چرا به شيطان مهلت داده شد؟!

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان: چرا به شيطان مهلت داده شد؟!

[تصویر: 2371011592308917221521791481495140245201109.jpg]

چرا با آن كه ابليس صريحا اعلام كرد كه قصد فريب فرزندان آدم را دارد و خداوند نيز مى‏دانست كه چنين مى‏كند، به او مهلت داد و او را در همان آغاز نافرمانى به هلاكت نرسانيد؟
اين پرسش، پرسشى بنيادين است كه براى هر انديشمند مسلمانى، به گونه‏اى مطرح است و پاسخ به آن، در گرو كاويدن جنبه‏هاى مختلف آن مى‏باشد .
در اين پرسش سه موضوع؛ خداوند، انسان و شيطان مطرح است كه گرچه بعضى از مباحث آنها با هم تداخل دارد، اما در اين جا جداگانه به بررسى آنها مى‏پردازيم .

الف) خداوند
1 . هدف خداوند از خلقت انسان، به كمال رساندن اوست؛ يعنى هدف به فعل خداوند مربوط مى‏شود و نه به فاعل؛ زيرا خداوند خود كامل على الاطلاق است و نمى‏توان غايت و هدفى براى ذات او تصور كرد .
2 . تبلور كمال انسان، معرفت ‏خداوند است و معرفت در گرو عبادت اوست و از اين روست كه خداوند فرمود: «و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون؛ جن و انس را تنها براى عبادت خود آفريدم.‏» (1)
با عبادت و معرفت آن كامل على الاطلاق (خداوند) است كه كمال انسان تحقق مى‏يابد .
3 . انسان عبادت‏گر را تنها در صورتى مى‏توان متحرك به سوى كمال به حساب آورد كه خودآگاهانه و با اختيار، اين مسير را انتخاب نموده باشد؛ نه آن كه همانند فرشتگان به صورت تكوينى به عبادت بپردازد و قدرت بر عصيان و نافرمانى خداوند نداشته باشد؛ «بل عباد مكرمون لا يسبقونه بالقول و هم بامره يعملون‏.» (2)
خواجه شيراز در اين باره چه زيبا سروده است:
جلوه‏اى كرد رخش، ديد ملك عشق نداشت غرق در غيرت شد و آتش به سراپرده آدم زد
4 . و از اين رو خداوند، انسان را موجودى مختار آفريد و انتخاب راه سعادت و شقاوت را در اختيار خودش قرار داد؛ چنان كه مى‏فرمايد: «انا هديناه السبيل اما شاكرا و اما كفورا؛ ما راه را به انسان نشان داديم؛ خواه شاكر باشد يا ناسپاس‏.» (3)
5 . و از اين‏جاست كه مسئله امتحان به عنوان يكى از اهداف واسطه‏اى خلقت انسان مطرح مى‏شود؛ زيرا امتحان، تبلور اختيار انسان است و جاى تعجب ندارد كه در آيات فراوانى از قرآن كريم، مطرح شدن اين مسئله را به گونه‏هاى مختلف مشاهده كنيم؛ «انا خلقنا الانسان من نطفة امشاج نبتليه؛ ما انسان را از نطفه‏اى اخلاط آفريديم تا او را بيازماييم.(4)» (5)
6. برقرارى يك امتحان عادلانه، تنها در صورت قدرت بر انتخاب هر يك از دو طرف - خير و شر - توسط انسان ميسر مى‏باشد .
خداوند انسان را گل سر سبد مخلوقات خود مى‏داند و تنها براى خلقت اوست كه به خود تبريك گفته است؛ فتبارك الله احسن الخالقين . (6)
از اين رو در جهت انتخاب مسير كمال و خير، امكانات فراوانى را در اختيار او گذاشته است كه از آن جمله مى‏توان به اين موارد اشاره كرد:
الف) آفرينش او بر اساس فطرت و گرايش ذاتى به خداوند «فاقم وجهك للدين حنيفا فطرت الله التي فطر الناس عليها»(7) مى‏باشد .
ب) ورود خداوند به صحنه، براى كمك به هدايت انسان «قل الله يهدي للحق‏»(8) مى‏باشد .
