در فضاي مجازي و واقعي تأثيري بر اخلاق‌مداري ندارد

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: اخلاق در فضاي سايبر/ 54تفاوت نحوه «پيام‌رساني» در فضاي مجازي و واقعي تأثيري بر اخلاق‌مداري ندارد
گروه وبلاگ و IT: بايد به اين نكته توجه كرد كه تفاوت در نوع پيام‌رساني، توزيع و ارسال انديشه در فضاي مجازي و دنياي حقيقي، باعث تغيير در اخلاق مجازي نشده و واقعيت‌هاي اخلاقي كه در فضاي واقعي وجود دارد در فضاي مجازي نيز موجود بوده و شايد بتوان گفت پررنگ‌تر هم هست.
از برترين ويژگي‌هايي كه براي فناوري فضاي مجازي يا سايبر برمي‌شمارند؛ دسترسي فراوان، سريع و آسان با كم‌ترين هزينه و زمان به انواع مختلف اطلاعات و داده‌ها در زمينه‌هاي مختلف است.

در چنين شرايطي كه بسياري از افراد و سازمان‌ها، امور شخصي خود را از طريق اين فناوري انجام مي‌دهند، حريم خصوصي آنها، مي‌تواند در دسترس همگان قرار گيرد و اين در حاليست كه حريم خصوصي به عنوان يك ارزش اجتماعي مبتني بر اخلاق، طيف گسترده‌اي از نظام حقوقي و دستوري جوامع را شامل مي‌شود.

محو محدوده‌هاي سنتي بين فضاي عمومي و خصوصي، باعث شكل‌گيري اين چالش شده به صورتي كه؛ هم فرد، هم خانواده و هم جامعه را در استفاده گسترده از فرصت هايي كه اين فناوري به بشريت عرضه داشته، ناتوان و محتاط ساخته و آنان را با چالش جدي روبه‌رو كرده‌است. اين چالش‌ها در سه سطح فرد، خانواده و اجتماع بوده و حيطه جامعه هم خود در 3 سطح ملي، منطقه‌اي و جهاني قابل بررسي است.

در گزارش قبل به اين نتيجه رسيديم كه اخلاق در فضاي مجازي به تناسب دين مسلك و منش كاربر تعريف مي‌شود به طور مثال دورغ، تهمت و افتراء كه در دين اسلام ضد اخلاقي است در زندگي مجازي براي شهروند مجازي نيز از رذائل اخلاقي محسوب مي‌شود. پس اخلاق ديني در فضاي مجازي منتبق بر اخلاق ديني در فضاي اجتماعي است. اما كاركردها و مصاديق متفاوت مي‌شود.

و از آنجا كه انسان فصل مشترك بين فضاي مجازي و واقعي بوده، طبيعي است كه گرايش‌هاي عمومي كه او در جامعه دارد و بر اخلاق در دنياي واقعي تأثيرگذار است، اخلاق مجازي وي را نيز تحت‌الشعاع خود قرار دهد.

در ادامه اين بررسي حجت‌الاسلام «علي خراساني»، عضو هئيت علمي مركز فرهنگ و معارف قرآن، در گفت‌وگو با خبرگزاري قرآني ايران(ايكنا)، درباره نحوه ورود اخلاق به فضاي مجازي گفت: من فكر مي‌كنم فضاي مجازي كه امروز در موردش بحث مي‌كنيم با كاركردهاي مختلف و متفاوتي در زمينه آموزش و پژوهش اين قابليت را دارد كه چنين وصفي را برايش تعريف كنيم.

وي در ادامه اضافه كرد: به طبع بايد ورود اخلاق در يك چارچوب، ضوابط و حدودي متصف به اخلاق ديني باشد كه اگر از اين حدود تجاوز كرد از محدوده اخلاق خارج شود اما با تمام تكثرگرايي كه اينترنت دارد مي‌توان چنين وصفي را براي آن در نظر گرفت.

