اوقاتي كه به نام «فراغت» مي‌گذرد

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: اوقاتي كه به نام «فراغت» مي‌گذرد

فصل تابستان از نيمه گذشته است؛ روزهايي كه براي عده‌اي دلپذير و براي برخي ديگر، دقايقي ملال‌آور است. تير، مرداد و شهريور براي بسياري از نوجوانان و جوانان، ماههاي فراغت است. كه با يك برنامه‌ريزي حساب شده، مي‌تواند يا فرصتي طلايي براي يادگيري و تفريح باشد يا زير بار تكرار، به بطالت سپري شود.‌

به عقيده كارشناسان، فرد در اوقات فراغت، مي‌تواند با علايق و پسندهاي خود خلوت كند و شخصيت نهايي خود را بازيابد و آن را ابراز كند. بنابراين بسياري از قابليت‌هاي فرد غالبا در عرصه فراغت جلوه‌گر مي‌شود.‌

اوقات فراغت، بخش جدايي‌ناپذير زندگي امروز است كه نحوه گذران آن مي‌تواند از يك سو باعث سلامت، رشد و كمال و از سوي ديگر موجب كندي، انحراف و انحطاط فرد شود.

اوقات فراغت، رشد يا انحطاط؟

عبدالعظيم كريمي، در كتاب ، نوشته است: ‌

فريده هاشميان نيز در كتاب رشد يا انحطاط؟ چنين نتيجه‌گيري مي‌كند كه ‌

اهميت اين اوقات حتي در فرهنگ ديني نيز بسيار مورد توجه قرار گرفته است. امام سجاد (ع) مي‌فرمايد:

اوقات فراغت در طول تاريخ

برخي صاحب‌نظران و پژوهشگران معتقدند گذران اوقات فراغت از زمان تاريخ بشريت بوده و با بازي يا مراسم مذهبي و آيين‌ها و آداب و رسوم انسان‌ها پر مي‌شده است. اما گروهي از دانشمندان، گذران اوقات فراغت را از پديده‌هاي دوران صنعتي مي‌دانند.

در نيمه اول قرن نوزدهم، ميزان كار كارگران آمريكايي بيش از 85 ساعت در هفته و حتي در انگلستان، 15 ساعت كار در روز، به صورت معمولي و عادي تلقي مي‌شد.

مدارك موجود در دوره‌هاي قبل از اسلام، در ايران نشانگر آن است كه مزاياي فراغت بيشتر براي طبقات ممتاز و اشراف جامعه بوده است و مردم عادي وظيفه‌اي جز كار سنگين نداشته‌اند، فقط گاهي فرصت كوتاهي را صرف استراحت و بازديد از اقوام و شركت در مراسم و جشن‌هاي ملي و مذهبي مي‌كردند.‌

اين روند كه نتايج حاصل از كار و توليد، تنها عايد عده معدودي از افراد جامعه مي‌شد، حتي بعد از رنسانس نيز ادامه يافت؛ تا جايي كه زنان، مردان و كودكان هم‌پاي يكديگر در كارهاي سنگين مشاركت مي‌كردند.

پس از انقلاب صنعتي وضعيت تا حد زيادي تغيير كرد؛ بطوريكه سالها بعد با اختراع راديو و تلويزيون، اين امكان به وجود آمد كه فراغت از عده خاص و اشراف به عموم مردم تسري يابد.‌

در اواخر قرن نوزدهم، نهضت‌هاي اجتماعي با عنوان به همت اتحاديه‌هاي كارگري براي كم كردن ساعات كار به وجود آمد تا امكانات لازم براي رفع خستگي روزانه كارگران را فراهم كند.‌

نخستين رساله طرفداري از اوقات فراغت براي كارگران در اروپا توسط پل مارك، با عنوان به رشته تحرير درآمد. سپس در سال‌هاي 1920 تا 1930 در آمريكا و اروپا، پژوهش‌هاي تجربي درباره فراغت انجام گرفت. در سال 1924، دفتر بين‌المللي كار، نخستين كنفرانس بين المللي را درباره وقت آزاد كارگران با حضور 300 نماينده از 18 كشور برگزار كرد.