ج) الهام خوبى‏ها و بدى‏ها به انسان، به منظور گزينش آگاهانه او، «فالهمها فجورها و تقواها.» (9)
د) محبوب قرار دادن ايمان به خداوند در نهاد انسان‏ها «حبب اليكم الايمان و زينة في قلوبكم.‏»(10)
ه) يارى رساندن ويژه به مؤمنان در مسير زندگانى «اءنا لننصر رسلنا و الذين آمنوا في الحياة الدنيا»(11) و (12) .
و) گشودن راه‏هاى هدايت ‏به تناسب تلاش انسان «جاهدوا فينا لنهدينهم سبلنا و ان الله لمع المحسنين.‏» (13)
7. حال با وجود اين همه امكانات در جانب خير، نياز به وجود نيرويى در جانب شر بود تا مسئله محقق شود؛ نيروهايى وسوسه‏گر كه در مقابل الهامات خداوندى، انسان را به سوى شر وسوسه كنند تا انسان در ميان دو راهى، خود مسيرى را انتخاب نمايد .
از اين رو آفرينش چنين نيروهايى در كل نظام هستى به منظور تحقق هدف خداوند از خلقت انسان، ضرورى مى‏نمود تا امكان تشخيص خير از شر، زيبا از زشت و خوب از بد وجود داشته باشد .
به ويژه با توجه به آن كه خداوند از همان آغاز آفرينش، قصد داشت انسان را به زمين بفرستد؛ چنان كه خود قبل از آفرينش انسان، با ملائكه از قرار دادن جانشينى براى خود در زمين، سخن به ميان مى‏آورد «و اذ قال ربك للملائكة اني جاعل في الارض خليفة.‏» (14)
و از اين جا معلوم مى‏شود كه سكونت در بهشت، از همان آغاز در نظر خداوند، امرى مقطعى و موقت ‏بوده است .
8 . با نافرمانى ابليس و رانده شدن او از درگاه خداوند و سپس تقاضايش براى مهلت داشتن، به منظور اغواى نوع انسانى و نيز با توجه به امكانات فراوانش در به گمراهى كشاندن انسان، خداوند او را بهترين گزينه براى انجام هدف خود دانست و با تقاضايش مبنى بر درخواست مهلت، به صورت اجمالى موافقت كرد تا در مقابل نيروهاى هدايتى الهى، شيطان وسوسه‏گر انسان به سمت ‏شرّ باشد و او را قادر بر فريب انسان كرد تا در راستاى هدف خود، مبنى بر امتحان انسان و شناخت مؤمنان از غيرمؤمنان عمل كند. «و ما كان له عليهم من سلطان الا لنعلم من يؤمن بالآخرة ممن هو منها في شك‏.» (15)

[تصویر: 9813011045579425521221716422288212184132153.jpg]

[تصویر: 9813011045579425521221716422288212184132153.jpg]

ب) انسان
1 . انسان موجودى دو بعدى و تركيبى از جان و تن است كه به مقتضاى جان خود كه نفخه‏اى از روح الهى است «نفخت فيه من روحي‏» (16)، ميل به سوى كمال و حركت ‏به سوى هدف آفرينش خود دارد كه قرآن را با آيه «يا ايها الانسان انك كادح الى ربك كدحا فملاقيه‏» (17)؛ اى انسان تو كوشنده به سوى پروردگارت هستى كه او را ملاقات خواهى كرد»؛ بيان كرده است و به مقتضاى تن خود كه از خاك و گل آفريده شده است، ميل به عالم پايين و طبيعت مادى دارد؛ مولاى رومى گفته است:
ميل جان اندر ترقى و شرف ميل تن، در كسب اسباب و علل
2 . از آنچه گذشت، معلوم مى‏شود كه در نهاد انسان، دو نيرو وجود دارد؛ نيرويى كه او را به سمت ‏بالا مى‏كشاند و نيرويى كه او را به ورطه سقوط سوق مى‏دهد كه گاهى از آن با تعبير نفس اماره (نفس امر كننده به بدى) ياد مى‏شود؛ قرآن مى‏فرمايد: «ان النفس لامارة بالسوء الا ما رحم ربي‏.» (18)

