چگونگي استفاده از اصول معماري اسلامي در شهرسازي امروز / 19حميد برومندصالح:تبديل زمين‌هاي مستطيل‌شكل به مربع گامي براي رسيدن به فيزيك شهر اسلامي است

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: چگونگي استفاده از اصول معماري اسلامي در شهرسازي امروز / 19حميد برومندصالح:تبديل زمين‌هاي مستطيل‌شكل به مربع گامي براي رسيدن به فيزيك شهر اسلامي است
گروه هنر: از آنجا كه حياط در معماري قديم مسلمانان مفهومي متعالي بوده، تبديل قطعه‌زمين‌هاي مستطيل‌شكل به مربع‌شكل، گامي براي رسيدن به شهر اسلامي خواهد بود چرا كه اگر زمين مربع باشد مي‌توان حياط مركزي براي آن در نظر گرفته و اطراف حياط ديگر قسمت‌هاي ساختمان را تعبيه كرد.
«حميد برومند‌صالح» معمار و شهرساز در گفت‌وگو با خبرگزاري قرآني ايران(ايكنا) با تاييد مطلب فوق گفت: اصطلاح «معماري اسلامي» غلط مصطلح است و بهتر است گفته شود معماري مسلمين.

وي افزود: وجه تمايز معماري مسلمين با ديگر معماري‌ها اعتقادات ديني و مذهبي است كه موجب مي‌شود معماري و يا ساخته‌هاي دست متدينين رنگ و بوي آن دين را به خود بگيرد. مثلاً بودايي‌ها اعتقاد دارند مجسمه بودا را ساخته و به آن كرنش كنند در حالي كه در بين مسلمانان مجسمه‌سازي حرمت دارد حتي بر روي هنرهايي چون نقاشي و نگارگري هم فقها مناقشه كرده‌اند و بر اين نظرند كه اگر قرار است تصويري كشيده شود بايد به صورت كامل تصوير نشود. اين امر وجه تمايز هنر مسلمين از ديگر هنرهاست.

برومند ادامه داد: چون ما مسلمانان اعتقاداتمان دروني است بدين معني كه از درون بايد انسان پاكيزه باشد بنابراين در معماري مساجد، معماران به درون مسجد بيشتر از بيرون مي‌پردازند و ساخت بيروني مسجد از طريق گنبد و مناره به عنوان نشانه و عامل جذب‌كننده مسلمين يا به عنوان عامل هويت‌بخش شناخته مي‌شود. بنابراين عامل درون‌گرابودن بر معماري مسلمين و مساجد بسيار تاثيرگذار است. معابد بوداييان، مسيحيان و هندوها از نظر ساخت بيروني بسيار پرداخته مي‌شود. ولي از آنجا كه تفكر اسلامي ماهيتاً دروني است بنابراين در معماري، نقاشي و ديگر هنرها بسيار موثر است.

رسيدن به اصولي مشترك در معماري مسلمانان با تكيه بر عامل فرهنگي

وي كه در سال 69 رتبه ممتاز در اولين آزمون دكتراي معماري و اعزام به خارج را كسب كرده، درباره رسيدن به اصولي مشترك در معماري مسلمانان با تكيه بر عامل فرهنگي گفت: امكان اين‌كه در عرصه معماري مسلمين به اصولي مشترك برسيم وجود دارد. به‌طور مثال مسجدي در كوير ساخته مي‌شود و همان مسجد در ناحيه‌اي سردسير نيز ساخته مي‌شود. از لحاظ محتواي دروني هر دو يك شكل هستند و جوابگوي يك نياز هستند.

اين استاد دانشگاه ادامه داد: با در نظر گرفتن اين اصول مشترك كه مبتني بر فرهنگ هستند، اقليم نقش متمايزكننده اين معماري در مناطق مختلف است. اقليم گرم ايجاب مي‌كند بعضي بناي مساجد به‌گونه‌اي ساخته شود كه از نور آفتاب و بادهاي مزاحم جلوگيري كنند. مثلاً در بدنه مسجد فضاهاي پر و خالي ايجاد مي‌كنند كه بدنه‌ها سايه‌دار باشد يعني بدنه مسجد چيزي كه آن را نماد مسجد مي‌دانيم يك ديوار خشك و خالي نباشد كه وقتي آفتاب بازتابش روي آن مي‌افتد چشم را آزار دهد.

