آيا بنيان‌هاي اخلاقي در فضاي مجازي با گذشت زمان تقويت خواهندشد؟

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: آيا بنيان‌هاي اخلاقي در فضاي مجازي با گذشت زمان تقويت خواهندشد؟
گروه گزارش: اگرچه با توجه به شرايط پر التهاب امروزي فضاي مجازي، نمي‌توان نظام اخلاقي جديدي را براي اين فضاي آزاد به‌صورت مجزا تعريف كرد اما مي‌توان اميدوار بود كه به مرور و با گذشت زمان بنيان‌هاي اخلاقي در اين فضا تقويت شوند و نظم يابند. بررسي اين موضوع دست‌مايه گزارش زير است كه تقديم خوانندگان عزيز مي‌شود.
اگر اخلاق را مجموعه صفات روحي و باطني انسان كه به دو بخش مثبت و منفي تقسيم مي‌شود و در فرهنگ اسلامي از آن به فضائل و رذائل تعبير مي‌شود بدانيم، به دليل اينكه هنوز مفهوم جامع و كاملي از اخلاق در دست نيست، در بيشتر موارد مصالح عمومي جامعه مبنايي براي تعريف كلي اخلاق قرار مي‌گيرد.

بديهي است كه اين مفهوم براي قابل اجرا شدن احتياج به قواعد و ضوابطي دارد تا ملاك و معياري باشد تا رفتارهاي انساني در اين چارچوب اخلاقي سنجيده شود، رعايت اخلاق در جامعه ضامن سلامتي و آسايش شهروندان شده و باعث مي‌شود كه در قبال هم مسئوليت‌هايي را داشته باشند. با پيشرفت روزافزون علم و پيدايش فضاي مجازي اين روابط به اين فضا نيز كشيده شده‌است.

فضاي مجازي يا سايبر امروزه به اندازه‌اي بر زندگي واقعي افراد سايه افكنده است كه تقريبا به موازات جهان واقعي قابل بررسي و تأمل است. فضاي مجازي دنيايي عظيم است كه فرصت‌ها و چالش‌ها٬ اضطراب‌ها و ترس‌ها و محدوديت‌ها و امكانات زيادي را براي عاملان خود به ارمغان آورده‌است.

امروزه دنياي سايبر به اندازه‌اي رشد پيدا كرده كه امنيت افراد به دليل بي‌حد و مرز بودن و قانون‌ناپذيري فضاي مجازي نيز به خطر افتاده‌است. و اين موضوع با اهداف و چارچوب كلي اخلاق در تضاد است و هر لحظه و با بيشتر شدن كاربران اينترنت اين تهديد جدي‌تر مي‌شود.

موضوع ديگري كه در اين ميان مطرح مي‌شود اين است كه آيا اخلاق با فضاي مجازي سازگاري دارد يا نه؟ يا صرفاً به اين دليل كه كاربران اينترنت، انسان‌ها هستند، مجموعه صفات روحي و باطني انسان، خود را بدون قانون و قاعده‌اي خاص وارد اين فضا كرده‌است؟ يا اينكه واقعاً مي‌توان مفهومي با عنوان «اخلاق مجازي» تعريف كرد.

در گزارش قبل به اين نتيجه رسيديم كه اخلاق در فضاي مجازي به تناسب دين مسلك و منش كاربر تعريف مي‌شود به طور مثال دورغ، تهمت و افتراء كه در دين اسلام ضد اخلاقي است در زندگي مجازي براي شهروند مجازي نيز از رذائل اخلاقي محسوب مي‌شود. پس اخلاق ديني در فضاي مجازي منطبق بر اخلاق ديني در فضاي اجتماعي است. اما كاركردها و مصاديق متفاوت مي‌شود.

و از آنجا كه انسان فصل مشترك بين فضاي مجازي و واقعي بوده، طبيعي است كه گرايش‌هاي عمومي كه او در جامعه دارد و بر اخلاق در دنياي واقعي تأثيرگذار است، اخلاق مجازي وي را نيز تحت‌الشعاع خود قرار دهد.

