گزارش تحليلي بررسي پروژه راه اندازي تلويزيون مشترك ايران، افغانستان و تاجيكستان رفاقتي كه رنگ ابهام دارد

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: گزارش تحليلي بررسي پروژه راه اندازي تلويزيون مشترك ايران، افغانستان و تاجيكستان رفاقتي كه رنگ ابهام دارد
محيا بركت

آن زمان كه سريال «شكرانه» از شبكه پنج تهران نمايش داده مي شد، كسي گمان نمي كرد اين محصول مشترك توليدشده ميان ايران و تاجيكستان، سرآغازي براي همكاري مشترك اين كشورها در حوزه رسانه باشد. و اين روزها راه اندازي تلويزيون مشترك فارسي زبانان در حالي در دستور كار سه كشور فارسي زبان قرار گرفته است كه ابهام در مورد موفقيت اين پروژه شكاف ميان تصميم گيري و اجرا را عميق تر مي كند.

پروژه راه اندازي تلويزيون مشترك فارسي زبانان كه دو سال پيش توسط محمود احمدي نژاد رئيس جمهوري ايران در نشست سران سه كشور تاجيكستان، افغانستان و ايران مطرح شده بود، در ديدار وزيران امور خارجه سه كشور بار ديگر قوت گرفت و گرد فراموشي نشسته بر اين پروژه زدوده شد؛ ديداري كه سرآغازي براي گشايش مجدد پروژه يي قديمي بود. پروژه يي كه شايد به دليل نداشتن ضرورت در اجرا يا سنگيني كفه شكست تاكنون به تاخير افتاده بود و در اين ديدار توافق شد تا راه اندازي تلويزيون مشترك فارسي زبانان ميان سه كشور ايران، افغانستان و تاجيكستان با جديت پيگيري شود. اكنون تاكيد بر اين پيگيري علامت سوالي را برجاي گذاشته است. آيا راه اندازي چنين پروژه يي مي تواند مقصدي براي مقصود سه كشور باشد يا به سرابي مي ماند كه نتيجه يي جز تلاش بيهوده براي رسيدن به آن به دنبال نخواهد داشت؟

مذاكرات در آيينه زمان و محتوا

نخستين روزهاي بهاري سال 87 و همزمان با برگزاري مراسم عيد نوروز در كشورهاي فارسي زبان، شهر دوشنبه -پايتخت تاجيكستان- ميزبان وزيران امورخارجه سه كشور فارسي زبان بود كه در مورد راه اندازي پروژه يي مشترك پاي ميز بحث و گفت وگو نشسته بودند. معاون سفير تاجيكستان و دبير اول سفارت تاجيكستان در ايران درباره اين نشست مي گويد؛ «پنجم فروردين ماه امسال نشستي ميان وزيران امور خارجه سه كشور در شهر دوشنبه برگزار شد و در خصوص راه اندازي تلويزيون مشترك فارسي زبانان مذاكراتي انجام گرفت. در اين ديدار محل ايجاد دفتر تلويزيون مشترك مشخص شد و قرار شد دوشنبه مقر راه اندازي تلويزيون مشترك باشد. پس از آن، نشستي ميان مقامات سه كشور در شهر كابل برگزار شد. حاصل اين مذاكرات برگزاري نخستين نشست گروه كاري سه كشور فارسي زبان در چهاردهم تيرماه در شهر دوشنبه و امضاي توافقنامه اجراي راه اندازي تلويزيون مشترك فارسي زبانان ميان نمايندگان اين سه كشور بود.»