خراساني با بيان اينكه نوع پيام‌رساني، توزيع و ارسال انديشه در فضاي مجازي متفاوت شده، اظهار كرد: اما با اين وجود واقعيت‌هاي اخلاقي كه در فضاي واقعي وجود دارد در فضاي مجازي نيز وجود دارد و شايد بتوان گفت پررنگ‌تر هم هست.

عضو هئيت علمي مركز فرهنگ و معارف قرآن، بيان كرد: چون در فضاي مجازي به دليل آساني دسترسي مخاطبان، حساسيت‌هاي بيشتري بايد داشته باشيم و در تأمل اوليه همه آن چيزي كه از اخلاق در فضاي واقعي وجود دارد در فضاي مجازي نيز قابل رعايت است.

«محمد خوش‌نظر»، مسئول تبيين شبهات كانون گفتمان قرآني و وبلاگ‌نويس «حكومت اسلامي»، گفت: ضرورت و امكان مراعات اخلاق در فضاي مجازي وجود دارد، اما يك طرز فكر غير ديني و غير معتقد به خدا و معنويات در فضاي مجازي وجود دارد كه معتقد است رعايت اخلاق در حدي كه روابط با ديگران تعيين مي‌كند لازم است، نه حريم‌هاي شخصي.

وي با اشاره به اينكه مبناي اخلاق در اين طرز فكر روابط اجتماعي است، اضافه كرد: در اين طرز فكر غير ديني و سكولاري هرجايي كه انسان تنها بوده و برخورد اجتماعي با ديگران نداشته باشد، آزاد است هركاري را انجام دهد.

خوش‌نظر اظهار كرد: اما از نظر ديني مبناي اخلاق را خداوند تعيين مي‌كند نه روابط با ديگران، بر اين اساس انسان هميشه و همه جا بايد اخلاق را رعايت كند چه در فضاي واقعي و چه در فضاي مجازي.

وبلاگ‌نويس «حكومت اسلامي» با تأكيد بر اينكه تعريف محدوده اخلاقيات در اين دو ديدگاه متفاوت است، بيان كرد: كليات اخلاق در دو ديدگاه مشترك است، زيرا يكسري از اخلاق و رفتارها را عقل تشخيص مي‌دهد، بنابراين دو ديدگاه در اين وجوه اشتراك دارند؛ براي مثال زشتي دروغ و تهمت در هر دو ديدگاه يكسان است.

مسئول تبيين شبهات كانون گفتمان قرآني، متذكر شد: اما در برخي از مسائل اختلاف دارند يعني ممكن است يك رفتار در طرز فكر غيرديني اخلاقيات به حساب نيايد ولي در طرز فكر ديني در حوزه اخلاق باشد، البته مشكل ديگري كه در طرز فكر غير ديني وجود دارد اين است كه ضمانت اجرايي ندارد چرا كه فرد غيرمتدين خودش را در معرض مؤاخذه و مجازات نمي‌بيند.

وي تصريح كرد: در طرز فكر غيرديني فرد در محدوده اخلاقيات شخصي خودشان را در معرض مؤاخذه و بازخواست نمي‌بيند اما طبق ديدگاه ديني رعايت اخلاق همه جا ضرورت دارد چه در فضاي مجازي و چه در فضاي حقيقي چون فرد همواره خودش را در معرض پاسخ‌گويي مي‌بيند و به حق‌تعالي ايمان دارد.

خوش‌نظر ادامه داد: كسي كه پايبند به آموزه‌هاي ديني است اگر خطايي انجام دهد، اميد عفو و بخشش از خداوند دارد، اما كسي كه عقيده به دين ندارد اصلاً رفتارش را خطا و غيراخلاقي به حساب نمي آورد. به هر حال طبق طرز تفكر غيرديني و سكولار رعايت اخلاق همه جا ضرورت ندارد اما در طرز فكر ديني رعايت اخلاق در همه جا ضرورت دارد حتي در فضاي مجازي.