با نافرمانى ابليس و رانده شدن او از درگاه خداوند و سپس تقاضايش براى مهلت داشتن، به منظور اغواى نوع انسانى و نيز با توجه به امكانات فراوانش در به گمراهى كشاندن انسان، خداوند او را بهترين گزينه براى انجام هدف خود دانست و با تقاضايش مبنى بر درخواست مهلت، به صورت اجمالى موافقت كرد تا در مقابل نيروهاى هدايتى الهى، شيطان وسوسه‏گر انسان به سمت ‏شرّ باشد و او را قادر بر فريب انسان كرد تا در راستاى هدف خود، مبنى بر امتحان انسان و شناخت مؤمنان از غيرمؤمنان عمل كند.

3 . و اين دو نيرو، ذات انسانى را ذاتى مختار قرار مى‏دهد تا در بين دو گزينه خير و شر، يكى را انتخاب كند و از اين جاست كه مى‏توان مسئله امتحان را با تحليل ذات انسانى به خوبى درك كرد .
4 . نيروى درونى رهنمون به سوى خير، از سوى نيروهاى بيرونى با امكانات فراوان حمايت مى‏شود كه در بخش قبلى به حمايت‏هاى ويژه خداوندى اشاره كرديم و در اين جا به ذكر نمونه‏اى ديگر از اين حمايت‏ها كه همانا حمايت و كمك ويژه فرشتگان الهى است، اشاره مى‏كنيم. اين نيروها را خداوند به يارى استقامت‏گران در مسير الهى مى‏فرستد؛ همان گونه كه مى‏فرمايد: «ان الذين قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل عليهم الملائكة.‏» (19)
5 . در مقابل مى‏بايست نيروى درونى متمايل به شر، از سوى نيروى بيرونى حمايت مى‏شد كه همان طور گفته شد، شيطان بهترين گزينه براى اين ماموريت تشخيص داده شد .
6 . از آن چه گذشت روشن مى‏شود كه گرچه شيطان خود موجودى شر است، اما وجود آن در كل نظام هستى، امرى خير محسوب مى‏شود؛ زيرا اوست كه باعث رسيدن انسان به كمال، در كشاكش جدال درونى او ميان حق و باطل مى‏شود .

[تصویر: 2141068523254161101812163022741182397230.jpg]

[تصویر: 2141068523254161101812163022741182397230.jpg]

