صنعت حمل‌ونقل دريايي در بوته فراموشي‌ دريا را دريابيد تا‌‌ در يابيد

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: صنعت حمل‌ونقل دريايي در بوته فراموشي‌ دريا را دريابيد تا‌‌ در يابيد
جام جم آنلاين: موضوع تامين و تشكيل سرمايه در جهان امروز جايگاه ويژه‌اي را در مباحث اقتصادي به خود اختصاص داده است. اهميت اين موضوع برحسب مناطق و كشورهاي مختلف جهان و برحسب تقسيم‌بندي كشورهاي جهان برمبناي درجه توسعه اقتصادي و اجتماعي آن تعيين مي‌گردد.

يكي از مشكلات اصلي در حال حاضر در سراسر جهان چگونگي تامين و تشكيل سرمايه‌ها و منابع مالي لازم براي تدوين و اجراي برنامه‌هاي توسعه‌اي و تامين رفاه مردم است. با توجه به اهميت مبحث مربوط به شناسايي بخش‌هاي اقتصادي كه با دارا بودن مزيت‌هاي نسبي در كشور و با اختصاص منابع مالي لازم مي‌توانند حداكثر نقش را در توسعه كشور ايفا نمايند بخش صنايع دريايي از اين طريق در كشور ما از اهميت خاصي برخوردار است.

امروزه بسياري از كشورهاي توسعه يافته فقط به مدد استفاده از موقعيت دريايي خود و نيز توجه به صنعت حمل‌ و نقل دريايي رشد كرده‌اند و به دنبال توسعه و در واقع انفجار فناوري بوده كه هم اينك بحث تجارت جهان مطرح و به اجرا درآمده است توجه به واقعيت فوق توجه ايران به حمل‌ونقل دريايي را توجيه مي‌كند. در واقع كشور ايران با مرزهاي طولاني دريايي خود هيچگاه نمي‌تواند از اين توجه غافل باشد.

صنايع دريايي و كشتي‌سازي‌

طبق آمار طي سال ميلادي گذشته بالغ بر 7 ميليارد و 852 ميليون تن كالا از طريق دريا ميان كشورها جابه‌جا شده است. ايران با داشتن 131 فروند شناور از انواع كانتينربر، فله بر حمل كالاهاي عمومي، چند منظوره، رو رو خدماتي، مسافري و غيره ظرفيتي معادل 4 ميليون و 92 هزار تن را داراست كه تا 4 سال آينده با اضافه شدن 55 فروند كشتي اقيانوس پيماي جديد از انواع كانتينربر، فله بر و غيره 6/2 ميليون تن به ظرفيت موجود اضافه خواهد شد.

شركت كشتيراني جمهوري اسلامي به تنهايي 114 فروند انواع كشتي اقيانوس‌پيما با ظرفيتي معادل 3 ميليون و 980 هزار تن را داراست. همچنين قرار است 5 فروند كشتي‌هاي غول پيكر به ناوگان كشتيراني جمهوري اسلامي اضافه شود كه اين نسل از كشتي‌هاي كانتينر بر اقيانوس‌پيما با سرعتي معادل 26 نات دريايي (46 كيلومتر در ساعت) در آب‌هاي بين‌المللي حركت مي‌كنند.

در حالي كه ساير كشتي‌هاي اقيانوس پيماي موجود حداكثر سرعتي معادل 13 نات دريايي دارند از طرفي ظرفيت حمل آنها حدودا 5/2 برابر ديگر كشتي‌هاي كانتينر بر اقيانوس‌پيما است. اين نسل جديد كشتي‌هاي اقيانوس پيما براي حمل كالا با سرعتي معادل 26 نات روزي 217 تن سوخت سنگين مصرف مي‌كنند كه در حال حاضر هزينه خريد هر تن سوخت سنگين 500 دلار است بنا بر اين كشتي‌هاي مذكور روزانه حدود 100 هزار دلار هزينه خريد سوخت دارند ولي اين هزينه‌ها در برابر سود آوري فعاليت تجاري آنها ناچيز است.

تعداد كشتي‌هاي شركت ملي نفتكش به 40 فروند مي‌رسد. بنابر اين توان تخليه بار در بنادر ايران بزودي به 7 ميليون تن در سال خواهد رسيد كه بستر مناسبي براي توسعه شهرهاي بندري مي‌باشد.

