تأثيرپذيري ادبيات پايداري از شعر و ادبيات جهان

واضح آرشیو وب فارسی:سایت دانلود رایگان:

تأمل و تحقيق در حوزه شعر و ادبيات پايداري و تبيين ابعاد گوناگون دفاع مقدس ملت ايران با بهره گيري از زبان گوياي هنر (بخصوص ادبيات) يكي از ضرورت هاي انكارناپذيري است كه مـتأسفانه تا به امروز آن گونه كه در خور اين رخداد عظيم تاريخي است، مورد توجه جدي هنرمندان و اصحاب قلم قرار نگرفته است. آثاري كه توسط شاعران ونويسندگان پايدار (چه در زمان وقوع حادثه جنگ و چه بعد از آن) خلق شده است، حجم كمي نيست، ولي در اين كه اين آثار تا چه حد توانسته در ابهام زدايي از اين واقعه، رفع شبهات، روايت و ثبت حماسه ها و به تصوير كشيدن و ماندگاري اين رخداد شگفت تاريخي موفق باشد، جاي بحث و تأمل فراوان دارد.
مقاله حاضر، متشكل از هشت يادداشت كوتاه، با موضوع شعر پايداري است، كه در آن سعي شده مقوله شعر پايداري از زواياي گوناگون مورد بررسي و ارزيابي قرار گيرد. طبيعي است كه در قالب يك مقاله نمي توان به همه ابعاد اين ژانر ادبي پرداخت و اين مقاله تنها مي تواند در حكم پيش درآمدي براي انجام تحقيقات گسترده تر و جدي تر در اين حوزه باشد.
اهتمام جدي در پرداختن به شعر و ادبيات پايداري، ارائه تعريفي دقيق و قابل استناد، تبيين مؤلفه هاي آن و كالبدشكافي و آسيب شناسي اين گونه ادبي، يكي از ضرورت هايي است كه بي اعتنايي به آن مي تواند تبعات جبران ناپذيري براي نسل امروز و فرداي انقلاب به همراه داشته باشد. اگر امروز ما با بهره گيري از ابزار هنري و زبان گوياي هنر (بخصوص شعر و داستان) در صدد به تصوير كشيدن حماسه هاي جنگ و ثبت لحظه هاي ماندگار دفاع مقدس نباشيم، بدون شك بخش عمده اي از هويت ملي و تاريخي خويش را به دست فراموشي سپرده ايم. از همين رو بر اصحاب قلم فرض است كه از اين پس با دغدغه اي جدي تر به اين مهم اهتمام ورزند تا حقانيت دفاع هشت ساله ملت ايران در ذهن نسل پرسشگر آينده مورد ترديد و انكار قرار نگيرد.

نمي توان بر اين واقعيت چشم پوشيد كه ما در عصر انفجار اطلاعات، يا به تعبيري ديگر در عصر ارتباطات و رسانه ها زندگي مي كنيم. عصر ماهواره، اينترنت، كامپيوتر، تكنولوژي و... زندگي در چنين عصري اقتضا مي كند كه ما با خودآگاهي كامل درصدد ايجاد يك تعامل فرهنگي سازنده با جهان باشيم تا بتوانيم ضمن بهره گيري ازدستاوردهاي فرهنگي ساير ملل، هويت اسلامي و انساني خويش را نيز حفظ كنيم و اگر هم با جهان داد و ستدي داريم، اين داد و ستد، به صورت متقابل و پاياپاي باشد، تا در اين معامله فرهنگي، مغبون واقع نشويم.
از اين منظر، بحث تأثيرپذيري ادبيات پايداري ايران از ادبيات جهان را در سه سر فصل مي توانيم موردبررسي قراردهيم:
۱- تأثيرپذيري از ادبيات نهضت هاي آزادي بخش اسلامي: فلسطين، لبنان، سوريه، مصر، عراق، افغانستان و...
۲- تأثيرپذيري از ادبيات مقاومت آمريكاي لاتين
۳- تأثيرپذيري از ادبيات ترجمه
تأثيرپذيري شاعران ما از اين سه جريان از دو زاويه قابل تأمل و بررسي است:
الف - تأثيرپذيري به اعتبار قرابت اعتقادي و ارزشي
ب- تأثيرپذيري فيزيكي و شكلي (فرمي)
تأثيرپذيري شاعران ما از ادبيات نهضت هاي آزادي بخش اسلامي و ادبيات آمريكاي لاتين، حداقل از دو زاويه ارزشي و اعتقادي، يك تأثيرپذيري مثبت و سازنده است. ولي ازنظر فيزيكي و شكلي قابل دفاع نيست. زيرا بر منطق روشني استوار نيست.