ج) شيطان
1. شيطان كه توصيف‌گر هر موجود متمردى است، تبلور اوليه‏اش در ابليس بود كه به تصريح خداوند، از جنيان به شمار مى‏رفت. «كان من الجن ففسق عن امر ربه.‏» (20)
2 . جن همانند انسان، موجودى مختار است كه هدف از آفرينش او، چون انسان، رسيدن به كمال از راه معرفت و عبادت مى‏باشد «و ما خلقت الجن و الانس الا ليعبدون.‏» (21)
3 . ابليس با اختيار خود مدت طولانى به عبادت خداوند پرداخت تا جايى كه خداوند او را در ميان فرشتگان خود قرار داد .
حضرت على عليه السلام اين مدت را شش هزار سال مى‏داند كه معلوم نيست آيا از سال‏هاى دنيوى است‏ يا اخروى . (22) كه هر روز آن، برابر با هزار سال دنيوى است «في يوم كان مقداره الف سنة مما تعدون.‏» (23)
4 . شيطان با اختيار خود و به دنبال قياسى باطل كه خداوند او را از آتش آفريده و انسان را از گل و آتش برتر از گل است و من برتر از اويم «قال انا خير منه خلقتني من نار و خلقته من طين.‏» (24) تكبر ورزيد و از فرمان خدا براى سجده بر آدم، سرپيچى كرد كه اين فرمان، خود نوعى امتحان براى اين موجود مختار بود و با اختيار مسير شر، اين موجود به ظاهر آسمانى، به ورطه سقوط كشانيده شد و از درگاه قدس الهى و همراهى با فرشتگان به پايين رانده شد تا به همگان نشان داده شود كه لازمه اختيار آن است كه مختار هميشه در حالت ‏بيم و اميد به سر برد و هيچ گاه از خود مطمئن نباشد و هميشه از ذات الهى استمداد كند .
5. خداوند عادل است و ذره‏اى ظلم روا نمى‏دارد و اجر عمل هر كس را حتى زيادتر از آن چه كه استحقاقش را دارد، مى‏دهد. ابليس نافرمانى كرد و از در مقابله با خداوند در آمد و واضح است كه چنين موجودى نمى‏تواند در بهشت جاى گيرد؛ اما از سوى ديگر او مقدار زيادى عبادت كرد و خداوند به مقتضاى عدلش، بايد پاداشى براى آن در نظر گيرد. و اين پاداش طبيعتا پاداشى دنيوى است و چه عادلانه است كه اين پاداش، خواسته خود شيطان باشد كه در راستاى بهره‏گيرى او در رسيدن به هدفش - كه همانا اغوا و فريب نوع آدم است - مورد نياز او مى‏باشد. درخواست ‏باقى ماندن و طلب امكاناتى براى به گمراهى كشاندن انسان‏ها نيز از خواسته‏هاى او بود كه در روايات به آن اشاره شده است . (25)

با اجابت ‏خواسته‏هاى شيطان از سوى خداوند بود كه او تهديدهاى خود را بيان كرد و سخن از فريب نوع آدم و نشستن بر سر راه مستقيم خداوندى و كشاندن انسان‏ها به بيراهه از راه وعده و فريب و آرزوهاى طولانى و ... را داد و خداوند در مقابل تهديد كرد كه جهنم را از پيروان او پر خواهد كرد. و از شيطان خواست تا هر چه در توان دارد، به كار گيرد تا بندگان خالص خداوند از ناخالصان شناخته شوند و لغزش ده هر كس را كه توانى با آوازت و فرياد زدن بر ايشان با سواران و پيادگانت و در مال‏ها و فرزندان آنها شريك شو و به آنها وعده بده.‏

