باتلاقى براى بلند پروازان قفقاز

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: باتلاقى براى بلند پروازان قفقاز
[ دكتر بهرام اميراحمديان ‎/ بخش دوم و پايانى ]

اشاره : اختلاف دو كشور گرجستان و روسيه بسيار ريشه دار تر از آن است كه به نظر مى رسد. سؤالى كه مطرح است اين است كه آيا گرجستان احتمال شكست در جبهه نظامى را پيش بينى كرده بود آيا اين عمليات اخير ساكاشويلى با فرض پيروزى دنبال شد يا آن كه اشتباه برآورد استراتژيك رئيس جمهور گرجستان سبب بوجود آمدن اين حادثه شد و دهها سؤال ديگر مى توان بر اين رويداد مترتب دانست. در بخش اول اين مقاله پيشينه بحران بررسى شد و بخش دوم آن به تحليل وضع امروز و آينده مى پردازد ‎/
آشكار است كه پاسخ روسيه به گرجستان بيش از عمل گرجستان و در واقع تنبيهى شديد بوده است. اما اين عمليات نشان دهنده خشم فروخفته روسيه طى سال ها رجز خوانى گرجستان عليه روسيه نيز هست. گرجستان به عنوان همسايه اى در جنوب غربى روسيه كه مرزهاى شمالى آن تماماً منطبق بر خط الرأس كوه هاى قفقاز و نيز جمهورى هاى قفقاز شمالى در فدراسيون روسيه است، موجب افزايش تنش و تهديد امنيت ملى براى روسيه نيز هست. به همين سبب روسيه بارها به گرجستان هشدار داده است كه حق حسن همجوارى و همسايگى را رعايت و از ورود نيروهاى نظامى ناتو و كشورهاى خارج از منطقه به قلمرو خود ممانعت كند، موردى كه گرجستان هيچگاه آن را رعايت نكرده و حتى سبب تهديد مستقيم مرزهاى روسيه شده است. مرزهاى شكننده روسيه با گرجستان كه مرزهاى جنوبى جمهورى هاى خودمختار قفقاز شمالى است و خود منطقه اى بحرانى است، براى روسيه و امنيت ملى آن از اهميت استراتژيك برخوردار است. گرجستان به علت شرايط نامناسب اقتصادى توانايى تأمين هزينه هاى نگهدارى از اين مرزهاى ۹۸۰ كيلومترى صعب العبور كوهستانى (قفقاز بزرگ) را ندارد.
در اين اثنا غرب با استقرار سپر دفاع موشكى در پيرامون مرزهاى غربى روسيه قصد محاصره و دربرگيرى نظامى روسيه را دارد و گرجستان و اوكراين، دو جمهورى سابق اتحاد شوروى در كنار آذربايجان و مولداوى «سازمان همكارى گوآم» را در برابر «CIS»(سازمان كشورهاى مستقل مشترك المنافع) و با هدف ايستادگى در برابر روسيه تشكيل داده اند. روسيه در برابر ابتكار سپر دفاع موشكى، ابتدا به غرب اعتراض كرده و سپس تهديد به مقابله با كشور ميزبان سامانه هاى موشكى غرب كرده است. سرانجام با آزمايش موشك بالستيك اس ۴۰۰ با برد ۷ هزار كيلومتر و حمل كلاهك هسته اى و آزمايش بمب خلأ به رويارويى با غرب برخاست. مورد ديگرى كه سبب عكس العمل شديد روسيه شد، اعلام استقلال كوزوو بدون رضايت كشور مادر (صربستان) و پشتيبانى ايالات متحده و اتحاديه اروپا از آن بود كه با وجود مخالفت شديد روسيه منجر به شناسايى بين المللى (متحدان امريكا) شد، هر چند گرجستان به دليل داشتن شرايط مشابه در مورد اوستيا و آبخازيا با استقلال كوزوو موافقت نداشت، اما روسيه اعلام كرد كه اين مورد سبب خواهد شد تا در اوستياى جنوبى، قره باغ و آبخازيا نيز اعلام استقلال شود، همچنين ترانس دنيستر در مولداوى نيز مى تواند در اين چارچوب مورد ملاحظه قرار گيرد.