عدم حضور موثر فرهنگ و اخلاق ديني بر فضاي سايبر ما را دچار مسائل مختلفي خواهد كرد كه مسولان و فعالان اين عرصه سخت نيازمند به‌كارگيري راهكارهاي مقابله با اين مشكل هستند اما پذيرش هنجارها و ارزش‌ها را مي‌توان از طريق تحريك عواطف و شيوه‌هاي هيجاني و احساسي نيز عملي ساخت؛ پديده‌اي كه ضد استدلال و تعقل است و در ادبيات روان شناختي، مترادف با اصطلاح «عقل ستيزي» است.

ورود اخلاق به فضاي سايبر نيازمند طي شدن اين فرايند است. جرياني كه در آن اخلاق در ابتدا مصاديق تعريف شده يافته و از طريق فرهنگ‌سازي و ايجاد تفكر اخلاقي در افراد عينيت پيدا كند. سپس به موازات فضاي واقعي در فضاي مجازي نيز روح اخلاق جريان مي‌يابد.

حجت‌الاسلام «محمدمهدي نمازي»، سردبير فصلنامه تخصصي ره‌آورد نور، در گفت‌وگو با خبرگزاري قرآني ايران(ايكنا)، در توضيح مفهوم اخلاق در فضاي مجازي مي‌گويد: اگر اخلاق را مجموعه صفات روحي و باطني انسان بناميم(اخلاق صفاتي) و يا آن را مجموعه اعمال و رفتار عملي انسان بدانيم(اخلاق رفتاري) و يا تركيبي از خصوصيات روحي و عملي هر انسان را اخلاق تلقي كنيم باز به دو بخش مثبت و منفي يا پسنديده و ناپسند و يا انساني و غير انساني تقسيم مي‌شود.

برخي معتقدند هنوز هيچ تعريف جامعي از اخلاق به‌دست نيامده‌است

وي ادامه داد: در فرهنگ و معارف اسلامي به دو بخش مثبت و منفي اخلاق فضائل و رذائل گفته مي‌شود. البته برخي معتقدند هنوز هيچ تعريف جامعي از اخلاق به‌دست نيامده‌است و تشخيص اينكه چه رفتار يا اعمالي نيك و كدام بد است بستگي به معيارها و هنجارهاي هر جامعه دارد.

نمازي اضافه كرد: اما همين افراد، در عين حال مصالح عمومي جامعه را مبنايي براي تعريف كلي اخلاق مي‌دانند. در نگاه اسلام خداوند براي انسان دو رسول ظاهر و باطن قرارداده و نيك و بد را به قضاوت آن دو منوط داشته‌است.

سردبير فصلنامه تخصصي ره‌آورد نور اظهار كرد: رسول ظاهر پيامبران الهي و رسول باطن عقل انسان به عنوان قوه تشخيص خوب از بد است. از اين رو در اسلام شناخت حسن و قبح رفتار و اعمال آدمي داراي ملاك و معياري است كه به وسيله سنت پيامبر و عقل محك زده شده و به قضاوت كشيده مي‌شود.

«مسعود آب‌آور»، وبلاگ‌نويس «آب‌آور تشنه» با اشاره به اينكه نوع ديدگاهي كه از فضاي مجازي داريم مفهوم اخلاق را تغيير مي‌دهد، ادامه داد: مفهوم اخلاق درفضاي مجازي فرقي با مفهوم اخلاق در فضاي واقعي ندارد، زيرا در فضاي مجازي هويت انسان‌ها نبايد تغيير كند بلكه فقط فضايي در دسترس‌تر و قابل انعطاف‌تر در مقابلمان قرار مي‌گيرد و تمام ارزش‌ها و اخلاقياتي كه در اجتماع و فضاي واقعي در نظر گرفته مي‌شود در فضاي مجازي نيز به همان صورت خواهد بود.

«علي‌رضا تندرو صالح»، مسئول وب‌سايت شيعي چهارده معصوم، نيز اظهار كرد: اخلاق‌مداري كاربران در فضاي مجازي به اين معنا بوده كه حتي اگر از سوي مخالفان مسئله‌اي به‌وجود آمد، كاربر به آنها بي‌احترامي نكرده و تنها با ادب و اخلاق، درستي نظر خود را با برهان و دليل ثابت كند.