قناعت الله سيف الله يف از تاكيد اين توافقنامه بر 5 ماده اصلي و بررسي طرح تاسيس تلويزيون مشترك در نشست تيرماه، بر اساس مصالح و حقوق برابر خبر مي دهد. در اين توافقنامه مقرر شده است آيين نامه و ساختار تلويزيون مشترك براساس مستندات حقوقي و هنجارهاي سه كشور تهيه شود و به تاييد مقامات و نمايندگان ايران، تاجيكستان و افغانستان برسد. همچنين اعضاي گروه كاري تلويزيون فارسي زبانان، شهر دوشنبه پايتخت تاجيكستان را به عنوان مركز فعاليت و نشاني حقوقي اين شبكه تلويزيوني جديدالتاسيس اعلام كردند. گروه كاري در سند مذكور با اشاره به تبيين و تعيين منابع مالي تلويزيون فارسي زبانان از طريق سه كشور ايران، افغانستان و تاجيكستان توافق كردند گروهي مركب از متخصصان حقوقي، فني و اداري و مالي توسط سه كشور براي تهيه و تنظيم اساسنامه، ساختار فعاليت و برنامه هاي تلويزيون مشترك متناسب با قوانين اين كشورها تعيين شوند و قرار شد در هفتم آگوست (هفدهم مردادماه) سال جاري نشست دوم خود را براي بررسي راهكارهاي لازم و سرعت بخشيدن به راه اندازي تلويزيون مشترك فارسي زبانان برگزار كنند. در همين باره، عبدالرحمان عبدالمنانف معاون اول كميته راديو و تلويزيون تاجيكستان پس از پايان نخستين نشست در يك برنامه خبري در شهر دوشنبه اعلام كرد پخش برنامه هاي كنسرتي و رقص، پوشش مجري ها و نحوه سرمايه گذاري درشبكه جديد از موضوعات مورد بحث طرف ها بوده است. به گفته او در زمينه نحوه سرمايه گذاري شبكه تلويزيون كشورهاي فارسي زبان ميان طرفين، اتفاق نظر مشاهده نمي شود. همزمان رسانه هاي ديگر اعلام كردند افغانستان خواستار سهميه برابر سرمايه گذاري از سوي اين سه كشور شده و گفته است؛ ممكن است كشوري كه در اين طرح سرمايه گذاري بيشتري مي كند، موضع يا نظر خود را به ديگران تحميل كند.

همچنين سيدمحمد خيرخواه سفير افغانستان در تاجيكستان تاكيد كرد در كشورش زبان پشتو از زبان هاي رسمي محسوب مي شود و در شبكه جديد پخش برنامه ها به اين زبان نيز بايد پيش بيني شود.

با وجود اين، خيرخواه در نشست مطبوعاتي، اختلاف نظرها در زمينه پخش برنامه هاي كنسرتي و لباس يا پوشش مجري هاي اين تلويزيون را مشكلات جزيي دانست و گفت مساله مورد نظر اين است كه در تلويزيون كشورهاي فارسي زبان، پخش برنامه هايي در رابطه با ارزش هاي مشترك فرهنگي و تاريخي و مسائل مختلف اجتماعي اولويت داشته باشد، نه برنامه هاي كنسرتي.

با وجود انعكاس هاي ضد و نقيض از نشست اول، دومين نشست بنابر آنچه در توافقنامه ذكر شده بود در هفدهم مردادماه در شهر دوشنبه برگزار شد اما نتايج جديد تر و موثرتري حاصل نشد و قرار است اين نشست ها و جلسات ادامه داشته باشد تا گروه هاي كاري تشكيل شده، نتايج بررسي هاي خود را ارائه دهند.

سيف الله يف در پاسخ به اينكه تاكنون چه مواردي در راه اندازي اين پروژه قطعي شده است، مي گويد؛ «تاكنون مقر تاسيس تلويزيون مشترك و گروه هاي ذي ربط و ذي صلاح مشخص شده اند. از كشور تاجيكستان كميته تلويزيون و راديو، از ايران سازمان صدا و سيما و از افغانستان راديو تلويزيون ملي افغانستان به عنوان طرف هاي اجرايي اين پروژه مشخص شده اند اما هنوز زمان دقيق راه اندازي تلويزيون و بودجه آن مشخص نشده است.»

واكنش هاي سرد و گرم

طرح راه اندازي تلويزيون مشترك فارسي زبانان، واكنش هاي متفاوتي را در سه كشور فارسي زبان برانگيخت. اگرچه اجرايي نشدن و اطلاع رساني نكردن نهادهاي مربوطه در اين پروژه، چه در ايران و چه دو كشور ديگر، هنوز افكار عمومي را درگير اين موضوع نكرده است- كما اينكه وزارت امور خارجه ايران تمايلي به پاسخگويي در اين باره نشان نداد- اما كارشناسان و صاحب نظران برداشت هاي چندگانه يي نسبت به اين پروژه دارند و با عينكي بدبينانه و خوش بينانه زواياي اين پروژه نوپا را بررسي مي كنند. مديركل اخبار شبكه العالم در خصوص راه اندازي تلويزيون مشترك فارسي زبانان، ايجاد شبكه هاي مشترك ميان كشورهايي كه داراي ريشه هاي فرهنگي مشترك هستند را امري مطلوب مي داند، چرا كه وجود شبكه هاي فرامليتي بيانگر اين مساله است كه شبكه هاي فرامليتي مي توانند بر جامعه تحت پوشش خود تاثيرگذار باشند و در اين صورت زمينه همكاري مشترك ميان هنرمندان، خبرنگاران و دست اندركاران فراهم مي شود و در حوزه شيوه هاي انتقال پيام و محتوا هنر زيبايي شناسي در حوزه تلويزيون و در بهره گيري از تجهيزات نوين ارتباطي نمايان شود.