آيا نبرد روسيه و گرجستان يك طرح قبلى بود
همان طور كه گفته شد، زمينه درگيرى دو كشور از قبل فراهم بود، اما در سال ۲۰۰۸ اتفاقات ديگرى نيز به وقوع پيوست. برگزارى مانور نظامى گسترده «قفقاز ۲۰۰۸» روسيه در قلمرو قفقاز شمالى و سواحل درياى سياه در بهار ،۲۰۰۸ نشان مى داد كه روسيه آماده باش كاملى به نيروهاى مستقر در قفقاز شمالى در برابر نا آرامى هاى قفقاز شمالى و عمليات احتمالى در قفقاز جنوبى داده است. در گرجستان نيز براى اين حمله تدارك ديده شده بود. در پاييز سال ۲۰۰۵ «ادوارد كوكويتى» (رئيس جمهور خودخوانده اوستياى جنوبى) براى اولين بار به طور علنى اعلام كرد كه اوكراين به گرجستان تانك هاى «تى-۷۲»، هليكوپترهاى «مى-۸»، زره پوش، موشك و ديگر اقلام تسليحاتى صادر مى كند.
در اواسط ماه مه سال ۲۰۰۸ مقاله اى در سايت وزارت دفاع اوكراين مبنى بر كمك هاى نظامى كشورهاى خارجى به گرجستان منتشر شد كه در آن مشروحاً به تعداد و نوع تسليحات و كمك هاى نظامى كه گويا اوكراين در اختيار گرجستان قرارداده اشاره شده است.
علاوه بر اين، از سال هاى پايانى حكومت شوارد نادزه همكارى نظامى گرجستان با امريكا آغاز شد. پس از روى كار آمدن ساكاشويلى در گرجستان، گرايش به ساختارهاى اروپايى و غربى و همكارى نظامى با امريكا بيشتر شد. تجهيز ارتش گرجستان از سوى امريكا و اوكراين به تفليس اين باور را داده بود كه مى تواند با روسيه درگير شود. اما موازنه استراتژيك گرجستان با روسيه قابل مقايسه نيست و در حالى كه روسيه خود را رقيب ايالات متحده در مسائل نظامى - استراتژيك مى داند، چگونه گرجستان به اين باور رسيده است.
مشكلات پيش روى حاكميت گرجستان
وعده هاى رهبران گرجى در انقلاب مخملى ۲۰۰۳ و وعده هاى انتخاباتى رياست جمهورى در دوره اول و دوره دوم ساكاشويلى براى اعاده حاكميت ملى بر كشور و بازگرداندن مناطق تجزيه شده آجاريا، آبخازيا و اوستياى جنوبى، نتوانست محقق شود(به استثناى حل مسالمت آميز آجاريا كه با كمك روسيه انجام شد)‎/ همچنين اعلام مبارزه با فساد ادارى و برطرف كردن مشكل بيكارى و بهبود وضع اقتصادى و جلب سرمايه گذارى خارجى هم با موفقيت توأم نبود. در اين شرايط حكومت مركزى گرجستان، منشأ همه مشكلات و گرفتارى ها را در مناطق تجزيه طلب عنوان مى كرد. به همين سبب اوستياى جنوبى چندين بار با حمله ناموفق گرجى ها روبه رو شد كه در يك مورد به سرنگونى هلى كوپتر ارتش گرجستان در تسخينوالى منجر شد و در مورد ديگر شخص رئيس جمهورى در يكى از اين عمليات مشاركت داشت كه عمليات با ناكامى مواجه شد.
مى توان گفت كه در حمله ۸ اوت ۲۰۰۸ ارتش گرجستان به تسخينوالى، گرجستان به حمايت ايالات متحده و اتحاديه اروپا و ناتو، بسيار اميدوار بود، اما اشتباه در برآورد استراتژيك سبب ناكامى گرجستان شد.
علل حمله روسيه
با حمله ناگهانى گرجستان به مواضع پاسداران صلح مستقر در تسخينوالى در ۸ اوت سال ،۲۰۰۸ جنگ بين گرجستان و جدايى طلبان اوستى از يك سو و سربازان پاسدار صلح روسى از سوى ديگر درگرفت. اين عمليات گرجستان ضربه اى سنگين بر شرايط شكننده اوستياى جنوبى بود كه منجر به دخالت روسيه شد. گرجى ها در آغاز حمله، موفق شدند با وارد كردن تلفاتى به نيروهاى پاسدار صلح و جدايى طلبان اوستى و انهدام شهر، تسخينوالى را به تصرف در آورند. روز بعد يگان هاى ارتش ۵۸ روسيه براى كمك به پاسداران صلح وارد منطقه شدند. با حمله روسيه به اوستياى جنوبى و آتش شديد توپخانه اى و تانكهاى روسى، سربازان گرجى مقاومت خود را از دست داده و با دادن تلفاتى ناگزير به عقب نشينى شدند و شهر تسخينوالى به تصرف روسيه درآمد. اما روسيه اعلام كرد كه قصد تجاوز به گرجستان را ندارد و اين عمليات صرفاً براى كمك به نيروهاى پاسدار صلح روسى و شهروندان روسى ساكن در اوستياى جنوبى صورت گرفته است. عمليات سريع روسيه در اوستياى شمالى غير منتظره و دور از انتظار گرجى ها بود. ارتش گرجستان هرگز تصور نمى كرد كه روسيه چنين عكس العمل شديدى از خود نشان دهد. اين نكته نشان دهنده اشتباه گرجستان در محاسبه ضد حمله روسى بود.