«علي كريمي»، مدير پايگاه وبلاگ‌نويسان ارزشي عنوان كرد: اخلاق يك مفهوم مطلق بوده و قابل تغيير نيست بدين معني كه در هر ظرفي كه قرار گرفت به شكل آن ظرف دربيآيد، يعني يك مفهوم ثابت است و در هر فضايي كه قرار بگيرد شكل خود را حفظ مي‌كند.

وي در ادامه افزود: اما كاركرد اخلاق در فضاي سايبر متفاوت است براي مثال در مدرسه يكسري مصاديق دارد، مثل سر وقت در مدرسه حاضر شدن، حفظ نظم، حفظ پاكيزگي و بهداشت و غيره و اين مصاديق بالطبع در فضاي مجازي تغيير مي‌كند.

«حرمت‌الله خانگل‌زاده»، مدير انجمن عقائد كانون گفتمان قرآن و پاسخ‌گوي قرآني گروه پاسخ به سؤالات و شبهات قرآني مركز فرهنگ و معارف قرآن توضيح داد: مقوله اخلاق در فضاي مجازي، بسيار گسترده است بخصوص با فضاي تقريباً نامحدودي كه دنياي مجازي داراست.

وي افزود: به همين خاطر آيه 90 سوره شريفه نحل كه مي‌فرمايد: «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الاِْحْسَـنِ وَ إِيتَآىِ ذِى الْقُرْبَى وَ يَنْهَى عَنِ الْفَحْشَآءِ وَالْمُنكَرِ وَ الْبَغْىِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ، خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزديكان فرمان مى‌دهد و از فحشا و منكر و ستم، نهى مى‌كند. خداوند به شما اندرز مى‌دهد، شايد متذكر شويد.»، بيان‌كننده تمام مفاهيم اخلاقي است.

«مرجان سهرابي» كارشناس ارشد فقه و حقوق و بلاگر ديني يادآور شد: با توجه به اينكه اخلاق و اخلاقيات مباني ثابت و خاص خود را دارند و بر اساس اين مباني ويژه تعريف مي‌شوند؛ نمي‌توان اخلاق را در حوزه‌هاي مختلف داراي تعاريف متعدد و جداگانه دانست.

وي اظهار كرد: پس مفهوم اخلاق در حوزه مجازي همان اخلاق به مفهوم عام است كه مانند همه حوزه‌ها داراي مصاديق و افراد خاص خود در آن محدوده است.

«محمد رضا كلاهي»، دانشجوي دكتراي جامعه شناسي دانشگاه تهران، در ابتدا با اشاره به تقسيم فضا به دو بخش واقعي و مجازي، و بر اين اساس استفاده از اصطلاح «فضاي مجازي»(يا فضاي سايبر) روش مفيدي ندانست.

وي ادامه داد: اين تقسيم‌بندي به شناخت بهتر يا تحليل بهتر هيچ موضوعي كمكي نمي‌كند. ابزارها و وسايل مختلفي وجود دارد كه هر يك با ورود به زندگي اجتماعي، الزامات و آداب خاص رفتاري و اخلاق خاص خود را پديد مي‌آورد. انواع رسانه‌هاي ارتباطي مانند نامه، تلفن، اينترنت، تلويزيون، دي‌وي‌دي پلير و غيره نيز از اين جمله‌اند.

وي افزود: بنابراين به‌جاي «فضاي سايبر» بهتر است از «ابزار» اينترنت صحبت كنيم. به اين ترتيب سؤال درست‌تر و به نظر من مفيدتر آن است كه آداب استفاده از اينترنت(به عنوان يك ابزار) مورد بررسي قرار گيرد، استفاده از اينترنت، مانند هر ابزاري آداب خاص خود را دارد.

كلاهي اظهار كرد: اخلاق استفاده از اينترنت از اخلاق كلي حاكم بر جامعه جدا نيست؛ و اين اخلاقيات نيز بخشي جهان‌شمول و عام است و بخشي ديگر به فرهنگ خاص هر جامعه بستگي دارد. بدي يا خوبي اعمالي مانند هك نيز در همين چهارچوب توضيح داده مي‌شود.