حسن عابديني تاكيد مي كند؛«راه اندازي چنين پروژه يي مي تواند خرده فرهنگ هاي نابودشده در حوزه فرهنگ فارسي زبانان را احيا كند و از فرهنگ فارسي زبانان در برابر هجوم گسترده فرهنگ غربي دفاع كند، همچنين موجب مي شود هم شهروندان اين سه كشور و هم اتباع آنها در ديگر كشورها از طريق دريافت امواج ماهواره يي با ويژگي هاي يكديگر آشنا شوند و نسل هاي بعدي از ياد نبرند كه ريشه هاي مشترك اين سه كشور چه بوده است. هرگاه حوزه فرهنگي تقويت و عملكرد رسانه يي نزديك تر شده منافع بشري نيز تامين مي شود.»

او در پاسخ به اينكه اين سه كشور از نظر سياسي و بين المللي ساختارهاي متفاوتي دارند، پس ممكن است اسلامي يا سكولار بودن آنها، سدي در برابر موفقيت اين پروژه باشد، مي گويد؛ «در چارچوب روابط بين المللي اگر صرفاً به اختلافات توجه شود هيچ كشوري نمي تواند تفاهمنامه يي امضا كند. بنابراين در حال حاضر بايد بر اشتراكات اين سه كشور تمركز كنيم. در چند دهه گذشته برخي اوقات شبكه هاي ايراني براي اتباع اين كشورها برنامه هايي پخش كرده اند و حتي تكيه كلام هاي آنها در منطقه نفوذ پيدا كرده است.» عابديني معتقد است راه اندازي چنين پروژه يي مشكلاتي را در پي خواهد داشت كه تهيه مرامنامه مشترك ميان اين سه كشور را با دشواري مواجه مي كند و اختلافات سياسي نيز به آنها دامن مي زند. بنابراين بايد جزييات اين طرح با دقت بيشتري بررسي شود. اما يكي از انتقادات وارده بر راه اندازي اين پروژه اين است كه يكي از طرفين از طريق اين مجرا به تبليغ منافع ملي خود بپردازد.مدير شبكه العالم در پاسخ به اينكه تلويزيون مشترك تا چه حد مي تواند ابزاري براي تسلط يكي از طرفين باشد، يادآور مي شود؛ «در قرن بيست و يكم سه محور اساسي در عرصه ارتباطات مطرح است، جهاني شدن مبتني بر توسعه پايدار، رشد رسانه هاي فراگير و ديانت. به اين معنا كه جهاني شدن موجي است كه در همه جا رواج يافته و كاري به ايران و اين پروژه ندارد. نفوذ رسانه هاي فراگير نيز بستري را در اختيار كشور ها قرار داده تا از طريق رسانه هاي 24 ساعته پيام و محتواي خود را منتقل كنند. مقصود از ديانت نيز راهي است كه از طريق آن كشورها با افكار عمومي ارتباط برقرار مي كنند و در چارچوب ارزش هاي خدامحور يا انسان محور بر افكار عمومي اثر مي گذارند. بنابراين بعيد به نظر مي رسد كساني كه به دنبال راه اندازي تلويزيون مشترك فارسي زبانان هستند به دنبال تسلط بر منطقه و به كرسي نشاندن عقيده خود باشند. در عصر ارتباطات، تكثر رسانه ها مانع از چنين هدفي مي شود.»

دبير اول سفارت تاجيكستان در ايران نيز در پاسخ به اين انتقاد، بند دوم از توافقنامه امضا شده در تيرماه را يادآور شد كه به اين مساله اشاره شده است؛ «قرار است گروهي كاري متشكل از كارشناسان سه كشور تشكيل شود تا معيارهاي حقوقي و ملي سه كشور را در نظر گيرند و بر اساس آن برنامه ريزي كنند. در اين صورت هر سه كشور از حقوقي يكسان برخوردار خواهند شد و اين پروژه به تريبون براي يكي از سه كشور تبديل نخواهد شد.»