امروزه بسياري از جامعه‌شناسان و حتي اقتصاددانان بر اين باورند كه تحول جوامع انساني به سوي است و نتايج تمدن فراغت، چيزي جز افزايش توليدات، شكوفايي اقتصادي و افزايش درآمد سرانه نيست. حتي عده‌اي از اين هم فراتر رفته و يك نوع اخلاق را مبتني بر ترسيم كرده‌اند.

در كميت ما جلوتريم!

اگر اوقات فراغت موضوع مقايسه جوامع مختلف قرار گيرد، در يك نگاه اجمالي مي‌توان به برتري كيفي كشورهاي توسعه يافته در گذران اين اوقات اعتراف كرد. اما در همين قياس، تورق سريع تقويم ايراني، از تفاوت محسوس شمار تعطيلات سالانه ايراني‌ها در مقايسه با ساير كشورها خبر مي‌دهد. به گفته كارشناسان، در دنيا طي يك سال، 80 روز به عنوان روزهاي تعطيل در نظر گرفته شده است، اما جدا از تعطيلاتي كه به بهانه‌هاي مختلف در تقويم خاطرات افراد جاي مي‌گيرد، تنها 90 روز تعطيلات تابستاني براي نوجوانان و جوانان، گواه تفاوت الگوي ملي كشور ما با ساير كشورهاست. با وجود همين 10 روز تعطيلي بيشتر، تنها 61 درصد جوانان ايراني، اوقات فراغت خود را كافي مي‌دانند. اين در حالي است كه 78 درصد طول عمر متوسط انسان، به كار و22 درصد به اوقات فراغت اختصاص پيدا مي‌كند.‌

خوابيدن و تماشاي تلويزيون 000!‌

با وجود تعاريف مشترك از اوقات فراغت كه در تمام جوامع و در ارتباط با هر فرد انساني مصداق مي‌يابد، در طول تاريخ بشر، نگاه به تفريح و گذران اوقات فراغت از فردي به فرد ديگر و از جامعه‌اي به جامعه ديگر متفاوت است دكتر سعيد معدني، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در گفتگو با اطلاعات، مي‌گويد: ‌

- واژه تفريح به ويژه به صورت تركيبي كه بسيار استفاده مي‌شود اولين گزينه گذران اوقات فراغت است، اما مصاديق مشخصي براي آن نمي‌توان تعيين كرد؛ چرا كه اين تعريف با توجه به سطح تحصيلات، طبقه اجتماعي و اقتصادي، جنسيت و ويژگي‌هاي شخصيتي افراد متفاوت است. با اينهمه، با وجود تمام تفاوت‌ها، تفريحي غالب در جامعه ايراني، خوابيدن و تماشاي تلويزيون است. يكي از دلايل اصلي اين فرهنگ، نبود امكانات تفريحي در سطح جامعه است. با اين حال امكان استفاده از همان منابع محدود براي مردان نسبت به زنان بيشتر است.‌

اوقات فراغت در جوامع جديد

پيچيدگي جوامع امروز و شكل‌گيري نيازهاي جديد، حتي مقوله تفريح و اوقات فراغت را نيز بي‌نصيب نگذاشته است. اگر در گذشته، رفتن به دامان طبيعت يا رفت و آمدهاي خانوادگي مي‌توانست جسم و روان پركار انسان آن روزگار را جلايي دوباره بخشد، اگر تابستان فصل كار و تلاش و خستگي بود و زمستان، آغاز دوره استراحت طولاني كه با نشستن دور كرسي‌ها و تعريف كردن حكايت‌ها، افسانه‌ها، داستان‌ها و خاطرات سپري مي‌شد و در متنوع‌ترين شكل، شاهنامه‌خواني، نقالي و حافظ‌خواني از يكنواختي روزهاي سرد و سخت زمستاني مي‌كاست، امروز تفريحات متنوع در طول شبانه‌روز و فصل‌هاي مختلف سال، منجر به شكل‌گيري شاخه‌هاي تازه علمي چون جامعه‌شناسي اوقات فراغت، روان‌شناسي تفريح و... شده است.‌