6 . با اجابت ‏خواسته‏هاى شيطان از سوى خداوند بود كه او تهديدهاى خود را بيان كرد و سخن از فريب نوع آدم و نشستن بر سر راه مستقيم خداوندى و كشاندن انسان‏ها به بيراهه از راه وعده و فريب و آرزوهاى طولانى و ... را داد (26) و خداوند در مقابل تهديد كرد كه جهنم را از پيروان او پر خواهد كرد. «لمن تبعك منهم لاملان جهنم منكم اجمعين‏» (27) و از شيطان خواست تا هر چه در توان دارد، به كار گيرد تا بندگان خالص خداوند از ناخالصان شناخته شوند «و استفزز من استطعت منهم بصوتك و اجلب عليهم بخيلك و رجلك و شاركهم في الاموال و الاولاد وعدهم (28)؛ و لغزش ده هر كس را كه توانى با آوازت و فرياد زدن بر ايشان با سواران و پيادگانت و در مال‏ها و فرزندان آنها شريك شو و به آنها وعده بده.‏»
7 . در پايان توجه به دو نكته لازم است:
اول آن كه شيطان تنها قدرت فريب كسانى را دارد كه خود با اختيار ولايت او را بپذيرند و در تحت ‏سرپرستى او درآيند. «كتب عليه انه من تولاه فانه يضله و يهديه الى عذاب السعير» (29) و «انما سلطانه على الذين يتولونه و الذين هم به مشركون‏» (30) و به گفته خود، بر بندگان مخلص خداوند، هيچ تسلطى ندارد «الا عبادك منهم المخلصين.‏» (31)
خداوند نيز در آيات متعدد اين سخن را تاييد كرد و بندگان خاص خود را از شمول وسوسه‏هاى شيطانى به دور دانسته است «ان عبادى ليس لك عليهم سلطان‏» (32) زيرا اين بندگان با اختيار خود، مسير الهى را انتخاب نمودند و با اتكا به وعده‏هاى الهى، خود را از وساوس و فريب‏ها و وعده‏هاى شيطانى به دور نگه داشته‏اند.
نكته دوم: شيطان هيچ گونه تسلط تكوينى بر انسان ندارد؛ زيرا موجودى هم عرض انسان است و خداوند نيز به او قدرت تسلط تكوينى نداده است و طبق آيات قرآنى، قدرت او تنها در محدوده وسوسه است كه آن را از راه‏هايى همچون وعده‏هاى دروغين و وسوسه براى كشاندن انسان به فحشا «الشيطان يعدكم الفقر و يامركم بالفحشاء» (33) و زينت دادن كارهاى زشت «لازينن لهم في الارض‏» (34)؛ انجام مى‏دهد .
جالب آن است كه پس از آن كه انسان با وعده‏هاى او فريب خورد، شيطان از او بيزارى جسته او را به جاى خود رها مى‏كند «كمثل الشيطان اذ قال للانسان اكفر فلما كفر قال اني بري‏ء منك.‏» (35)
مسئله جالب‏تر اين كه در روز قيامت كه پيروان شيطان او را به سبب فريب خود مورد ملامت قرار مى‏دهند، او به صراحت اعلام مى‏دارد كه تنها كار من وعده‏هاى خلاف واقع بود كه شما آن را باور كرديد و به وعده‏هاى الهى اطمينان نكرديد؛ بنابراين شما حق ملامت مرا نداريد و بايد خود را ملامت كنيد و در اينجا نه من مى‏توانم فريادرس شما باشم و نه شما مى‏توانيد كمكى به من بكنيد. «و قال الشيطان لما قضي الامر ان الله وعدكم وعد الحق و وعدتكم فاخلفتكم و ما كان لي عليكم من سلطان الا ان دعوتكم فاستجبتم لي فلا تلوموني و لوموا انفسكم ما انا بمصرخكم و ما انتم بمصرخي‏.» (36)
آرى به همين جهت است كه خداوند كيد و مكر شيطان را در مقابل ريسمان‏هاى محكم الهى، ضعيف شمرده است «ان كيد الشيطان كان ضعيفا.» (37)
ولى انسان نيز موجودى ضعيف است. «و خلق الانسان ضعيفا» (38) و جز با اتكال به قدرت الهى، در انتخاب مسير خير و حركت در آن، راه به جايى نمى‏برد. نكته پايانى اين كه وسوسه‏گرى شيطان پس از روى‏گردانى انسان از نداى فطرت و الهامات رحمانى است و چنين كسانى كه با اختيار و انتخاب خود، كفر ورزيدند؛ قابليت محبت و همراهى با پاك‏ترين انسان‌هاى روى زمين را از دست داده‏اند سزاوار آن هستند كه به وسوسه‏هاى شيطانى گرفتار شوند. و اين خود نوعى مجازات الهى نسبت ‏به آنان در همين دنيا مى‏باشد؛ «الم تر انا ارسلنا الشياطين على الكافرين تؤزهم ازا؛ آيا ندانستى كه ما شيطان‏ها را بر كافران گماشته‏ايم تا آنان را شديدا تحريك كنند.»

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 368]