نقش تشويق در تربيت

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: نقش تشويق در تربيت

اشاره :

در بخش نخست مقاله حاضر به موضوع تشويق و روشها و اهداف آن پرداخته شد و در بخش دوم و پاياني اين مقاله اثرات مثبت و منفي تشويق مورد بررسي قرار گرفته است.

5- موفقيت را بپرورانيد. هيچ عاملي مثل موقعيت اعتماد به نفس بچه‌ها را بالا نمي‌برد. بچه‌ها نياز دارند تا موفقيت را در دو زمينه تجربه كنند. موفقيت در رابطه‌ها (احساس دوست داشتني بودن) و موفقيت در كار (احساس لياقت و شايستگي كردن). اين وظيفه ماست تا به بچه‌ها كمك كنيم تا نگرش را در خود تقويت كنند و كارايي خود را هم در مدرسه و هم در خانه تجربه كنند. با تشويق مي‌توانيم به بچه‌هاي خود بياموزيم كه موفقيت از، مي‌توانم‌ها و نه از نمي‌توانم‌ها بدست مي‌آيد. با اين وصف والديني كه مي‌خواهند روش تشويق را بكار برند بايد موارد زير را در نظر بگيرند.

1) حذف انتظارات منفي: اگر ما معتقد باشيم كودكي در انجام كار دشواري موفق نخواهد شد اين عقيده را خواه ناخواه، به نحوي به كودك منتقل خواهيم كرد. در اين صورت بچه‌ هم توانايي خود در انجام كارها ترديد مي‌كند. به اين ترتيب، كودك طبق خواسته‌هاي ما رفتار خواهد كرد و اين به معني شكست كودك خواهد بود.

2) حذف انتظارات زياد و غيرمعقول: ما اغلب براي كودكانمان استانداردهاي غيرمعقول و نامعقولي مشخص مي‌كنيم. مثلاً از آنها انتظار داريم. شيطنت و ورجه، ورجه نكنند. درست مثل يك آدم بزرگ رفتار كند. انتظار ما گاهي ماوراي توانايي و علاقه كودكانمان قرار مي‌گيرد.

3) ترويج ندادن رقابت بين برادر و خواهرها: پدر و مادرها گاهي و ناآگاهانه رقابت بين اطفال را ترويج مي‌دهند. كودك موفق را تشويق و كودك غيرموفق را سرزنش مي‌كنند. رقابت گاهي رفتار بالقوه خوب و مثبت را بالفعل مي‌كند، گاهي هم بدرفتاري و عدم همكاري را سبب مي‌شود. براي اجتناب از اين تغيير نقش، اول بايد با تشويق كردن نكات مثبت هر كودك، رقابتها را به حداقل رساند، دوم به هر دو كودك به يك اندازه توجه كرد.

4)كودكانتان را همانطور كه هستند بپذيريد: اگر مي‌خواهيم كودكانمان احساس ارزشمندي داشته باشند بايد آنها را همانطوريكه هستند، يعني با نواقصي كه دارند قبول كنيم. تأكيد بر روي نكات منفي اثري كاملاً برعكس در كودكانمان مي‌گذارد و آنان را دلسرد و نااميد مي‌كنند.

5) چشم‌پوشي از شكايت كردن كودكان: توجه به شكايت بچه‌ها از يكديگر نتايج منفي بي‌شماري به دنبال دارد. بچه‌ها با اين كار سعي مي‌كنند خودشان را خوب جلوه دهند و يا اينكه از يكديگر انتقام بگيرند. آنها مخصوصاً موقعي در اين كار موفق مي‌شوند كه مجرم در حين ارتكاب جرم ديده شود. وقتي كه والدين به بچه فرصت مي‌دهند كه به اين نحو از آنها استفاده شود، مرتباً بايد در امور روزمره اطفالش دخالت كنند. زيرا دفعه بعد آنكه قبلاً گير افتاده بود براي تلافي از كودك اولي شكايت خواهد كرد و اين دور ممكن است بهمين شكل ادامه پيدا كند. از همه بدتر ممكن است والدين تحت تأثير شكايت‌ها قرار بگيرند و مجرم را تنبيه كنند. بهترين روش‌ براي حل مسئله اين است كه با مشغول كردن خود به كار و چيزي، عمل شكايت را ناديده بگيريد. اين را هم بايد تذكر دهيم كه چشم‌پوشي از بدرفتاري حتماً بايد با تشويق و توجه به رفتار مثبت همراه باشد.‌

اصول تشويق‌

در تشويق كودكان و حتي بزرگسالان ضوابطي وجود دارد كه بايد مورد نظر قرار بگيرد كه اهم آن به شرح زير است.‌

الف)‌ شرط سني: در تشويق كودكان شرط سن مهم است. در هر سني مقتضاتي را بايد در نظر گرفت و اين امر شدني نيست مگر اينكه آگاهي از متون روانشناسي و اطلاعات روانشناسي كودك و نوجوان داشته باشيم.