مي‌توان يك نظام اخلاقي جديد را براي فضاي سايبر به‌صورت مجزا تعريف كرد

«بهمن هدايتي»، بلاگر «كلاشينكف ديـجيتال»، با بيان اينكه همان گزاره‌هاي اخلاقي درست و غلط كه در جامعه و تمدن معروف بوده در فضاي سايبر هم محترم است، افزود: نمي‌توان يك نظام اخلاقي جديد را براي فضاي سايبر به‌صورت مجزا تعريف كرد چون در فضاي مجازي يك مقدار اقتدار و آزادي بيشتر است، از اين لحاظ موضوع اخلاق در فضاي سايبر بيشتر به چشم مي‌آيد و بيشتر حساس مي‌شود.

هدايتي افزود: مهمترين تهديدي كه در حوزه اخلاق در فضاي سايبر وجود دارد بحث حريم خصوصي است. وجود پديده هك و كپي‌رايت در فضاي سايبر جزو بداخلاقي‌هايي است كه وجود دارد اما به مرور و با گذشت زمان بنيان‌هاي اخلاقي در فضاي سايبر تقويت خواهند شد و نظمي خواهنديافت.

وي ضمن اشاره به اينكه ما در دنياي واقعي و زندگي روزمره خودمان هم هرگاه با پديده نويني رو‌به‌رو مي‌شويم در ابتدا كمي دچار سردرگمي مي‌شويم، بيان‌كرد: ولي به مرور و با گذشت زمان مي‌توانيم با آن رابطه برقرار كرده و آن رابطه را به سمت سلامت پيش ببريم.

وي به عنوان مثال ذكر كرد: به ميزاني ‌كه در ابتداي شكل‌گيري و گسترش اينترنت در ايران شاهد دزدي‌هاي ادبي و كپي‌رايت به صورت رايج بوديم اما در حال ‌حاضر تيپ روشنفكر و نخبه فضاي سايبر به‌شدت روي اين مسئله حساسيت نشان مي‌دهند و اين مسئله اين نويد را مي‌دهد كه به سمت رعايت بيشتر اخلاق در فضاي سايبر پيش برويم. همانطور كه تا حدودي شاهد كمتر شدن بداخلاقي‌هاي اينترنتي در ايران هستيم.

«عليرضا شيرازي»، مدير سرويس‌دهنده بلاگفا بيان كرد: جامعه مجازي شهروندان مجازي دارد و شهروندان اين جامعه با همديگر در تعامل هستند در نتيجه اين شهروندان با هم مي‌توانند اصول كلي را با عنوان «اخلاق در فضاي مجازي» را شكل بدهند.

وي در ادامه افزود: از طرفي ديگر پديده‌هايي كه در اين فضا وجود دارد بر «اخلاق مجازي» تأثيرگذار است؛ براي مثال مزاحمت از طريق ايميل مي‌تواند يك بداخلاقي اينترنتي باشد و موضوعي كه در اين ميان مطرح است تطبيق اخلاق در فضاي واقعي كه از آن صحبت مي‌كنيم با اخلاق در فضاي مجازي است.

شيرازي تأكيد كرد: آسيب زدن به انسان‌ها يك بداخلاقي است چه در فضاي مجازي و چه در فضاي واقعي و قاعدتاً تطبيق آن با فضاي مجازي و جامعه مجازي پيامدهايي خواهدداشت، و رفتار جديدي را از طرف شهروندان مجازي مي‌طلبد.

اخلاق، مجموعه‌اي از بايدها و نبايدها

«ناهيد رام‌پناهي»، مدير مركز اطلاعات و آمار زنان شوراي عالي انقلاب فرهنگي و مؤسس سايت شبكه اطلاع‌رساني جهاني زنان مسلمان، اخلاق را مجموعه‌اي از بايد و نبايد‌ها تعريف كرد و يادآور شد: اخلاق مجموعه‌اي از بايدها و نبايدها است، كه در هر فضايي شكل ارزشي و مفهومي خود را حفظ كرده، ولي به لحاظ مصداقي متفاوت است. به عنوان مثال دزدي و صداقت هر كدام يك نبايد و بايد هستند و در هر فضايي قابل تغيير نيستند، منتهي مصاديق و شكل‌هاي نمود آن‌ها در موقعيت‌هاي مختلف متفاوت خواهد بود.