استفاده از كشتي‌هاي حمل گاز به صورت LNG نيز در حال افزايش است به طوري كه تعداد كشتي‌هاي مخصوص حمل LNG در دنيا 247 فروند است. كشور قطر سفارش ساخت 70 فروند كشتي حملLNG را در دست اجرا دارد و قصد دارد تعداد آنها را تا سال 2010 به 90 فروند برساند.

اما ايران در زمينه ساخت كشتي‌هاي LNG اقدام عملي مناسبي انجام نداده و عملكرد شركت ملي نفت در اين خصوص چندان قابل دفاع نيست. متاسفانه علي رغم تمايل برخي شركت‌هاي معتبر و توانمند خارجي جهت سرمايه‌گذاري در ايران به منظور ساخت كشتي‌هاي LNG و انعقاد تفاهمنامه مشترك بين يكي از اين شركت‌ها با وزراي نفت و صنايع و معادن اقدام عملي توسط وزارت نفت انجام نشد.

شركت خارجي رسما اعلام كرد آمادگي دارد 5/2 ميليارد يورو جهت ساخت كشتي‌هاي LNG به شركت‌هاي ايزوايكو و صدرا اختصاص دهد به شرط اين‌كه وزارت نفت تعهد دهد براي حمل محصولات LNG به مدت 5 سال از كشتي‌هايي كه با استاندارد‌هاي معتبر جهاني در ايران ساخته مي‌شود استفاده نمايد، اما وزارت نفت اقدامي نكرد و اين سرمايه‌گذاري عظيم و اشتغال‌زا بعد از گذشت 5/1 سال همچنان راكد مانده است.

پيش‌بيني مي‌شود تقاضاي LNG در منطقه آسيا طي 10 سال آينده به طور متوسط بين 4 تا 6/5 درصد رشد داشته باشد و از اين ميان ژاپن با تقاضاي بيش از 60 ميليون تن در سال 2005 بزرگ‌ترين بازار اين محصول را در اختيار داشته باشد.

بررسي روند رشد تجارت جهاني LNG از سال 1974 تا 2000 در بازارهاي آمريكا، اروپا و آسيا نشان مي‌دهد كه روند رشد اين تجارت در آسيا بسيار بيشتر از بازارهاي آمريكا و اروپا بوده، به طوري كه از 12 ميليون تن در سال 1979 در بازار آسيا به 70 ميليون تن د‌ر سال 2000 ميلادي در همين بازار رسيده است.

طبق برنامه، ايران بايد در سال 2011 ميلادي، 83 ميليون تن گاز LNG توليد كند كه حمل اين ميزان LNG به 40 فروند كشتي ويژه و سرمايه‌گذاري 10 ميليارد دلاري نياز دارد.

توريسم و گردشگري‌

بدون شك فعال شدن گردشگري دريايي موجب سرازير شدن گردشگران داخلي و خارجي و به دنبال آن توسعه همه جانبه شهرهاي مهم بندري خواهد شد. بسياري از كشورها با ايجاد جزاير مصنوعي و امكانات گردشگري به‌طور گسترده، بخش گردشگري را به درآمدزاترين بخش تبديل كرده‌اند، در حالي كه ايران با برخورداري از قابليت هاي بالقوه فراوان، به دليل نبود زيرساخت هاي لازم و در برخي مواقع كم توجهي مسوولان، رشد كمي در اين بخش داشته است.

گردشگري دريايي يكي از مهمترين اين ظرفيت‌ها است كه به دليل نبود وسيله حمل و نقل دريايي مناسب براي گردشگران و زيرساخت‌هاي گردشگري در جزاير، راكد مانده است.

پيش‌بيني مي شود در سال 2008 ميلادي بيش از 5/6 ميليون مسافر از خدمات كشتي‌هاي تفريحي در نقاط مختلف جهان استفاده خواهند كرد. تعداد مسافراني كه در سال 2008 از خدمات كشتي هاي تفريحي بهره‌مند مي‌شوند نسبت به سال قبل، 500 هزار نفر افزايش خواهد داشت كه اين امر بيانگر رشد و پويايي اين صنعت است.