سيف الله يف معتقد است راه اندازي پروژه تلويزيون مشترك مزاياي زيادي دارد؛ «سه كشور فارسي زبان از نظر زباني و فرهنگي ويژگي هاي مشترك زيادي دارند كه همين مساله ما را به موفقيت اين تلويزيون اميدوار مي كند. در كشور تاجيكستان 95 در صد مردم مسلمان هستند و در ايران و افغانستان نيز دين رسمي اسلام است. اگرچه هريك از اين سه كشور فارسي را با لهجه يي متفاوت صحبت مي كند اما زبان رسمي هر سه كشور يكي است. عادت هاي فرهنگي و شخصيت هاي فرهنگي مشتركي نيز ميان اين سه ديده مي شود مثلاً برگزاري آيين نوروز و شخصيتي همچون رودكي در هر سه كشور مشترك است.»

با اين حال، وجود اين اشتراكات فرهنگي ممكن است به اختلافات دامن زند. مثلاً وقتي سخن از شاعري چون رودكي مطرح مي شود، بحث اينكه اين شاعر پارسي گوي به كدام خطه جغرافيايي تعلق دارد پررنگ مي شود و زمينه را براي كشمكش فراهم مي كند. از سوي ديگر عده يي معتقدند اگرچه زبان فارسي زبان رسمي اين سه كشور است اما كشور تاجيكستان تنها 16 سال است كه مستقل شده و زبان روسي در ميان مردم اين كشور از نفوذ زيادي برخوردار است. در خصوص كشور افغانستان نيز بايد گفت زبان پشتو رواج زيادي دارد و همين امر مي تواند اشتراك زباني سه كشور را به چالش كشد. سيف الله يف درخصوص اين قبيل تفاوت هاي زباني مي گويد؛«در زبان فارسي ايراني نيز كلمات عربي و انگليسي زياد ديده مي شود و نمي توان اين گونه استنباط كرد كه پس از ورود اسلام به ايران و آميخته شدن زبان عربي با زبان فارسي، اين زبان از بين رفته است. در مورد كشور تاجيكستان نيز همين مساله صادق است.

در طول 70 سال حكومت شوروي زبان فارسي تاجيكي طراوت خود را حفظ كرده است و طبيعي است كه برخي واژه هاي روسي به زبان فارسي تاجيكي وارد شده باشد اما بدان معنا نيست كه زبان فارسي نابود شده باشد. تاسيس تلويزيون مشترك مي تواند زبان فارسي تاجيكي را تقويت كند و واژه هاي فراموش شده را زنده كند.» انتقاد ديگر بر نحوه پخش موسيقي و كنسرت ها در كشور تاجيكستان دلالت دارد. در برنامه هاي تلويزيوني كشور تاجيكستان آواز و موسيقي سهم قابل توجهي از برنامه ها را به خود اختصاص مي دهد و اتخاذ چنين سياست هايي در تلويزيون مشترك از سوي تاجيكستان با سياست هاي جمهوري اسلامي ايران همخواني نخواهد داشت.

دبير اول سفارت تاجيكستان معتقد است اگرچه برنامه هاي رقص و آواز و موسيقي در تاجيكستان رواج زيادي دارد اما مي توان با برجسته كردن بعد ملي و سنتي اين برنامه ارزش هاي اسلامي را نيز حفظ كرد. باقر معين كارشناس امور ايران در گفت وگو با بي بي سي هم اشاره مي كند؛« شرط اول براي موفقيت تلويزيون مشترك تاجيكستان، ايران و افغانستان اين است كه اين تلويزيون به دستگاه تبليغ دولت هاي سه كشور تبديل نشود. »