رام‌پناهي فضاي مجازي را شاكله‌اي از ارتباطات و اطلاعات بالقوه دانست و گفت: اين مجموعه شامل به اصطلاح توليدكنندگان اين اطلاعات، استفاده‌كنندگان اين فضا است و خود محتواهاي توليد شده و ارتباطاتي كه صورت مي‌گيرد ضرورتًا بايست بر اساس مفاهيم اخلاقي باشند.

مدير مركز اطلاعات و آمار زنان شوراي عالي انقلاب فرهنگي در راستاي ارائه تعريف مفاهيم اخلاقي حاكم در اين فضا خاطرنشان ساخت: اين مفاهيمي شناخته شده براي بشر است، كه بسياري از آن هم مفاهيم فطري و قابل قبول است و هر انساني با هر طرز تفكري آن را قبول دارد تنها بايد اين مفاهيم بتواند سلامت اين ارتباطات و امنيت اين اطلاعات را در فضاي سايبر حفظ كند.

حجت‌الاسلام «محمود شيريان»، كارشناس مركز تخصصي مهدويت درباره شبيه‌سازي اخلاق در فضاي مجازي اظهار كرد: اگر ما اخلاق را در فضاي واقعي مردم قابل انطباق نمي‌دانيم اينجا هم مي‌توانيم ندانيم، درحاليكه ما با دلايل قطعي مي‌دانيم كه در فضاي واقعي و همه جوامع بايد اخلاق را رعايت كرد.

كارشناس مركز تخصصي مهدويت تصريح كرد: اخلاق‌مداري دستور اكيد دين است و پيغمبر اسلام(ص) هدف خودش را از مبعوث شدن و رسالتش تكميل اخلاق مي‌داند و مي‌فرمايد: «اِنَّما بُعِثتَ لاُتَمِمَ المَكارمَ الاَخلاق» پس اخلاق بايد سرلوحه تمام كارهايمان باشد و در حوزه فردي، معاملات، معاشرت و غيره اخلاق را رعايت كنيم.

شيريان با تأكيد بر اينكه زندگي مجازي برآيندي از زندگي واقعي جامعه است، عنوان كرد: بنابراين بايد همانطور كه در زندگي واقعي اخلاق را حاكم كرد در فضاي مجازي هم به طريق اولاً مي‌توان اين كار را انجام داد.

دكتر «سيد رضا نقيب‌السادات»، عضو هيئت علمي دانشگاه علامه طباطبايي، در توضيح ارزيابي خود از مفهوم اخلاق در فضاي مجازي گفت: اخلاق رعايت اصول و چارچوب ‌هاي وضع شده قانوني وعرفي، در كنار حركت در محدوده ارزش‌هاي اسلامي است.

نقيب‌السادات درباره شبيه‌سازي اخلاق در فضاي مجازي اظهار كرد: اگر اين اعتقاد وجود دارد كه دنياي مجازي امروز تداوم همان دنياي قبلي است كه در اثر پيشرفت فني و تكنولوژيك حاصل شده‌است؛ همان روال قانوني و چارچوب‌‌‌‌‌‌هاي عرفي وضع شده مي‌تواند براي دنياي امروز در فضاي سايبر شبيه سازي شود.

اخلاق در فضاي سايبر احتياج به شبيه سازي ندارد.

«حبيب راثي تهراني»، دانشجوي كارشناسي ارشد دانشگاه علامه طباطبايي، نيز ادامه داد: با تغيير محيط از جهان واقعي به فضاي سايبر فقط معيا‌ر‌هاي اصول اخلاقي تغيير مي‌كند نه اينكه خود اخلاق مجازي شود.

اين فعال حوزه مجازي درباره شبيه‌سازي اخلاق در فضاي مجازي اظهار كرد: اخلاق در فضاي سايبر احتياج به شبيه سازي ندارد. اصول اخلاقي هميشه مشخص و ثابت و لايتغير هستند. تجاوز به حقوق ديگران، دزدي(عدم رعايت كپي رايت)، فاش كردن اسرار شخصي افراد، ايجاد و يا رفتن به سايت‌هاي مبتذل و غيره چه در فضاي سايبر و چه در جهان واقعي امري غير اخلاقي محسوب مي‌شود. بنابراين مي‌توان براي تمامي مصاديق اخلاق در فضاي سايبر معادلي در جهان واقعي يافت.