عضو كميسيون برنامه آموزشي كارشناسي ارشد در دانشكده معماري دانشگاه شهيد بهشتي بيان كرد: در معماري مساجد مناطق گرمسيري، تمام ايوان‌ها و رواق‌ها در بدنه‌ها ايجاد مي‌شود كه احساس خنكي و دلپذيربودن را القا كرده و چشم را جذب خود كند. اين‌ها چيزهايي است كه اقليم موجب مي‌شود. بنابراين نمي‌توان گفت بنا بر عامل اقليم مي‌توانيم اصول مشتركي در معماري پي‌ريزي كنيم ولي اعتقادات مسلمين در اصول مشترك است. چون اعتقادات تاحدودي ثبوت دارد در همه جا از جمله معماري مساجد، مي‌تواند پياده شود.

طراح فاز يك فرودگاه بين‌المللي رفسنجان عواملي را كه در تمامي معماري‌هاي كشورهاي مسلمان اجرا مي‌شود را چنين برشمرد: در معماري مسجد جهت قبله محور اصلي است. جهت ورود و تشرف سلسله مراتبي را مي‌طلبد بدين‌صورت كه ابتدا عبور از ايوان ورودي و دعوتخانه است كه انسان را از دهليزهايي عبور مي‌دهند تا آمادگي تشرف به مسجد و انجام عبادت را در او ايجاد كنند و سپس از آنجا وارد صحن و حياط مي‌شوند و بعد از ايوان گذر مي‌كنند تا به شبستان برسند. اين قسمت‌ها در هر مسجدي مشترك است. همچنين وجود آب در حياط، جهت قبله، ايجاد نشانه براي مسجد از جمله مناره و مأذنه و گنبد و اين‌ها با يك اختلاف كمي مشترك تمامي مساجد در تمامي نقاط جهان هستند.

ويژگي‌هاي شهرسازي و معماري شهر اسلامي

طراح و ناظر مسجد جامع امام صادق(ع) ميدان فلسطين تهران درباره ويژگي‌هاي شهرسازي و معماري شهر اسلامي گفت: قبل از اين كه شهر اسلامي را تعريف كنيم بايد محملي ايجاد كنيم كه مسلمانان را جذب كند. چون شهر اسلامي از زادبوم مسلم تشكيل شده است. شهري اسلامي است كه آدم‌هاي آن اعتقادات مسلمانان را داشته باشند و به آن اعتقادات عمل كنند. صرف بودن در جغرافياي مسلمين فايده‌اي ندارد.

برومند ادامه داد: شهر اسلامي، شهري است كه آدم‌هاي آن مسلمان باشند، مسلمان به معناي واقعي كلمه و با داشتن تمام آيتم‌هاي يك مسلمان. وقتي كه هسته اوليه اين شهر كه عبارتست از گردآمدن يكسري مسلمان ميسر شد، آنان خود مي‌دانند بايد چه كار كنند. اولين و آخرين قدم اين است كه يكسري مسلمان با ايده‌هاي اعتقادي گردآيند و بعد بر اساس آموزه‌هاي اسلام شهر خود را طراحي مي‌كنند. مثلاً در فرهنگ اسلامي، خانه‌ها نبايد به يكديگر اشراف داشته باشد ولي در تهران امروز بيشتر آپارتمان‌ها به يكديگر اشراف دارند و اين شهر، شهري اسلامي نيست. مسلمان نبايد در زندگي روزمره دچار چالش و افسردگي كه حاصل مضيقه و مشكل است، شوند.

وي افزود: در روسيه يكسري انبوه‌سازي‌هايي كه كردند و در اين انبوه‌سازي‌ها جهت آپارتمان را طوري تنظيم كردند كه هيچ آپارتماني به آپارتمان ديگر اشراف ندارد. اين اصلي است كه ما مسلمانان بيشتر به آن اعتقاد داريم. شايد در آن شهر مسلمانان اندكي باشند اما كاري كردند كه مورد رضايت يك مسلمان است. من خيلي دوست داشتم اين مجتمع را مي‌ديدم.

