اي را براي استفاده خيل عظيم زائران از آب زمزم احداث كردند كه اين غير از جايگاه‌هاي خاص زمزم در شبستان‌هاي مسجدالحرام و طرف‌هاي مخصوص ( كلمن ) زمزم در جاي جاي مسجد‌الجرام است.

آب زمزم پس از استخراج به تصفيه خانه واقع در خيابان اجياد نزديك طريق دايري سوم پمپاژ مي‌شود و بعد از تصفيه در ساختمان خاص خنك كردن آب كه در نزديكي باب الفتح قرار دارد، آب ‌خنك شده دگر بار به مسجد‌الحرام منتقل مي‌شود . هر روز مقداري آب زمزم براي مسجد النبي (ص)‌ با تانكر مخصوص حمل آب فرستاده مي‌شود.

برخي وسايل موجود در ويترين‌هاي اين بخش، ‌جهت استخراج زمزم استفاده مي‌شده‌اند. تعدادي ديگر نيز هنگام لايروبي زمزم از آن استخراج شده‌اند.

***كتيبه‌هاي ساختمان زمزم

در قسمت‌هاي مختلف اين ساختمان كتيبه‌هايي شامل احاديثي از پيامبر اعظم (ص) درباره آب زمزم و نيز تاريخ ساخت و توسعه اين ساختمان و... نصب بوده است.

ساعت آفتابي

در حوالي سال 15 هجري شمسي (160 هجري قمري ) سمت چپ قبه العباس ساختمان ديگري ساخته مي‌شود «قبه الفراشين» نام مي‌گيرد و از آن جهت نگهداري وسايل نظافت مسجد‌الحرام استفاده مي‌شد تا اين كه در سال 1222 هجري شمسي (1259 هجري قمري )‌اين ساعت آفتابي را در اين ساختمان نصب كرده و كسي را آنجا مي‌گماردند تا ساعت را براي مردم بيان كند. اين بنا كه ديگر «‌قبه الساعه» ‌نام داشت، ‌در سال 1261 هجري شمسي ( 1300 هجري قمري ) به همراه قبه العباس تخريب شد.

ساعت حميديه

اين ساعت در سال 1311 هجري شمسي ( 1352 هجري قمري )‌بالاي ساختمان حميديه ( فرمانداري مكه )‌به گونه‌اي نصب شده بود كه از داخل مسجد‌الحرام پيدا بود. اين ساعت و موتور آن كه با باز شدن فنر به وسيله وزنه كار مي‌كند،‌ اكنون در موزه نگهداري مي‌شود.

آخرين تصوير

در اين تصوير كه حدود سال 1340 هجري شمسي گرفته شده، ‌احداث طبقه دوم مسجد‌الحرام و مسعي و مشعل‌هاي روشنايي صحن مسجد‌الحرام به چشم مي‌خورد. تمام صحن مسجد‌الحرام، ‌جز مطاف و راه‌هاي ورود به آن شني بوده كه در عكس پيدا است.

منبع: پايگاه حج
سه شنبه 12 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 447]