«مريم حاج محمدي»، دانشجوي كارشناسي ارشد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي، در ارزيابي خود از شبيه‌سازي اخلاق در فضاي مجازي گفت: اخلاق در فضاي مجازي بايد تعريف شود، آيا منظور پايبندي به اصول خاصي است يا دين و مكتب خاصي مد نظر است.

«ابوالفضل درخشنده»، محقق، مدرس و نويسنده ادبيات دفاع مقدس، خاطرنشان كرد: دنياي مجازي را اگر با دنياي حقيقي خود پيوند دهيم در اصل ظاهر و باطن خود را يك دست كرده‌ايم. به عبارت ديگر همانقدر كه در دنياي حقيقي به اصول و ادب و نزاكت پايبند هستيم، اگر در نت هم به همان صورت عمل كنيم، در برخي از مشكلات دنياي مجازي با اسامي مستعار كمتر رخ مي نماياند.

وي با اشاره به اينكه توجه به ديدگاه‌هاي مخالف و سعي در اصلاح برخي از كجروي‌ها، باعث مي‌شود برخي ناهنجاري‌هاي اين عرصه كمتر مجال بروز بيابند، اضافه كرد: اخلاق در نت يعني احترام گذاشتن به نظرات موافق و مخالف، توجه به ديدگاه‌هاي ارزشي و مفيد، ولو آنكه بر خلاف ديدگاه هاي فردي باشد.

درخشنده در ادامه يادآور شد: اخلاق در نت يعني باور داشتن تمام ارزش‌هاي اخلاقي دنياي حقيقي در دنياي مجازي، فرقي نمي‌كند اگر باور داشته باشيم كه نت هم جايگاهي فرهنگي است، پس بايد اصول عاليه اخلاق حسنه را هم در اين دنياي مجازي رعايت كرد و به قلم و شخصيت نويسندگان و كاربران احترام گذاشت.

«محمدرضا فخري»، مدير سرويس‌دهنده پارسي‌بلاگ و دفتر توسعه وبلاگ ديني، متذكر شد: اخلاق در فضاي مجازي تفاوتي با اخلاق در فضاي واقعي ندارد درحقيقت مباني اخلاقي يك‌سري اصول هستند كه در همه فضاها اعم از خانه، خيابان، جامعه، محل كار رعايت مي‌شود و همه اين اصول در فضاي مجازي نيز كاربرد دارد و قابل اجرا است.

عدم حضور موثر فرهنگ و اخلاق ديني بر فضاي سايبر ما را دچار مسائل مختلفي خواهد كرد كه مسولان و فعالان اين عرصه سخت نيازمند به‌كارگيري راهكارهاي مقابله با اين مشكل هستند.

نهادينه شدن هنجارها و ارزش‌هاي هر دين، نياز به عبور از روندي دارد كه سواي سهم فطرت، بخش عمده آن به فكر كردن (thinking) وابسته است و عقلانيت (rationality) كه مترادف با «فرايند استدلال» (reasoning) است، در اين مسير مي‌تواند جايگاه مهمي داشته باشد و به عنوان يك راهكار مورد استفاده قرار گيرد.

اما از آن سو، پذيرش هنجارها و ارزش‌ها را مي‌توان از طريق تحريك عواطف و شيوه‌هاي هيجاني و احساسي نيز عملي ساخت؛ پديده‌اي كه ضد استدلال و تعقل است و در ادبيات روان شناختي، مترادف با اصطلاح «عقل ستيزي» است.

ورود اخلاق به فضاي سايبر نيازمند طي شدن اين فرايند است. جرياني كه در آن اخلاق در ابتدا مصاديق تعريف شده يافته و از طريق فرهنگ‌سازي و ايجاد تفكر اخلاقي در افراد عينيت پيدا كند. سپس به موازات فضاي واقعي در فضاي مجازي نيز روح اخلاق جريان مي‌يابد.
شنبه 2 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 185]