ب) شرط جنس: تشويق بهتر است براي پسر و دختر متفاوت است. بدين معني كه شرايط حيات رواني و اجتماعي آن را مورد نظر قرار دهيم. پسران بيشتر به اسباب‌بازي‌هاي جنگي، رزمي و ورزش راغب‌اند و دختران بيشتر به ظرافت‌كاريها و زيبايي‌هايي اسباب‌‌بازيهاي خانوادگي علاقه نشان مي‌دهند. ج) شرط رواني: نكته مهمي كه در تشويق بايد مورد نظر باشد شرايط رواني كودكان در سنين مختلف و نوع پايبندي آنها به لذّت‌ها است. د) شرط كار و تلاش: در تشويق كودك و اعطاي جايزه به آن بايد اين شرط را در نظر ‌بگيريم كه رابطه‌اي باشد بين ميزان و كار و تلاش يعني ميزان تشويق دانش‌آموز با ميزان فعاليت انجام نشده برابر باشد تا اثر تربيتي تشويق از بين نرود.‌

اثرات نامطلوب عادت به تشويق‌

بايد سعي شود فراگير به تشويق و جايزه عادت نكند. بطوري كه اگر مورد تشويق قرار نگرفت و يا جايزه‌اي دريافت نكرد از كار نيك باز بماند. همچنان دقت شود كه تشويق به عنوان هدف آموزشي تلقي نشود بلكه وسيله‌اي بايد براي رسيدن به اهداف عالي بطوريكه انگيزهِ شخص از انجام كار نيك فقط پاداش و جايزه نباشد. لذا عادت به تشويق مي‌تواند خطرساز باشد و اگر اين تشويق‌ها، از كار فرد مورد تشويق ارزش بيشتر داشته باشد باعث مي‌شود عادت ناسالمي در فرد ايجاد شود كه بعدها در مقابل هر تلاشي، هر چند اندك انتظار ستايش و تقدير خواهد داشت و بدون آن قادر به انجام كار و تلاش نخواهد بود همچنين عادت به تشويق در فرد اثر نامطلوب ديگري دارد و آن اين است كه گاهي در فرد حالت رشوه‌خواهي پيدا مي‌شود و تا اطمينان به تشويق نداشته باشد از انجام آن كار پرهيز مي‌كند. در اثبات اين ادعا روانشناسان در تحقيقات خود به اين نتيجه رسيده‌اند: كودكاني كه عادت به تشويق در آنها ايجاد شود در بزرگسالي كساني هستند كه بدون گرفتن پاداش حاضر نيستند به همنوعان خود كمك كنند. از ديگر اثرات نامطلوب كه گاهي ممكن است براي فراگير در امر تشويق پيش آيد، ايجاد دلهره و اضطراب و نگراني است كه اثرات نامطلوب بر وجود انسان مي‌گذارد. و مسئله ديگري كه بايد در امر تشويق توجه شود اين است كه آنقدر تشويق و ستايش متربي‌‌‌زياد نگردد كه موجب غرور و بزرگي كاذب در شخص شود. البته قابل ذكر است كه همانطوري كه افراط در تشويق زيانبخش است تفريط هم پيامدهايي سوء به دنبال دارد. بررسي روانشناسان نشان داده كه بسيارند بيماران رواني كه بزرگترين تزلزل‌ها و بيماري‌هاي رواني و عصبي آنها نداشتن بوده كه در اثر عدم تشويق ايجاد شده است، زيرا در نتيجه احساس تنهايي و عدم توجه جامعه به بزرگي و افكار و علايق و دلبستگي آنها، حالت روحي‌شان دگرگون گشته و دچار فشارهاي روحي و عصبي شده‌اند. نتيجه اينكه تشويق در اندازه‌ي مطلوب و حساب شده مي‌تواند اثرات قابل توجه به بار آورد. تشويق مانند داروي شفابخش است كه بايد به صورت دقيق و به ميزان كافي و با دقت از آن استفاده شود و چه بسا كم‌وزياد شدن آن و افراط و تفريط در آن و بموقع نبودن آن اثرات نامطلوبي به بار مي‌آورد.‌

راههاي تشويق:

براي تشويق، تقسيم‌بنديهاي مختلفي وجود دارد. مثلاً در يك دسته‌بندي، تشويق به مستقيم و غيرمستقيم تفكيك مي‌شود. در شكل ديگر، تقسيم‌بندي تشويق مي‌تواند جنبه مادي يا معنوي داشته باشد كه به هر يك از آنها اشاره‌اي مي‌شود: الف) تشويق مستقيم و تشويق غيرمستقيم: تحقيقات روانشناسان ثابت نموده كه تشويقهاي غيرمستقيم اثربخش‌تر از ترغيب و تشويق مستقيم است زيرا در تشويق غيرمستقيم اول حالت كلي مي‌تواند وجود داشته باشد مثلاً مربي بگويد كساني كه چنين هستند و به فلان شكل، عمل مي‌كنند مورد توجه و احترام جامعه‌اند در اين صورت فرد مورد نظر علاقمند مي‌شود كه چنين عمل كند. نكته ديگر، تشويق به صورت مستقيم است كه انواع آن را در ميان افراد جامعه زياد مشاهده مي كنيم. نظير اينكه اگر فلان عمل را انجام دهي، برايت فلان كار را انجام مي‌دهيم، اگر نمره خوب بگيري، چنين جايزه‌اي داري. بعضي از متخصصان امور تعليم و تربيت بر اين عقيده‌اند كه تشويق مستقيم مانند اشعه مستقيم خورشيد آزاردهنده و كوركننده است چون منجر به چاپلوسي و تملق مي‌شود و چون فرد مورد تشويق، خود آشنا به شخصيت و توانايي خويشتن مي باشد ممكن ‌است اين طور درمورد شخص تشويق‌‌كننده برداشت كند كه اگر درمورد شخصيت من چنين استنباط دارد انسان باهوش و زيركي نيست. بر مربيان تاكيد مي‌‌شودكه به فراخورد وضعيت و استعدادها و كشش‌هاي فراگيران گهگاه از تشويق مستقيم و گامي از تشويق غيرمستقيم مانند تقويت منفي استفاده كنند.‌

ب) تشويق مادي و معنوي‌

مطالعات نشان مي‌‌دهد كه گاهي تشويق به صورت مادي است و مربي، پدر ومادر قول مي‌‌دهند كه در صورت فلان موفقيت و انجام كاري، جايزه‌اي تهيه نمايند. البته بايد سعي كرد در اين موارد سن، جنس و توان تشويق شونده نيز درنظر گرفته شود تا دچار ياس و نااميدي نشود. به هرحال در اين شكل تشويق، مربي، پدر يا مادر بايد توجه داشته باشند كه به وعده‌هايي كه مي‌‌دهند وفا كنند در غير اين صورت اثرات نامطلوب تربيتي خواهد داشت.

گاه تشويق جنبه معنوي دارد. در اين صورت بايد شخصيت كودك و فرد موردتربيت، طوري پرورش يافته باشدكه موفقيت و پيروزي حاصله و شيريني آن براي ادامه كار يا تكرار كار خوب در او گسترش داده شود. پس در اين مورد منوفقيت فرد براي خود، حكم تشويق دارد. تشويق معنوي ديگر، لذت روحي و رواني و انبساطي است كه براي فرد ايجاد مي‌‌شود كه خود بزرگترين انگيزه براي كار نيك است. احساس رضايت خاطر، ديگر حالتي است كه خود، برانگيزاننده‌ي شخص به كار نيك است. مثلاً كمك به كسي كه احتياج به ياري دارد و نظاير آن ارتقاء شخصيت اجتماعي فرد براي انجام كارهاي پسنديده است. اين موارد از عواملي معنوي محسوب مي‌‌شوند كه ابزارهاي مهمي در امر پرورش افراد تلقي گرديده و از همه مهمتر كسب رضاي خداوند به عنوان يكي از عوامل معنوي پراهميت مدنظر قرار مي‌‌گيرد.‌

فوايد تشويق:‌

1-‌ تشويق محرك قدرتمند: تشويق مي‌‌تواند مولد انرژي و محرك كار و تلاش بيشتر براي افراد گردد، بطوري كه غالباً توان دهنده و وادار كننده بوده و قوي‌ترين انگيزه براي كار بيشتر براي انسان وحتي حيوان است. وقتي فرد احساس مي‌‌كند كه كارش مفيد بوده و براي جامعه سودبخش است و رضايت افراد جامعه را تأمين مي‌‌كند با قدرت و نيروي بيشتري به كار خواهد پرداخت و چه بسا اين كار نيك از عادات نيكويي گردد كه شخص در صورت عدم انجام آن احساس كمبود و ناراحتي كند.‌

2- مداومت در كار نيك، از مواردي كه به عنوان اثر و فايده تشويق در امر تعليم و تربيت مي‌‌توان نام برد، ادامه كار مفيد است. زماني كه شخص از نظر روحي و رواني احساس كند كه مفيد واقع شده است. تلاش مي‌‌كند تا كار و مساعي‌اش مستدام باشد و بطور هميشگي تا آنجايي كه برايش امكانپذير است كوشش نمايد تا شايستگي بدست آمده راحفظ كند.‌

