به مناسبت روز بهورز پاسداران سلامت‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: به مناسبت روز بهورز پاسداران سلامت‌
جام جم آنلاين: در سال‌هاي نخستين پس از پيروزي انقلاب 40 درصد از مرگ و ميرهاي كشور در 5 سال اول زندگي كودكان و 80 درصد آن نيز در يك سال اول زندگي اتفاق مي‌افتاد. بهداشت و درمان در مناطق محروم موضوعي دست نيافتني بود. پس از پيروزي انقلاب، توجه به روستاها و مناطق محروم كشور براي دولت و برنامه‌ريزان از اولويت خاصي برخوردار شد.

با رويكردهاي جديد ارزشي انقلاب كه نشات گرفته از تعاليم مقدس دين مبين اسلام بود، تغييراتي شگرف در اين راستا صورت گرفت كه سهم زيادي از زحمات آن نيز بر دوش بهورزان فداكار بود.

بر اساس آمارهاي اعلا‌م شده از سوي وزارت بهداشت، بين سال 1351 تا 1356 ه.ش 38 درصد جمعيت روستايي ايران دچار سو تغذيه بودند. در تهران يك پزشك براي هر 974 نفر، يك دندانپزشك براي هر 5626 نفر و يك پرستار براي هر 1820 نفر وجود داشت.

در همين حال در آذربايجان شرقي يك پزشك براي 5589 نفر، يك دندانپزشك براي 66156 نفر و يك پرستار براي 12712 نفر وجود داشت. در كردستان يك پزشك براي هر 6177 نفر، يك دندانپزشك براي هر 57291 نفر و يك پرستار براي هر 46552 نفر وجود داشت.

وقتي انقلاب اسلامي به پيروزي رسيد در كشور تنها 12 تا 14 هزار پزشك وجود داشت. حمايت همه جانبه دولت و مجلس از توزيع عادلانه سلامت در جامعه موجب راه‌اندازي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي شد تا مردم همه نقاط كشور بتوانند براحتي از مراقبت‌هاي بهداشتي اوليه برخوردار شوند.

تغيير نگرش جهاني

در آغاز دهه 1970، رويكرد مراقبت‌هاي اوليه بهداشت به جامعه جهاني بهداشت عرضه شد. اين تغييرات در نظام مراقبت‌هاي اوّليه بهداشتي، وسيله‌اي براي اصلاح بخش سلامت شد.

تغيير نگرش درماني به مراقبت‌هاي پيشگيري، تغيير مراقبت بيمارستاني به مراقبت در جامعه، تغيير نگرش از بهداشت فردي به بهداشت عمومي، تغيير رفتار از بهداشت شهري به سلامت روستا برخي از مهم‌ترين اين تغييرات بودند.

مراقبت‌هاي اوليه سلامت، وظيفه و مسووليت مردم را در تامين سلامت خود آنان مورد تاكيد قرار داد و بر اين نكته تاكيد كرد كه بايد خدمات را تا آنجا كه ميسر است به جايي كه مردم كار يا زندگي مي‌كنند، نزديك كرد.

مراقبت‌هاي بهداشتي اوليه مراقبت‌هاي اصلي در زمينه بهداشت است كه بايد براي همه افراد و خانواده‌هاي جامعه قابل دسترس باشد. اين خدمات بخش اساسي نظام بهداشتي و توسعه اقتصادي اجتماعي كشور است. مراقبت‌هاي بهداشتي اوليه اولين سطح تماس فرد،‌ خانواده و جامعه با نظام بهداشتي كشور است.

هدف از ارائه اين مراقبت‌ها حفظ، نگهداري وارتقاي سطح سلامت افراد جامعه است و بر اين نكته تاكيد مي‌شود كه خدمات بهداشتي بايد طيف كامل خدمات پيشگيري، درماني و بازتواني را پوشش دهد.

شبكه‌هاي بهداشتي - درماني‌

با پيروزي انقلا‌ب اسلا‌مي‌ و تغيير در ارزش‌هاي موجود جامعه، سلامت به عنوان يك حق در قانون اساسي شناخته شد. اصول متعددي در قانون اساسي از جمله اصل 29 و بندهاي 3، 4، 12 و 13 از اصل 3 قانون اساسي بر اين مساله تاكيد دارند.

در كشور ما پس از انقلاب اسلامي، نظام عرضه خدمات بهداشت و درمان با استفاده از تجربه‌هاي كشور در سال‌هاي پيش از انقلاب (نحوه توسعه خدمات پزشكي و بهداشتي در آذربايجان غربي و شميرانات تهران) و آنچه بتدريج در باره تفكر مراقبت‌هاي اوليه بهداشتي انتشار مي‌يافت، طراحي شد و در عمل به دستاورد‌هاي مهم دست يافت.