با وجود تمام پرداخت‌هاي نظري به اين حوزه پردامنه، شايد آن چه براي افراد و گروه‌هاي كوچك اجتماعي مهم تلقي مي‌شود، ابعاد اقتصادي موضوع است. اين روزها تلويزيون و رايانه در دسترس‌ترين امكانات تفريحي به شمار مي‌آيند. ‌

دكتر معدني با اشاره به رابطه وضعيت اقتصادي افراد و تفريح مي‌گويد:

- خانواده‌اي كه درآمد محدودي دارد، فقط به گذران زندگي فكر مي‌كند و اين شرايط غالب بسياري از خانواده‌هاي امروز در جامعه ما است. بنابراين حالا مي‌توان فهميد كه چرا مهم‌ترين تفريح ايراني‌ها، خوابيدن و تماشاي تلويزيون است.

براساس بررسي‌هاي انجام شده، به دليل گران بودن بيشتر امكانات تفريحي در مقايسه با سطح درآمد افراد جامعه و ترويج روحيه انزواطلبي و محدود بودن فضا، در سال‌هاي اخير، گرايش به سمت گذران غيرفعال اوقات فراغت در بين افراد جامعه بيشتر شده و به دليل ساختار جوان جمعيت كشور، اين واقعيت در جمعيت جوان بيشتر نمود پيدا كرده است.‌

او در ادامه مي‌افزايد:

- از آنجا كه شيوه گذران اوقات فراغت به دو نوع فردي (فعال و غيرفعال) و گروهي تقسيم مي‌شود، جوانان ايراني گذران اوقات فراغت به شيوه فردي و غيرفعال را هم چون تماشاي تلويزيون بيشتر ترجيح مي‌دهند؛ به گونه‌اي كه تماشاي تلويزيون با 82 درصد بيشترين سهم را در سپري كردن اوقات فراغت جوانان دارد. البته غلبه روحيه انزواطلبي و خستگي و افزايش دغدغه‌هاي فردي، از عوامل گرايش جوانان به گذران اوقات فراغت، به اين شيوه است.‌

غني‌سازي يا پر كردن اوقات فراغت؟!

گرچه اوقات فراغت درباره تمام افراد مصداق پيدا مي‌كند و همه افراد به فراخور شرايط، كم يا زياد از اين فرصت بهره‌مند هستند، اما در طول تابستان، واژه تركيبي اوقات فراغت، بيشتر يادآور دانش‌آموزاني است كه تعطيلات سه ماهه را در قالب يك فرصت آزاد و مستمر در اختيار دارند.‌

بهره‌گيري از اين اوقات و ثمربخش بودن آن، موضوعي است كه هرچند محور آن دانش‌آموزان هستند، اما پربار بودنش تنها مربوط به آنها نيست.

دانش‌آموزان، والدين و سازمان‌هاي مربوط، سه راس مثلثي هستند كه در مشاركت با يكديگر مي‌توانند به غني‌سازي اوقات فراغت تابستاني بپردازند. اما همه ساله اين موضوع همزمان با برگزاري كلاس‌هاي متعدد آموزشي، مورد توجه قرار مي‌گيرد و با پايان تعطيلات و آغاز سال تحصيلي به فراموشي سپرده مي‌شود تا تابستاني ديگر و اوقات فراغتي ديگر. فصلي كه در آن بسياري از مراكز آموزشي دولتي و خصوصي در رقابت با يكديگر، به ميدان تبليغ مي‌آيند تا افراد بيشتري را جذب كلاس‌هاي خود كنند، در حالي كه بسياري مواقع كيفيت اين كلاس‌ها در سايه شتابزدگي و رقابتي كه تنها محدود به جذب هنرجو است، به فراموشي سپرده مي‌شود.‌

شايد بزرگترين گره ناگشوده در ساماندهي اوقات فراغت جوانان و نوجوان، نبود متولي مشخص در اين باره است. گرچه بنابر شواهد موجود، 40 سازمان و دستگاه اجرايي متولي اوقات فراغت جوانان و نوجوانان هستند و از اين تعداد دست كم 16 سازمان به طور رسمي با اين موضوع در ارتباط‌اند، در عمل ديده مي‌شود كه بسياري از برنامه‌ريزي‌ها تنها به پر كردن اوقات فراغت محدود مي‌شود و از غني‌شدن آن در عمل خبري نيست.‌