رابطه رفت و برگشتي فرهنگ و فيزيك شهر

طراح و ناظر مسجد حضرت مريم (شهر پرت استراليا – در حال ساخت) اضافه كرد: نمي‌توانيم فقط يك طرف قضيه را ببينيم. فرهنگ و فيزيك شهر رابطه رفت و برگشتي دارند. بايد فيزيك مبتني بر اعتقادات باشد و بعد اعتقادات بر فيزيك مبتني مي‌شود. گاهي‌اوقات ممكن است خانه‌اي بسازيد كه مجلل هم باشد ولي فيزيكش مناسب فردي كه در آن زندگي مي‌كند، نباشد. همان‌طور كه اعتقادات بر عملكرد معماري تاثيرگذار است، معماري نيز بر اعتقادات تاثير دارد.

وي افزود: در شهرهاي امروز آدم‌ها عصبي و دائما دچار مشكل هستند. اين امر بر اعتقادات آنان اثر دارد. به طور مثال در شهر تهران مشكلات و مسايل پيچيده‌اي وجود دارد كه نتيجه تاثير فيزيك شهر بر رفتار افراد است. بعضي شهرها هستند كه طوري طراحي شده‌اند كه مردمان آن مردماني آرام و سليم‌النفس و مهربان نسبت به يكديگر هستند. به‌طور مثال، شهر يزد چنين است.

برومند نقش معمار را در ايجاد شهري انساني و اسلامي چنين عنوان كرد: معماران همان‌قدر در تعاملات مسلمانان مسئولند كه يك روحاني. يك معمار و شهرساز اگر بخواهد جايي را طراحي كند حتماً بايد خودش مسلمان واقعي باشد. ذات نايافته از هستي‌بخش/ كي‌تواند كه بود هستي‌بخش.
براي ديدن وب‌سايت شخصي برومند اينجا كليك كنيد

وي در پاسخ به خبرنگار ما درباره ارزيابي طرح‌هاي توسعه شهري توسط دولت و به مسابقه‌گذاشتن طراحي اين شهرها گفت: اين‌گونه مسال را هر كسي از ديدگاه خودش بررسي مي‌كند. ما درباره شهري مثل تهران و ديگر كلان‌شهرها دچار يك وازدگي از سبك‌هاي غربي و مدرنيسم شديم. زماني كه شهر را تقسيم كردند و محله محله طراحي كردند رابطه 60% از كجا آمد؟ از اينجا آمد كه شهرسازي مدرن به اين نتيجه رسيد كه اگر 60% از زمين ساخته شده و 40% رها شود اين 40% مي‌تواند روي هم جمع شود و يك فضاي سبز و همگاني ايجاد شود كه همه بتوانند از آن استفاده كنند، بنابراين افزودن بر ارتفاع ساختمان بلامانع است.

برومند ادامه داد: اين‌ها اصولي است كه در برهه‌اي از زمان به ما تحميل شد چون مملكت يك صاحب مقتدري نداشت و هر كسي از راهي چيزي به معماري مي‌افزود و قانون و تبصره‌اي مي‌گذاشت و حاصل آن اي نشده كه كار اكنون به جايي رسيده كه ديگر نمي‌شود كاري كرد. تهران اگر بخواهد شهر سالم و شهر مسلمانان شود، خيلي بايد تغيير و تحول در آن صورت گيرد به‌صورتي كه بسياري از خانه‌ها خراب ششده و قطعاتي كه مستطيل‌شكل هستند خراب شده و تبديل به قطعات مربع شوند.

تبديل زمين‌هاي مستطيل‌شكل به مربع‌شكل، گامي براي رسيدن به فيزيك شهر اسلامي

وي در پاسخ به خبرنگار ايكنا درباره علت مزيت زمين مربع‌شكل بر مستطيل‌شكل گفت: اگر قطعه زمين مربع باشد مي‌توان به آن حياط مركزي داد ولي زمين مستطيل اين‌طور نيست. در معماري قديم ما مسلمانان حياط اصل است. معمار ابتدا محدوده حياط را مشخص مي‌كرد و سپس اطراف آن ديگر قسمت‌ها از جمله اتاق‌هاي خواب، آشپزخانه و ... را ساخته و ساماندهي مي‌كرد درست برعكس معماري مدرن كه اول ساختمان را مي‌سازند و بعد هرچه باقي ماند به حياط اختصاص مي‌دهند.