شروع استقرار كامل شبكه‌هاي بهداشتي درماني در سال 1364 آغاز شد. در طراحي اين شبكه، به 3‌‌اصل مهم دسترسي پرداخته شد و در دسترس بودن خدمات از 3 جنبه مورد بررسي قرار گرفت. دسترسي فيزيكي اماكن بهداشتي و قرار گرفتن آن در راه‌هاي اصلي، به طوري كه اهالي روستا حداكثر يك ساعت تا اولين مركز بهداشتي فاصله داشتند.

دسترسي فرهنگي به‌گونه‌اي كه طبق فرهنگ ايرانيان رفتار شد و به طور مثال براي مراقبت از خانم‌هاي باردار و اجراي طرح تنظيم خانواده از خانم‌ها و در امر بهداشت محيط، از آقايان استفاده شد تا خدمات ارائه شده از نظر فرهنگي نيز قابل استفاده باشد و دسترسي اقتصادي به اين معنا كه خدمات رايگان يا با كمترين هزينه انجام مي‌شد تا كليه اقشار جامعه مشكلي براي پرداخت هزينه‌ها نداشته باشند.

خانه بهداشت

اولين واحد ارائه خدمات در شبكه‌هاي بهداشتي درماني كه در روستا قرار دارد، خانه بهداشت است. خانه بهداشت غالبا چند روستاي ديگر (روستاهاي قمر) را نيز پوشش مي‌دهد. ميانگين جمعيت تحت پوشش هر خانه بهداشت 1500 نفر است. بهورزان زن و مرد كاركنان خانه بهداشت را تشكيل مي‌دهند.

به دلايل فرهنگي و براي ارائه خدمت توسط نيروهاي همگن، در هر خانه بهداشت يك بهورز زن و يك بهورز مرد وجود دارد كه بهورز زن عمدتا مسوول كارهايي است كه در خانه بهداشت جريان دارد. (پذيرش مراجعان ، مراقبت از افراد تحت پوشش، واكسيناسيون، ثبت داده ها، درمان‌هاي اوليه و دادن دارو و...) و بهورز مرد به طور عمده مسووليت فعاليت‌هايي را كه خارج از خانه بهداشت ضروري است، به عهده دارد (پيگيري بيماران مبتلا به بيماري‌هاي واگيردار، بيماريابي، بهداشت محيط، واكسيناسيون و انجام مراقبت‌ها در روستاهاي اقماري و...) البته اين تفكيك وظايف به هيچ وجه مانع آن نيست كه بهورز زن مثلا بازديد از منازل مردم را يكي از وظايف اساسي خود بداند يا بهورز مرد در خانه بهداشت، مراجعان را بپذيرد و از آنان مراقبت كند.

بهورزان بايد حتما بومي باشند. بهتر است كه بهورز از همان روستاي محل استقرار خانه بهداشت انتخاب شود، ولي اگر ميسر نباشد از روستاهاي تحت پوشش باشد.

بومي بودن بهورزان، ارتباط دائم آنان با مردم، مباني ثبت دقيق اطلاعات بهداشتي و نظارت مستمر بر فعاليت خانه‌هاي بهداشت از عوامل عمده پوشش مطلوب خانه‌هاي بهداشت است.

بهورزان بايد با داشتن حداقل 5 كلاس سواد، 3 دوره بلوك آموزشي به مدت 2998 ساعت آموزش نظري، عملي و كارآموزي را طي كرده و گواهينامه پايان آموزش بهورزي داشته باشند.

وظايفي دشوار

وظيفه اصلي خانه بهداشت، ارائه مراقبت‌هاي اوليه بهداشتي به جمعيت تحت پوشش است. در خانه‌بهداشت سرشماري سالانه از جمعيت تحت پوشش انجام مي‌شود. خدمات بهداشت، خانواده، شامل ارائه و آموزش‌هاي لازم به مردم است.

واكسيناسيون، بيماريابي، اجراي موازين پيشگيري و پيگيري درمان مواردي كه بايد تحت مراقبت باشند مانند سل، جذام، مالاريا، كمك‌هاي اوليه و درمان‌هاي علامتي، بخصوص در مورد بيماري‌هاي خاص مانند عفونت‌هاي حاد تنفسي و بيماري‌هاي اسهالي از ديگر اقداماتي است كه در خانه بهداشت صورت مي‌گيرد.

خدمتگزاران گمنام‌

بر اساس شاخص‌هاي بهداشتي ايران و بر مبناي آمار و ارقام اعلا‌م شده از سوي سازمان ثبت احوال، آمار مرگ كودكان زير يك سال از 129در 1000 تولد زنده پيش از انقلاب به 6/28 در 1000، مرگ كودكان زير 5 سال نيز از 174در 1000تولد زنده پيش از انقلاب به 36 در 1000 كاهش يافته است.