درحوزه تأثيرپذيري ارزشي و محتوايي، آوردن نمونه اي از ادبيات پايداري جهان خالي از لطف نيست. نمونه زير اثري است از شاعر نام آور شيليايي «پابلونرودا» كه در ستايش يك انقلابي مبارز سروده شده، با اين توضيح كه انقلابي موردستايش او مي تواند متعلق به هركشوري باشد:
من او را شناختم
سال ها با او سركردم
با ذات زرين و سنگي او
در پاراگوئه پدر و مادر خويش را ترك گفت
پسرانش، عموزاده هايش
نودامادهايش
خانه اش، مرغانش
و كتاب هاي نيمه باز را
گزمكان گرفتندش
و آن قدر زدنش
تا خون بالا آورد
در سرزمين فرانسه
در دانمارك
در اسپانيا
در ايتاليا
بعد از مطالعه شعر بالا، براي بررسي تطبيقي ادبيات پايداري ايران و جهان، به آوردن فرازي از يك شعر زنده ياد «تيمور ترنج» مي پردازم. تأمل در اين شعر ميزان تأثيرپذيري شاعران ما را از ادبيات پايداري جهان تاحدودي نشان مي دهد:
ايلچيان
شمشيرهاي خون چكان را
صيقل مي دهند
و ياساي چنگيزي را تكرار مي كنند
در پستوي تاريك
دختران
مهتاب رخساره هايشان را در خسوفي تاريك
انكار مي كنند
بر دروازه هاي خونين شهر
ايلچيان
سربداران را بردار مي كنند
(خاك، خون، حماسه، تيمور ترنج، ص۳۲)
در اين شعر، رگه هايي از تأثيرپذيري شكلي (فرمي) از ادبيات ترجمه ديده مي شود.
درمورد ادبيات ترجمه (ترجمه آزاد) من بر اين باورم كه اگر اين كار با دقت نظر، حساسيت و وسواس لازم صورت نگيرد، آثار تخريبي آن بيشتر از آثار سازنده آن است . شايد باور نكنيد كه آثار بسياري از سپيدسرايان جوان (به علت بيگانگي با گنجينه ادبيات هزارساله پارسي) رونوشتي مغشوش، آشفته و ضعيف از روي همين آثار ترجمه است. در واقع نوعي كليشه برداري و گرته برداري از آثار ترجمه ادبيات است.
بسياري از ترجمه هايي كه اين روزها در بعضي از مطبوعات به چاپ مي رسد، ترجمه هايي بي هويت و ناقص الخلقه است. مترجمان جوان بايد توجه داشته باشندكه هر اثري ارزش ترجمه كردن را ندارد، براي ترجمه ، بايد دست به انتخاب زد و اولويت را به ترجمه آثار مشاهير ادبيات جهان داد، نه هر اثر سست و ضعيفي.
بحث ترجمه در ادبيات، بحث بسيار حساس و ظريفي است و بر خبرنگان و اهل فن تكليف است كه در اين وادي خطرخيز، چراغ راه مترجمان جوان باشند.
وجه تمايز شعر جنگ و شعر مقاومت و پايداري
عنوان «شعر جنگ» را مي توان به اشعاري اطلاق كرد كه به صورت مستقيم و بدون ارجاع به گزاره هاي هنري و زيبا شناختي، به حادثه اي به نام «جنگ تحميلي» مي پردازد. در اين ژانر ادبي، شاعر بيشتر «معنا محور» است و شعر او «معنا بنياد»، از همين رو شاعر در سطح پديده ها متوقف مي ماند و با زباني شعاري و مستقيم به روايت جنگ و فراز و نشيب هاي آن مي نشيند. بيشتر اين اشعار نيز از بار عاطفي و احساسي قوي برخوردارند و مخاطب عام را ناخودآگاه تحت تأثير قرار مي دهند.
در اين ژانر ادبي ، شاعر بيشتر به كاركرد تاريخي و اجتماعي شعر نظر دارد و هدف او پيام رساني و ابلاغ آموزه هاي ديني ـ حماسي به مخاطبان است.