3- ترميم و بازيابي قوا: تشويق باعث مي‌‌شود شكست‌هاي روحي كه گاهي ممكن است براثر عوامل مختلف براي اشخاص پيش آمده و روح و روان آنها را مجروح و فرسوده گردانيده است، دوباره حالت بازيابي و ترميم پيدا كند و در نتيجه شخص تا حدودي ناكاميها را فراموش نمايد و در جهت اصلاح نقص‌هاي خود تلاش كند.‌

4- ايجاد حس اعتماد به نفس: چه بسيار افرادي كه در اثر نداشتن اعتماد به نفس، دست به كاري نمي‌زنند و ترسشان اين است كه مبادا كارشان مفيد واقع نشود و يا مورد توجه جامعه و اطرافيان قرار نگيرند و همين امر سبب مي‌‌شود كه اعتماد به نفس را از دست داده نشان دهند و ابداع و نوآوري در كارشان كمتر ديده شود.

بنابراين تشويق و ترغيب كه بيانگر تاييد كارهاي خوب افراد است، حس اعتماد به نفس در اشخاص ايجاد كرده و فرد با جرات و قدرت بيشتري به كار و تلاش مي‌‌پردازد.‌

5‌- ايجاد دلگرمي در نيكوكاران: تشويق سبب ايجاد دلگرمي در افراد نيكوكار مي‌‌شود و اين از آن جهت است كه شخص تشويق شده، مي‌‌داند كه كارنيك او را ديگران درك كرده‌اند و اين حداقل پاداشي است كه او را به كارهاي نيك ديگر وادار مي‌‌كند و اين خود به افراد است.‌

6-‌ ايجاد روحيه مقاومت: فايده ايجاد روحيه مقاومت، صبر و تحمل مرارت است، زيرا شخص مي‌‌خواهد رضايت اوليا و مربيان را به دست آورد و به نخستين و تشويق آنها دست يابد در اين راه هرگونه سختي را حاضر است متحمل شود.‌

-7-‌ رضايت خاطر: تشويق سبب رضايت خاطر و لذت روحي مي‌‌شود، اين نشاط و سرور در انبساط روح، از نظر روانشناسي منافع بسيار دارد كه امر دشوار تربيت را براي مربي‌ آسانتر مي‌‌گرداند.‌

8-‌ ايجاد عادات پسنديده: تشويق چه بسا باعث شده درافراد عادات پسندبده ايجادگردد كه انجام كار نيك را براي افراد آسان مي‌‌گرداند.‌

نتيجه‌گيري:‌

زماني كه فرد مورد تربيت كار خوب و مستحسني انجام داد و رفتار پسنديده و قابل قبول از او سر زد و يا رفتاري كه بيش از انتظار بود انجام داد وحتي كار يا عادت و اخلاق بدي را كنار گذاشت، باستودن و دادن جايزه و پاداش، بايد مربي انگيزه تكرار كردار و رفتار نيك را در او بيشتر نمايد. لازم نيست كه كودكي كاري را كامل و بدون عيب و نقص انجام بدهد تا سزاوار ستايش و تمجيد باشد، بلكه طفلي كه مي‌‌خواهد و مي‌‌كوشد تا عمل و رفتار خوبي از او سر بزند، يا براي اصلاح اخلاق و رفتار و كردار خود كوشش مي‌‌كند، يا هر بچه شيطان و شرور و يا كم استعداد كم كاري، وقتي كه يك قدم به سوي خوب شدن يا بهتر شدن برمي‌دارد، بايد مورد تحسين و تمجيد قرار گيرد.> تأخير در دادن جايزه، اثر تشويق را از بين مي‌‌برد. لازم به اثبات نيست كه عدم تشويق و ندادن جايزه، در برابر رفتار نيكويي كه فراگير از خود نشان مي‌‌دهد او را مأيوس مي‌‌سازد. و اگر تشويق به موقع و با ظرفيت مشخص و در حد اندازه لازم صورت گيرد، نتايج و بار مثبت روحي رواني براي فرد به وجود مي‌‌آورد.‌

تهيه و تنظيم: عبدالعظيم شكاري بادي مدير مدرسه شهيد طحاني كاشان‌

منابع:‌

1-‌ مقدمه‌اي برنظريه‌هاي يادگيري، ترجمه دكتر علي‌اكبر سيف، نشر دانا 1386‌.

2-‌ حاجي وند، قنبر، اگر هدف تربيت است، تنبيه بدني چرا؟، انتشارات اعظم، 1387.‌

3-‌ شكاري، عباس، مسائل آموزش و پرورش ايران و راهكارهاي آن، انتشارات عابد، 1387‌.

4-‌ كاشانيها، زهرا، دو ابزار معجزه‌آسا در تربيت، نشر رامين، 1384.

5‌ -مارستون، استفاني، معجزه تشويق، ترجمه توراندخت تمدن (مالكي)، انتشارات علمي، 1385.‌

يکشنبه 3 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 231]