اين معمار كه علاوه بر دانش معماري و شهرسازي، به دانش حوزوي و علوم ديني نيز پرداخته، نقش حياط در معماري مسلمانان را چنين عنوان كرد: حياط در معماري ما مفهوم بسيار متعالي دارد. اگر خانه‌هاي ميراثي قديمي شهرهايي چون كاشان، اصفهان، يزد، تبريز و حتي تهران را ببينيد، مشاهده مي‌كنيد كه تمام زندگي در حياط انجام مي‌گيرد نه داخل ساختمان.

وي تصريح كرد: مورد ديگر ورود اتومبيل به زندگي امروز است كه در ساخت واحدهاي شهري تاثير گذاشته. ورود اتومبيل تبديل به محملي تنش‌زا در فضاي شهري شد. در شهرهاي قديم كوچه‌هاي 2 و 3 متري داشتيم كه رفتار نرمي كه مبتني بر اصول انساني بود، در اين فضاها صورت مي‌گرفت ولي امروز خيابان‌هاي 40-30 متري كه روزانه تعداد بي‌شماري غول(اتومبيل) از آن‌ها عبور كرده و هوا را آلوده مي‌كند، داريم. شهرسازي اسلامي مجموعه‌اي از هزاران عامل است و نمي‌توان روي يكي دو عامل تكيه كرد.

نقش متخصصان رشته‌هاي مختلف در ارايه و تدوين شاخص‌ها و معيارهاي معماري و شهرسازي

نويسنده مقالات در مجلات تخصصي و معماري آبادي، نماد و مسجد درباره نقش متخصصان رشته‌هاي مختلف در ارايه و تدوين شاخص‌ها و معيارهاي معماري و شهرسازي بر اساس آموزه‌هاي ديني و فرهنگ ايراني گفت: غير از اين نمي‌تواند باشد. وقتي كه ساختمان عمومي مثل كتابخانه را مي‌خواهيم طراحي كنيم نيازمند عالم ديني، جامعه‌شناس، روان‌شناس، آمارگر، معمار و... هستيم. اين فكر غلط است كه ساخت يك مجتمع را تنها به معمار و مهندس ساختمان بسپاريم.

وي خاطرنشان كرد: رشته معماري به‌گونه‌اي است كه معجوني است از بسياري رشته‌ها چون موضوعش ايجاد فضاي زيستي براي انسان است. ماهيت رشته كاري‌ معماران طوري است كه بايد از هر علمي اطلاعات كلي داشته باشند. معماران تقريباً بايد از فلسفه، اخلاق، علم‌الاجتماع، روان‌شناسي و بعضي از شاخه‌هاي هنر در حد كفايت، سردربياروند. بنابراين معماران در اين تعريف نقش مهمي را ايفا مي‌كنند بدين طريق كه حلقه واسط بين بسياري از رشته‌ها هستند.

موسس و مدير عامل سابق گروه مشاورين مصلاي بزرگ امام خميني (تهران) تاكيد كرد: مدير پروژه، معمار است و بايد از ابتدا تا انتها كه افتتاح ساختمان است، حضور داشته باشد. در هر حكومتي در كنار فيلسوفان، معماران قرار دارند. مثل شيخ بهايي كه هم فيلسوف بود و هم معمار. معماري زماني شروع مي‌شود كه عمر معمار تمام شده يعني زماني شروع مي‌شود كه يك معمار خبره در آخر عمرش به آن مي‌رسد مخصوصاً ساختمان‌هايي كه جنبه هويتي دارند ولي متاسفانه ما هميشه برعكس عمل مي‌كنيم.

برومند در پايان گفت‌وگوي خود به چالش كشيدن همه چيز در عرصه معماري را پيشنهادي براي تسهيل مشكلات در عرصه معماري دانست و بيان كرد: كارهاي علمي و فرهنگي نظير كاري كه اكنون ايكنا درباره معماري مسلمانان انجام مي‌دهد، اقدام موثري است و در نهايت خلاصه‌بندي و جمع‌بندي اين مصاحبه‌ها گام‌هاي ابتدايي در راه تئوريزه‌كردن معماري مسلمانان است و تا هنگامي كه معماري مسلمانان را تئوريزه نكنيم، نمي‌توانيم به صورت جدي وارد معماري شويم و البته لازمه اين كار، اين است كه معماران ما به حد كفايت از علومي چون فلسفه، كلام، تفسير، جامعه‌شناسي، هنر بهره برده باشند.
شنبه 9 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1278]