البته طبيعي است كه شاعران انقلاب ، در سال هاي آغازين دفاع مقدس، بيشتر درصدد همدردي و همدلي با مردم بوده اند و به عنوان يك هنرمند مسلمان، به مسئوليت انساني خويش عمل كرده اند.
چنان كه شادروان «سيدحسن حسيني » كه از بانيان ادبيات انقلاب اسلامي است، در همان سال ها به خاطر قرار گرفتن در جبهه مردم و هم آوايي با رزمندگان چنين مي سرايد:
مي روم مادر كه اينك كربلا مي خواندم
از ديار دوست، يار آشنا مي خواندم
مهلت چون و چرايي نيست، مادر الوداع
زان كه آن جانانه بي چون و چرا مي خواندم
واي من گر در طريق عشق كوتاهي كنم
خاصه وقتي يار با بانگ رسا مي خواندم
ولي هرچه از حادثه دفاع مقدس و جنگ تحميلي فاصله گرفته ايم، اين نوع نگاه كم رنگ تر شده و شاعران بيش از پيش، از منظر ادبي و هنري به جنگ نگاه كرده اند.
و اما شعر مقاومت و پايداري، اين گونه ادبي از جامعيت بيشتري برخوردار بوده و ساختار آن بر بنيادهاي زيباشناسانه استوار است.
در شعر پايداري ، شاعر ديگر مستقيماً به حوادث ، عمليات و نام شهدا نمي پردازد، بلكه با رويكردي عميق تر، فلسفي تر و معاصرتر به موضوعي به نام «جنگ» نگاه مي كند. در شعر مقاومت و پايداري، رفتار شاعر با زبان، رفتاري «فراهنجار » است.
در حوزه شعر مقاومت و پايداري ، نگاه شاعر فقط به جنگ تحميلي هشت ساله متوقف نمي ماند، بلكه پيام هاي انساني اين حادثه تاريخي را دروني مي كند و به جهان ارائه مي دهد.
شاعر در شعر پايداري به دنبال زباني براي گفت وگو با همه مردم جهان است. مردمي كه طعم تلخ جنگ را چشيده اند و مقاومت و پايداري را تجربه كرده اند.
در واقع شاعر در حوزه شعر پايداري ، پيام هاي انساني و فلسفي پديده اي به نام «جنگ» را مي گيرد و به آنها تشخص جهاني مي بخشد.
پيام هايي همچون: آزادي ، حق طلبي، عدالت خواهي ، وطن پرستي ، ايثار و جانبازي ، نوعدوستي و... و از آنجا كه اين پيام ها به مرزهاي جغرافيايي محدود نمي شود، طبيعتاً دايره مخاطبان شعر ، گسترش مي يابد و اين نوع شعر هرگز در چاه و چاله «بحران مخاطب» سقوط نمي كند و فراگير مي شود.
در شعر پايداري ، شاعر مقاومت و پايمردي انسان را در برابر ظلم، تجاوز ، زياده خواهي و بي عدالتي به گونه اي به تصوير مي كشد كه همه مردم جهان با اسطوره ها و نمادهاي شعري او احساس پيوستگي و همذات پنداري مي كنند و از همين منظر، تأثيرگذاري، نفوذ و ماندگاري اين شعر ، بيشتر از شعر جنگ است . در زير نمونه هايي از شعر پايداري ايران و جهان را با هم زمزمه مي كنيم:
چراغي به من بده
تا به جست وجوي ميهن خود برخيزم
اي كوچه هاي بلند
ـ چونان تازيانه نياكانم -
(محمد الماغوط ـ سوريه)
به نام شهيداني كه تيرگي را گردن ننهادند
بايد خشم را راهبر شويم
و زنجير پاره كنيم
و در همه جا
پرچم پيروزي را بلند نگاه داريم
(پل الوار ـ فرانسه)
نان رفته
فشنگ رفته
براي پركردن تفنگ هاشان
فقط دل مانده
محصور زمين و دريا
به سال ها و سال ها
همه گرسنه
و همه از پا افتاده
اما هيچ يك تن به مرگ نداده
(پانيس ريتسوس ـ يونان)
مي خواستم
شعري براي جنگ بگويم
ديدم نمي شود
ديگر قلم زبان دلم نيست
گفتم:
بايد زمين گذاشت قلم ها را
ديگر سلاح سخن كارساز نيست
بايد سلاح تيزتري برداشت
بايد براي جنگ
از لوله تفنگ بخوانم
ـ با واژه قشنگ ـ
(شعري براي جنگ، قيصر امين پور)
مي بينمت
چون گردباد بر زير آسمان
چون مرگ
بر فراز ماسه زارهاي شعله ور از جنگ
شمشيرها
به سوي تو مي آيند و از تو مي گذرند
بيآن كه بر تن تو گزندي به جا نهند!