عليرضا اللهياري، يكي از شهروندان تهراني با تاكيد بر لزوم هوشياري والدين درخصوص محيط‌هاي آموزشي در فصل تابستان مي‌گويد:

- به نظر من اگر والدين قصد دارند فرزندان خود را به كلاس‌هاي آموزشي بفرستند، بايد ابتدا به مجوز دار بودن فعاليت آن مركز توجه كنند و از سلامت و صلاحيت گردانندگان محيط‌هاي آموزشي مطمئن شوند. بنابراين محيط‌هايي كه زير نظر وزارت آموزش و پرورش يا ساير مراكز دولتي اداره شوند، قطعا فضاي مناسب‌تري هستند.‌

با وجود اعتماد بسياري از خانواده‌ها به مراكزي كه زير نظر سازمان آموزش و پرورش به ارائه خدمات مي‌پردازند، وزير آموزش و پرورش در روزهاي آغازين تعطيلات تابستاني امسال تنها از امكان پوشش‌دهي 5 ميليون دانش‌آموز از 14 ميليون جمعيت دانش‌آموزان كشور در تابستان امسال خبر داد. اين موضوع نشان مي‌دهد بسياري ديگر از دانش‌آموزان در صورت تمايل به استفاده از محيط‌هاي آموزشي، بايد به مراكز ديگري بروند كه خارج از مديريت نهادهاي دولتي است و در اين مراكز بايد دقت لازم صورت گيرد.‌

عليرضا جمشيدي، سخنگوي قوه قضاييه هم ضمن هشدار به والدين، بر دقت نظر آنها در انتخاب كلاس‌هاي آموزشي تاكيد مي‌كند و مي‌گويد:

- در صورت بروز تخلف و جرم در اين مراكز با متوليان آن برخورد جدي خواهد شد. جمشيدي در حالي كه بر نظارت جدي بر فعاليت مراكز و كلاس‌هاي آموزشي تاكيد مي‌كند، مي‌گويد: كلاس‌هايي كه دانش‌آموزان در فصل تابستان از آنها استفاده مي‌كنند، حتما بايد داراي مجوز باشد.‌

اگر والدين در اين خصوص دقت كنند، با مشكلي مواجه نخواهند شد اما درصورت بروز هرگونه مشكلي دستگاه قضايي با موضوع برخورد مي‌كند.

جاي خالي يك ارگان‌

تابستان روزهاي مياني خود را كه پشت سر بگذارد، شايد بسياري از نوجوانان و جوانان با تكرار اين جمله كه خستگي خود را از تكرار روزهاي گرم و كم بار تابستان ابراز كنند.

بسياري سرشان با كلاس‌هاي مختلف گرم است و در اين ميان، تعداد كساني كه واقعا از اين اوقات بهره مي‌برند، در مقايسه با كساني كه اين اوقات را فقط سپري مي‌كنند، چندان قابل توجه نيست. تابستان امسال هم اگر بگذرد، با شروع سال تحصيلي جديد، موضوع غني‌سازي اوقات فراغت به فراموشي سپرده خواهد شد تا با شروع تابستاني ديگر، يادآوري شود كه تعطيلاتي طولاني در راه است و بايد به هر صورتي پر شود.‌

اما لازم است مسئولان موضوع غني‌سازي اوقات فراغت را از داربست شعاري زيبا و دلنشين پايين بكشند و در جلساتي هدفمند با حضور تمام ارگان‌هاي مربوط مورد بحث قرار دهند؛ به ويژه آن كه تحقيقات اجتماعي نشان مي‌دهد يكي از عوامل مهم بزهكاري در نوجوانان و جوانان، خالي بودن اوقات فراغت است. اين اوقات بيش از برگزاري انواع و اقسام كلاس‌هاي با مجوز و بدون مجوز كه كيفيت بسياري از آنها مورد ترديد است، بايد جدي گرفته شود و ارگاني مستقل در هماهنگي با تمام سازمان‌هاي مربوط به امور جوانان، در اين باره طراحي شود تا در تمام روزهاي سال، درخصوص غني‌سازي اوقات نوجوانان و جوانان برنامه‌ريزي و عمل كند.

سه شنبه 29 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 192]