نتايج جنگ
اين جنگ سبب كشته شدن ۱۵ سرباز و زخمى شدن ۳۰ سرباز پاسدار صلح روسى در آغاز حمله گرجى ها و كشته شدن حدود دو هزار غير نظامى شد. بنابر ادعاى ارتش گرجستان، در اين عمليات حدود ۱۰۰ نفر از نيروهاى گرجى نيز كشته شدند. با آغاز درگيرى ها، موج پناهندگان به سوى شمال، به اوستياى شمالى در فدراسيون روسيه به حركت درآمد. حدود سى هزار نفر از اوستياى جنوبى به اوستياى شمالى پناه آورده اند. بايد ياد آور شد كه تعداد زيادى از پناهندگان اوستياى جنوبى از زمان درگيرى هاى آغاز دهه ۹۰ نيز همچنان در اوستياى شمالى زندگى مى كنند. علاوه بر مشكلات اقتصادى و بيكارى كه فشار زيادى بر اقتصاد ناتوان گرجستان وارد كرد اين كشور با مشكلات ديگرى از ناحيه اپوزيسيون دولت مواجه است ‎/ لذا اين موارد به مخالفان حكومت بهانه مى دهد كه فشار خود را بر دولت ساكاشويلى افزايش داده و در راه سرنگونى آن متحد شوند.
آينده مناقشات قفقاز
سؤالى كه در ذهن بسيارى از كارشناسان و سياستمداران پيش مى آيد اين است كه آينده اين مناقشه چيست در اين مورد بايد ياد آور شد كه عوامل و بازيگران متعددى در اين عرصه به ايفاى نقش مى پردازند. آنچه مسلم است روسيه با توانمندى و اقتدار بيشترى نسبت به گذشته در حال ايفاى نقش است. حل مسئله چچن و فرونشاندن تقريبى بحران در قفقاز شمالى و بهبود نسبى اوضاع اقتصادى شهروندان روسى و مبارزه با مافياى گسترده روسيه و انهدام باندهاى تبهكار و ثبات سياسى و اقتصادى به روسيه اين امكان را داده است كه بتواند در عرصه بين الملل تأثيرگذار باشد. روسيه به عنوان نيروى هسته اى قدرتمند و داراى حق وتو در شوراى امنيت كه خود درگير مناقشه است، به امريكا اين امكان را نخواهد داد كه در امور قفقاز دخالتى تأثيرگذار داشته باشد. بويژه آن كه امريكا با چالش عميق در اشغال نظامى افغانستان و عراق روبه رو است و با اين وضع مانع عمليات روسيه در رفع تهديدات امنيتى در مرزهايش شود. اين مناقشه نيازمند ميانجيگرى كشورهاى بى طرف است كه منافعى در آن ندارند. جمهورى اسلامى ايران به دلايل بسيار مى تواند به عنوان ميانجى وارد عمل شود. ايران در مسئله قره باغ و صلح تاجيكستان تجربه خوبى با روسيه در زمينه ميانجيگرى اندوخته است. كشورى همجوار منطقه قفقاز است و با روسيه و گرجستان روابط نزديك دارد. همچنين داراى سابقه روابط فرهنگى و تاريخى با هر دو كشور است. اوستها از اقوام ايرانى به شمار مى روند و به نظر مى رسد كه ميانجيگرى ايران را بيش از اروپا پذيرا خواهند شد. مهمتر اين كه هر سه طرف مناقشه به آن اطمينان دارند. جمهورى اسلامى ايران در اعلام موضع صريح خود از طرفين خواسته است از خود خويشتندارى نشان داده و ضمن توقف عمليات نظامى به مذاكره روى آورند و امكان كمك رسانى را فراهم سازند.
شنبه 2 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 60]