يوسفعلي ميرشكاك
نه ابرهاي خدا را سنگ زده ام
نه پا بر خواب فرشته اي نهاده ام
تنها
جهان را به تماشاي گلي برده ام
كه از هيچ توفاني
خم بر ابرو نمي آورد
(مجيد زماني اصل)
پس از آن وقفه كه افتاد به گلچيني ها
آسمان مي نگرد باز به پاييني ها
سينه ها باز گرفته است هواي شب قدر
چه كسي گفت زمين مانده و نفريني ها
ياد بادا شب پرواز پرستو نفسان
از افق تا به افق شهپر شاهيني ها
همتي بدرقه راه كن اي شوق حضور
تا سبك پر بكشيم از دل سنگيني ها
(مصطفي محدثي خراساني)
مي برم منزل به منزل چوب دار خويش را
تا كجا پايان برم آغاز كار خويش را
در طريق عاشقي مردن نخستين منزل است
مي برد بر دوش خود، حلاج دار خويش را
(حسين اسرافيلي)
مؤلفه هاي شعر پايداري
ارائه تعريفي مانع و جامع از شعر پايداري كار سختي است، ولي مي توان به طور اجمال به مؤلفه هاي اين ژانر اشاره كرد. اين مؤلفه ها عبارتند از:
۱ـ برجسته كردن و تشخص بخشيدن به پيام هاي انساني از جمله: آزادگي، حق خواهي، عدالت طلبي، ظلم ستيزي، وطن دوستي، ايثار، نوعدوستي و استقامت و پايمردي.
۲ـ نگاه جزئي نگر و عيني تر به پديده ها و اشيا، يعني حركت از سمت سوبژكتيو (Subjective) به سمت (Objective)
۳ـ روزآمد كردن زبان ادبي با بهره گيري از فرم و ساختاري متفاوت با گذشته و استفاده از قالب هاي نيمايي و سپيد.
۴ـ بهره گيري از المان ها و نمادهاي ملي و ديني در حوزه اسطوره سازي
۵ـ قرابت و نزديكي با ساختارهاي نمايشي و سينمايي
۶ ـ استفاده از بيان روايي و داستان گونه
۷ـ نگاه حماسي و عرفاني به پديده جنگ و تبعات آن
۸ ـ تشخص بخشيدن به عنصر انديشه و تفكر در حوزه طرح آرمان ها
كالبدشكافي و آسيب شناسي شعر پايداري
اين حرف درستي است كه هنرمندان ما (بخصوص شاعران پايداري) هميشه نبايد از موضع تأييد و شيفتگي با پديده اي به نام «جنگ» برخورد كنند، بلكه گاهي لازم است كه از موضع نقد نيز اين پديده را مورد كالبدشكافي قرار بدهند و به ابعاد ديگري از آن نظر داشته باشند كه تا به امروز (به هر علت) مغفول مانده است.
و اما اين كه در حوزه آسيب شناسي جنگ چه كارهايي لازم است انجام بشود، جاي بحث و تأمل زيادي دارد. براي فتح باب در اين حوزه، قبل از همه چيز بايد به «نقد» جدي، علمي، فني و حرفه اي شعر و ادبيات پايداري پرداخت.
متأسفانه حوزه هنري نقد، حوزه اي است كه در طول اين دو دهه كمتر به آن توجه شده و به خاطر همين بي توجهي، آسيب هاي جدي بر پيكره شعر و ادبيات ما وارد شده است. علاوه بر نقد و بررسي، برگزاري نشست هاي ماهانه شاعران و نويسندگان حوزه دفاع مقدس و ادبيات پايداري براي روزآمد كردن اين حوزه و انتقال تجربه ها به يكديگر ضرورت دارد.