«اعظم ده‌صوفياني»، دانشجوي كارشناسي ارشد دانشگاه علامه طباطبايي، اضافه كرد: مفهوم اخلاق در دو فضاي واقعي و مجازي به معناي رعايت حقوق ديگران است و اخلاق در اين دو فضا تفاوت ماهوي ندارد.

وي در ادامه اخلاق در فضاي مجازي را شامل دو بخش دانست و گفت: اولين مورد مربوط به توليد‌كنندگان اطلاعات بوده و دومين مورد مصرف‌كنندگان اطلاعات را شامل مي‌شود، كه اين دو دسته داراي حق و حقوقي هستند كه بايد رعايت شود، به عنوان نمونه توليد‌كنندگان بايد اطلاعات دقيق و صحيح در اختيار مردم قرار دهند و از انتشار اطلاعاتي كه به مقدسات و ارزش‌‌هاي ديني مردم توهين مي‌كنند اجتناب ورزند.

ده‌صوفياني افزود: توليدكنندگان بايد هنگام انتشار اطلاعات منافع ملي را در نظر داشته‌باشند، در انتشار اطلاعاتي كه به گروه خاصي از جامعه آسيب مي‌رسانند با احتياط عمل كنند. در مقابل مصرف‌كنندگان نيز موظف هستند هنگام استفاده از مطالب منتشر شده در اينترنت، منبع اطلاعات را مشخص كنند و كا‌ر‌هاي خرابكارانه‌اي مثل هك را انجام ندهند.

«محسن خانعلي»، دانشجوي كارشناسي ارشد ارتباطات دانشگاه سوره، متذكر شد: هر نوع خاصي از ارتباط، يك فرهنگ را متناسب با شرايط ويژه آن ايجاد مي‌كند و بر مبناي همين فرهنگ‌هاي شكل گرفته است، كه مي‌توان حدود اصولي همچون اخلاق را تبيين و تعريف كرد. البته اين گفته به اين معنا نيست كه تصور شود اصول اخلاقي در فضاي مجازي چيزي غير از اصول اخلاقي در فضاي واقعي است.

وي در ادامه افزود: اصولي انساني هميشه و در هر نوع رابطه‌اي يكسان است و عدول از آنها خروج از مرز اخلاق است. در حقيقت اين اصول ثابت هستند، اما مصاديق آنها در روابط مختلف و با توجه به شرايط ويژه، متفاوت است. ما بايد اخلاق مجازي نويني تدوين كنيم تا در مقابل چالش‌هاي نوين اين عرصه پاسخ‌گو باشد.

«پيام آزادي»، دانشجوي كارشناسي ارشد ارتباطات اجتماعي دانشگاه علامه طباطبايي، با بيان اينكه در جوامع امروزي تكنولوژي‌‌هاي ارتباطي و شبكه‌هاي مجازي در سطح وسيعي گسترش پيدا كرده‌اند، گفت: با نفوذ اين دنياي مجازي در تمام جوانب زندگي افراد، سؤالات و نگراني‌هاي بسياري در ذهن بشريت شكل گرفته‌است. يكي از اين نگراني‌ها رابطه اخلاقيات با اين فضاي مجازي و باز است.

وي ادامه داد: حال با توجه به نقش اطلاع‌رساني اين فضا مي‌توان از جنبه اخلاق رسانه‌اي و يا اخلاق روزنامه‌نگاري با كمي تفاوت، به قضيه نگاه كرد. زيرا عليرغم اينكه اخلاق رسانه‌اي براي سازمان‌ها و مؤسسات رسانه‌اي و در حالت كلي تعريف مي‌شود، تفاوت‌هايي با رعايت اخلاق در فضاي مجازي دارد چرا كه در اين محيط هر فرد بدون ارتباطات با ديگر اصول يك مؤسسه، تنها با اصول خويش و با توجه به ارزش‌ها و وجدان، اعتقادات دروني خويش و به عبارتي با هنجارهاي دروني خود مطلبي را منتشر مي‌كند.