توسعه بنادر و اشتغال مولد

توجه به فعاليت‌هاي دريانوردي و موضوع دريا و اقتصاد دريا علاوه بر ايجاد فرصت‌هاي شغلي در مناطق ساحلي و بهبود تمركز ساحلي مسائل امنيتي كشور را نيز تامين خواهد كرد. 50 درصد آب‌هاي دنيا مشاع هستند و اما ما هنوز در اقيانوس‌ها و قطب حضور علمي و تحقيقاتي نداريم و منافع دريايي خود را در اين مناطق نيافته‌ايم.

وجود سرمايه‌گذاري بيش از يك ميليارد دلاري در 2 شركت صدرا و ايزوايكو ارتباط با بيش از 100 صنعت مختلف در كشور، وجود حداقل 700 شركت سازنده قطعات با وجود آن كه حدود 80 درصد قطعات فعلي از خارج تامين مي‌شود، ايجاد حداقل 100 هزار شغل مستقيم در محروم‌ترين استان‌هاي كشور و چندين برابر آن شغل غيرمستقيم در صنايع وابسته، نشانگر اهميت توجه به صنايع دريايي است. در حال حاضر 6 هزار و 500 لنج در آب‌هاي ايران تردد مي‌كند كه از اين ميزان 3 هزار و 700 فروند از آنها صيادي و 2 هزار و 800 فروند نيز تجاري هستند كه سن 350 فروند از آنها بالاي 30 سال و 400 فروند ديگر بين 25 تا 30 سال است.

نگاهي به 10 شهر بزرگ دنيا نشان مي‌دهد كه همگي اين شهرها بندري هستند و جمعيت آنها بين 7 تا 12 ميليون نفر است. سوال اين است كه آيا شهرهاي بندري ايران از قبيل آبادان، ماهشهر، بوشهر، بندرعباس و چابهار موقعيت جغرافيايي و ژئوپولتيك مناسبي در مقايسه با شهرهاي بندري پيشرفته از قبيل دبي، كراچي، بمبئي، پوسان، سيدني، شانگهاي و ديگر شهرهاي مهم بندري ندارند؟ اصولا بنادر ما چه كمبودي دارند؟ آيا زمين و آب مناسب وجود ندارد؟ آيا موقعيت جغرافيايي مناسب نداريم؟ آيا با 15 كشور دنيا از طريق خشكي و دريا همسايه نيستيم؟ آيا در مركز مبادلات انرژي جهان واقع نشده‌ايم؟ آيا پشتوانه جمعيت 70 ميليوني نداريم و... پس چه كم داريم كه بنادر ما جزو شهرهاي محروم ما به حساب مي‌آيند؟! بندرعباس از كراچي و پوسان چه كم دارد؟ متاسفانه بنادر ما و صنايع دريايي ما دچار غفلت برنامه‌ريزي تاريخي شده‌اند.

شهرهاي بزرگ ايران عبارتند از تهران، كرج، اصفهان، مشهد، شيراز، تبريز و قم كدام يك از اين شهرها موقعيت مناسب بندرعباس، بوشهر و چابهار و رشت و ساري و گرگان را دارند.

شهرهاي بزرگ و پيشرفته ايران به دلايل زير شكل گرفته‌اند:

امكانات طبيعي از قبيل آب و هواي خوب، موقعيت جغرافيايي مناسب، موقعيت سياسي مناسب (مثلا پايتخت بودن يك شهر در گذشته) وجود جاذبه‌هاي مذهبي خاص و زيارتگاه امامان يا امامزادگان (مشهد، قم، شيراز و برخي شهرهاي ديگر) برخي شهرها به دليل وجود موقعيت‌هاي شغلي و فراهم بودن بسترهاي اشتغال پيشرفت كرده‌اند مثلا روستاي عسلويه به دليل ايجاد موقعيت‌هاي زياد شغلي و تاسيسات عظيم نفت و گاز در مدت كوتاهي جمعيتش 20 برابر مي‌شود. برخي شهرها تلفيقي از چند امتياز را با هم دارند لذا قابليت توسعه و پيشرفت بيشتري دارند.