ميزان مرگ مادران ايراني نيز از 245 در 100هزار تولد پيش از انقلاب به 5/35 تنزل يافته است؛ همچنين در حالي كه ايران در سال‌هاي قبل از پيروزي انقلاب اسلامي از رشد جمعيت 9/3 درصد برخوردار بود، هم اكنون رشد جمعيت به 2/1 رسيده و اميد به زندگي در بدو تولد به ترتيب زن و مرد از 2/59 و 5/58 سال در سال 1363به 71و 68 سال افزايش يافته است.

بدون شك در حوزه بهداشت و درمان اگر بهورزان وجود نداشتند، امروزه اين موفقيت‌ها قابل دسترسي نبود.افتخار و اعتبارجمهوري‌ اسلامي‌ در بهداشت‌ و درمان ‌به‌ وجود بهورزان‌ وابسته است‌.

در حقيقت‌ اگر از سيستم‌ بهداشتي‌ ايران در منطقه‌صحبت‌ مي‌كنند و اگر براي‌ كشورهاي‌منطقه‌ به‌ عنوان‌ الگو مطرح‌ هستيم‌ قطعا به‌ خاطر تلاش‌‌هايي است‌ كه ‌خواهران‌ و برادران‌ بهورز درروستاهاي‌ دور افتاده‌ انجام داده‌اند و به‌ كساني‌ كه‌نيازمندان‌ واقعي‌ هستند طبق‌ يك‌چارچوب‌ و برنامه‌ مشخص‌ خدماتي‌ را ارائه‌ مي‌كنند كه‌ باعث‌ شده‌ مرگ‌‌‌و‌‌ميرها و مشكلات‌ سلامت در كشور كاهش‌ پيداكند؛ موفقيتي كه‌ شايد حتي‌ بسياري‌ ازمتخصصان‌ و بزرگان‌ ما در بيمارستان‌ها نيز هيچ‌ وقت‌ نتوانند به آن دست پيدا كنند به‌ جرات‌ مي‌توان‌ گفت‌ موفقيت‌هاي‌ بهداشتي‌ مابه‌ بركت‌ تلاش‌ بهورزان‌ ‌است‌، اما معمولا نامي از اين پاسداران سلامت در بين مسوولان برده نمي‌شود. اگر هم اسم آنها برده مي‌شود هرگز با حجم و تاثيرگذاري خدمات آنها مناسبتي ندارد.

همپاي متخصصان‌

دكتر عليرضا مرندي، عضو كميسيون بهداشت و درمان مجلس شوراي اسلامي با بيان اين بهبود، شاخص‌هاي سلامت كشور را مرهون زحمات بهورزان مي‌داند و يادآور مي‌شود ميليون‌ها احياي نفوس توسط 30 هزار بهورز از طريق ترويج تغذيه با شير مادر، واكسيناسيون و آموزش در زمينه بيماري‌هاي واگير و غير واگير صورت گرفت.

وزير اسبق بهداشت و درمان مي‌افزايد: بررسي‌ها نشان داده كارايي بهورزان مثلا در كنترل ديابت تا 95‌درصد مشابه فوق تخصص غدد بوده است.

دكتر عليرضا زالي، رئيس دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي هم بهورزان را برخاسته از متن مردم برشمرده و مي‌گويد: بهورزان در تمام عرصه‌ها از قطره آهن ياري تا بررسي مرگ و مير مادران، نوزادان و كودكان زير 5 سال در ارتقاي سلامت و افزايش نظام بهداشت روان موثر بوده‌اند.

وي با اشاره به چاپ 2 مقاله در زمينه عملكرد بهورزان مي‌افزايد: ‌بر اين اساس، نقش بهورزان در بيماريابي، ارجاع و پيگيري بيماري مزمن و خاموش پرفشاري خون بسيارموثر بوده است.

چشم به آينده‌

12 شهريور به عنوان روز بهورز نامگذاري شده است تا به همين مناسبت همه ساله از بهورزان كشور تقدير شدن، به ياد آورده شود كاهش ميزان مرگ و مير در روستا ها، جلوگيري از عوارض حاملگي‌هاي متعدد، واكسيناسيون كودكان، آموزش مادران و... حاصل زحمات بهورزان فداكار است، هرچند شبكه بهداشت و تلاش بهورزان زمينه را براي دسترسي به عدالت فراهم كرد، اما هنوز با عدالت فاصله زيادي وجود دارد.

در حالي‌كه در نظام اسلامي بايد عدالت در سلامت به مفهوم واقعي خود و در تمام ابعاد رعايت شود. طرح بيمه روستايي و پزشك خانواده يكي ديگر از اقدامات انجام شده براي كاهش نابرابري‌هاست.

بهورز رقيب پزشك خانواده يا بيمه روستايي نيست بلكه فعاليت بهورزان، طرح‌هاي بيمه روستايي و پزشك خانواده در يك راستا و مكمل يكديگر و همگي در تلاش براي ارتقاي نظام سلامت كشور هستند.

علي اخوان بهبهاني‌
سه شنبه 12 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 15395]