پيشنهاد سوم من فراهم كردن زمينه ديدار شاعران و نويسندگان ايران با شاعران و نويسندگان پايداري ساير كشورهاست كه تاكنون مورد غفلت واقع شده است.
ترجمه آثار برجسته ادبي در حوزه ادبيات پايداري به صورت متقابل از ضرورت هاي ديگري است كه بايد روي آن سرمايه گذاري جدي شود.
شعر شاعران پايداري ما بايد به زبان هاي ديگر ترجمه شود. اين كار زمينه نقد آثار ما را فراهم مي كند و علاوه بر آن باعث ايجاد تعامل سازنده ادبي بين ما و ديگران مي شود. سرمايه گذاري جدي براي حمايت از مؤلفان آثار ادبي در حوزه پايداري و چاپ و انتشار نشريه هاي تخصصي و پژوهشي از ضرورت هاي ديگر است كه به شكر خدا بنياد حفظ آثار و نشر ارزش هاي دفاع مقدس در اين زمينه پيش قدم شده و چاپ ماهنامه اي با عنوان «فرهنگ پايداري» شاهد خوبي براي اثبات اين ادعاست.
از ديگر كارها، توجه دادن دانشگاه ها به مقوله شعر و ادبيات انقلاب به طور عام و ادبيات پايداري به طور خاص است كه بايد مورد توجه سياستگذاران و متوليان فرهنگي قرار بگيرد. بي توجهي دانشگاه هاي ما به شعر و ادبيات پايداري قابل قبول نيست. اين گونه ادبي در كتاب هاي درسي و دانشگاهي ما بايد جايگاه شايسته اي داشته باشد.
آينده شعر پايداري: بودن يا نبودن؟
حضرت امام (ره) در جايي فرموده اند تا ظلم هست، مقاومت و پايداري هم هست. بنابراين بايد گفت كه شعر و ادبيات پايداري هم از اين منظر تا زماني كه انسان بر روي اين كره خاكي زندگي مي كند، پابه پاي انسان به حيات خود ادامه مي دهد و محدود كردن آن به يك دوره يا مقطع زماني خاص، بي معناست.
اين كه مي گويند شعر پايداري با پايان يافتن دفاع هشت ساله ملت ايران خودبه خود به پايان رسيده است، مغلطه اي بيش نيست. در واقع اين «شعر جنگ» است كه محدود به هشت سال دفاع مقدس مي شود و امروز موضوعيت ندارد، ولي شعر پايداري با تعريفي كه از آن ارائه داديم، تا ظلم هست، به حيات خود ادامه خواهد داد.
شايد تا حدودي اين گفته درست باشد كه شاعران ما بعد از پذيرش قطعنامه ۵۹۸ شوراي امنيت از سوي ايران، ديگر شعري با موضوع جنگ ايران و عراق نخواهند سرود، يعني از اين مقطع به بعد ديگر هيچ شاعري نمي آيد، موضوع شعر خود را حادثه اي قرار بدهد كه در يك مقطع زماني و تاريخي خاص اتفاق افتاده و تمام شده است، چرا كه اگر اين كار را بكند، ديگر نام اثر او را نمي توان شعر گذاشت، بلكه كار او چيزي شبيه تاريخ نگاري، روايت گري و گزارش گري است، يعني از كاركرد ادبي و هنري بي بهره است، ولي ممكن است شاعر ديگري بيايد و با الهام از حماسه آفريني هاي رزمندگان اسلام در طول هشت سال دفاع مقدس، كاري شبيه شاهنامه فردوسي ارائه دهد و منظومه اي حماسي خلق كند كه كار او در زمره شاهكارهاي ادبي قرار بگيرد. به اعتقاد اين كمترين شاعران ما امروز بايد از اين منظر به جنگ نگاه كنند، يعني با نگاهي معرفت شناسانه و با به كارگيري مؤلفه هاي زيباشناسانه، روايت جنگ را به شاهكاري حماسي ـ ادبي تبديل كنند كه در بطن تاريخ براي هميشه ماندگار بماند. طبيعي است كه خلق چنين آثاري باعث هويت بخشي و حفظ غرور ديني و ملي ماست و حركت به اين سمت و سو، حركتي خجسته و قابل تأييد است.
منبع: كيهان

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت دانلود رایگان]

[مشاهده در: www.freedownload.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 189]