معين مي افزايد؛ «بايد در نظر داشت كه اين تلويزيون تبديل به سخنگوي حكومت ها نشود، دوم بايد بتواند واقعيات زندگي هر سه كشور را در سطح ضروري منعكس كند تا مردم اين سه كشور علاقه مند شوند آن را تماشا كنند. و نكته سوم حرفه يي بودن اين تلويزيون و افرادي است كه قرار است دستگاه اين تلويزيون را بگردانند، بايد از حساسيت هايي كه در هر سه كشور وجود دارد، آگاه باشند و زبان مشترك را رعايت كنند.» هومن پيماني - كارشناس امور امنيتي مسائل آسياي مركزي و قفقاز- نيز معتقد است براي تاسيس اتحاديه كشورهاي فارسي زبان زمينه عيني وجود دارد، ولي چنين اتحادي در كوتاه مدت امكان پذير نيست. پيماني همچنين در گفت وگو با راديو دويچه وله آلمان يادآور مي شود؛ «نه تنها ايران، افغانستان و تاجيكستان بلكه كشورهايي مثل ازبكستان هم به طور طبيعي مي توانند عضو اين اتحاديه باشند. به خصوص اينكه اشتراكات قومي، فكري و فرهنگي نيز وجود دارد. از جمله همين برگزاري مراسم نوروز كه موضوع روز هم هست. در تمام اين كشورها مراسم نوروز برگزار مي شود. زمينه عيني براي چنين اتحادي وجود دارد ولي انتظار نمي رود در كوتاه مدت عملي باشد زيرا از طرفي افغانستان زير سلطه غرب و امريكاست. افغانستان در سياست هاي راهبردي اش، در عمل، قدرت خاص و چنداني ندارد، در نتيجه بايد هرگونه عضويت در هر نوع اتحاديه يي را با توجه به واقعيت هاي اين كشور در نظر بگيريم. گمان مي كنم اين مساله در كوتاه مدت نمي تواند براي افغانستان مطرح باشد. تاجيكستان هم از طرفي با ايران روابط حسنه دارد و از طرفي هم مي خواهد روابطش را با امريكا خوب نگه دارد و در اين شرايط، زماني كه ايران زير فشار شديد امريكا و اتحاديه اروپاست، انتظار نمي رود در كوتاه مدت زمينه عيني براي ايجاد چنين اتحاديه يي فراهم شود ولي در ميان مدت و در درازمدت اين مساله عملي خواهد شد و به احتمال زياد عضويت برخي از كشورهاي آسياي مركزي به ويژه ازبكستان در آن به طور جدي مطرح خواهد شد.»

حسينعلي افخمي عضو هيات علمي دانشگاه علامه طباطبايي نيز به نكات ديگري در مورد راه اندازي تلويزيون مشترك فارسي زبانان اشاره مي كند؛ «ايده راه اندازي تلويزيون مشترك ميان چند كشور در ديگر نقاط دنيا چندان سابقه يي ندارد. در اروپا نيز ما شاهد چنين چيزي نيستيم.

بنابراين چرايي و چگونگي راه اندازي اين طرح بايد بيشتر مورد بررسي قرار گيرد كه آيا لزومي دارد اين پروژه راه اندازي شود. از سوي ديگر رسانه هاي بين المللي فارسي زبان زيادي وجود دارند يا در راهند مثلاً در صورت راه اندازي تلويزيون فارسي بي بي سي آيا تلويزيون مشترك ميان اين سه كشور خواهد توانست با بي بي سي رقابت كند؟»

افخمي به آمارهاي جهاني اشاره مي كند كه در آن ايران از نظر راه اندازي رسانه هاي برون مرزي رتبه هشتم در دنيا را دارد؛ «اما اين بدان معنا نيست كه ما در اين زمينه موفق بوده ايم. به طور كلي در اكثر كشورها وزارت امور خارجه هر كشور راه اندازي رسانه برون مرزي را برعهده دارد و اين رسانه به منزله بازوي وزارت امور خارجه عمل مي كند اما در اينجا سازمان صدا و سيما اين وظيفه را برعهده مي گيرد و همين مساله مي تواند اثرگذاري و كاركرد مطلوب رسانه برون مرزي را زير سوال برد.»

آينده مبهم است

اگرچه طرح راه اندازي تلويزيون مشترك فارسي زبانان في نفسه مي تواند امري مطلوب تلقي شود اما اين مطلوب بودن تا زماني است كه بر بعد فرهنگي اين پروژه تمركز شود چرا كه خرده اشتراكات موجود ميان اين سه كشور تنها در محدوده فرهنگي وجود دارد و اگر به درستي شناخته نشود و برنامه ريزي هدفمندانه يي در راستاي پررنگ كردن اين شباهت ها انجام نگيرد همين اشتراكات نيز مي تواند اختلافات بيشتري را ميان كشورها دامن زند. از سوي ديگر تفاوت ساختارهاي سياسي ميان اين سه كشور و اهداف و برنامه هاي متفاوت آنها در برقراري روابط بين الملل راهي باقي نمي گذارد تا به مساله يي به جز فرهنگ پرداخته شود. بنابراين اگر دست اندركاران راه اندازي اين پروژه حاضرند هزينه هاي زماني، انساني و مالي هنگفتي را براي برجسته كردن پاره يي از اشتراكات فرهنگي متقبل شوند بايد به اين امر توجه داشته باشند كه تك بعدي شدن محتواي اين تلويزيون نيازمند افزايش كيفيت و محتوا است و چنانچه اين كيفيت تضمين نشود سراب اتحاد همچنان در دوردست ها باقي خواهد ماند.
جمعه 1 شهريور 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 329]