آزادي درباره شبيه‌سازي اخلاق در فضاي مجازي اظهار كرد: دروني‌سازي و گسترش اخلاقيات و اصول انساني در هر فرد به طوري‌كه با تغيير محيط و فضا اين اصول دچار اختلال نشود، مي توان اخلاق را در هر فضا شبيه سازي كرد.

بسياري از كاربران فضاي مجازي فكر مي‌كنند فضاي مجازي يعني فضاي آزاد و بدون كنترل

دكتر «حميد ضيائي‌پرور»، مؤلف كتاب جنگ نرم و مدرس دانشگاه، خاطرنشان كرد: قطعاً بحث اخلاق در فضاي مجازي از مباحث مهم تلقي مي‌شود به اين دليل كه بسياري از كاربران فضاي مجازي فكر مي‌كنند كه فضاي مجازي يعني فضاي آزاد، بدون كنترل و رها شده و فضايي كه در آن هر كسي هر كاري را كه اراده كند مي‌تواند انجام دهد.

وي اضافه كرد: متأسفانه به دليل شرايط سياسي و تاريخي كه در جامعه ايران حاكم است بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه هر زماني يك فضاي باز و آزادي در اختيار خيلي از ايراني‌ها قرار گرفته _ چه اين فضا روزنامه‌هاي دوران مشروطيت باشند، چه روزنامه‌هاي بعد از انقلاب اسلامي و چه وبلاگ‌هاي چند سال اخير باشد _ خيلي‌ها از اين فضا سوء استفاده مي‌كنند و مباحث و ادبيات و موضوعاتي در آنها مطرح مي‌شود كه هيچ‌گاه با اخلاق عرفي و مورد احترام جامعه سازگار نيست.

ضيائي‌پرور متذكر شد: در بسياري از جوامع غربي اين موضوع كم‌تر به چشم مي‌خورد، چون اين دوگانگي در ايران بسيار شديدتر است، در كشورهاي غربي مردم همان‌طوري هستند كه نشان مي‌دهند ولي در ايران به خاطر فرهنگ خاصي كه بر آن حاكم است در محافل رسمي و در محافلي كه قدرت ابراز ديدگاه‌هايمان را داريم خيلي چارچوب بندي شده صحبت كرده ولي در فضاي مجازي كه هيچ كنترلي بر آن نيست طور ديگري رفتار مي‌كنيم.

«حسين بدري»، روزنامه‌نگار روزنامه همشهري، تصريح كرد: مفهوم اخلاق در دو فضاي واقعي و مجازي تفاوتي ندارد و اخلاق ‌پديده‌اي مربوط به تربيت و حاصل تربيت ديني است و اين مفهوم در فضاي سايبر با فضاي واقعي تفاوتي ندارد. اگر فضاي اخلاقي اصيل در دسترس باشد نياز به تعريف جديد اخلاق در فضاي مجازي نداريم.

اخلاق در فضاي مجازي همان‌قدر لازم‌الاجراست كه در فضاي واقعي، در فضاي مجازي كه ذات آن آزاد بودن است و فضايي كه متعلق به هيچ شخص يا سازماني نيست، فضايي بي مرز و بي ‌مكان است و محيط اشاعه انديشه هاست فيلترهاي گاهاً سليقه‌اي بر خلاف اخلاق است. چرا كه ناقض آزادي است، واژه اي كه با ارزش‌تر از آن نيست.

اخلاق از نوعي كه در مورد اجتماع به كار گرفته مي‌شود بايد در فضاي مجازي به گونه‌اي باشد كه آزادي از نوع ايجابي را پيشرو خود داشته‌باشد يعني پس از عبور از موانع موجبات رشد و تعالي افراد را فراهم كند.

اين سبب خواهد شد تا كاربران صرفاً به خاطر ناخوشايند بودن نظرات، اقدام به كارهاي غير‌اخلاقي مانند هك كردن يا تجاوز به حريم خصوصي افراد نكنند. چرا كه آزادي را بر اخلاق مقدم مي‌دانند.

ادامه دارد...
سه شنبه 5 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 247]