با اين حال شهرهاي بندري ايران به دليل قابليت‌هاي زير امكان توسعه و پيشرفت سريع را دارند:

- وجود ذخاير عظيم نفت و گاز در خليج فارس و درياي مازندران و كشورهاي همسايه ايران‌

- موقعيت خاص جغرافيايي ايران جهت سوآپ نفت از شمال به جنوب‌

- موقعيت خاص جغرافيايي ايران جهت ترانزيت گسترده كالا از جنوب به شمال و به كشورهاي اروپايي و تبديل ايران به پل ارتباطي شرق به غرب (به دليل اقتصادي بودن اين مسير نسبت به ديگر مسيرها)‌

- بستر لازم جهت گسترش صنايع متنوع دريايي از قبيل ساخت تعمير و نگهداري كشتي‌هاي صيادي، كشتي‌هاي تجاري، كشتي‌هاي نفتكش، كشتي‌هاي حمل گاز به صورت LNG، كشتي‌هاي مسافري و تفريحي، كشتي‌هاي نظامي، قايق‌هاي تفريحي و انواع ديگر كشتي‌ها؛ ساخت تعمير و نگهداري سكوهاي بهره‌برداري و سكوهاي حفاري و اسكله‌ها

- راه‌اندازي آموزشكده‌هاي غواصي، شنا، قايق‌سواري، ورزش‌هاي دريايي و ساحلي، صنايع دستي مرتبط با آبزيان ازجمله صدف و مرواريد

- پرورش ماهي و ميگو و ديگر آبزيان در مناطق مناسب حاشيه دريا

- ساخت سردخانه‌ها و كارخانه‌هاي مواد غذايي از قبيل كنسرو ماهي و...

- ساخت هتل و مهمانسرا و تفريحگاه‌ها براي خدمات‌رساني به اشتغال گسترده فراهم شده در منطقه‌

- ساخت پالايشگاه‌ها و پتروشيمي‌هايي كه محصول آنها بيشتر جنبه صادراتي دارد (ساخت اين گونه كارخانه‌ها در ديگر نقاط كشور توجيه‌پذير نمي‌باشد). آيا اين صحيح است كه دولت هزاران ميليارد تومان هزينه نمايد كه خطوط اتيلن شرق، غرب و مركز را راه‌اندازي و گاز را از جنوب به مناطق مركزي و دوردست كشور منتقل كند تا كارخانه پتروشيمي احداث و محصول آن را مجدد با هزينه بسيار زياد به بنادر منتقل كرده و صادر نمايد از طرف ديگر احداث كارخانه‌هاي پتروشيمي كه مصرف آب بسيار بالا دارند در مناطق كم‌آب كشور چه توجيهي دارد؟!).

با توسعه شهرهاي بندري، تامين امكانات زندگي راحت و ايجاد مكان‌هاي تفريحي در اين مناطق گسترش مي‌يابد لذا ساكنان در بنادر از زندگي شادي بهره خواهند برد. بنادر ايران امكانات وسيعي جهت زندگي راحت و بانشاط پيرامون خود دارند. وجود كوه‌هاي متعدد، مناطق آباد و باغ‌هاي متعدد در نزديكي شهرهاي بندرعباس، بوشهر، چابهار و جاسك امكان گسترش اماكن سياحتي را فراهم كرده است. همچنين با راه‌اندازي قطار پرسرعت بوشهر - شيراز - اصفهان و دوخطه كردن خط آهن بندرعباس و افزايش سرعت قطارهاي اين مسير به 150 كيلومتر در ساعت و راه‌اندازي قطار پرسرعت چابهار فهرج ‌ خراسان، ساكنين در بنادر قادر خواهند بود در زمان كوتاه به ديگر شهرهاي كشور سفر كنند مثلا مسير شيراز به بوشهر را در مدت كمتر از 2 ساعت بپيمايند. قطارهاي امروزي سرعتي برابر 250 كيلومتر در ساعت دارند و راه‌اندازي آنها در مسير بنادر ياد شده مسافران را قادر مي‌سازد مسير 700 كيلومتري را در مدت حدود 3 ساعت طي كنند.

آيا وقت آن نرسيده است كه با توسعه همه‌جانبه بنادر كشور علاوه بر كم كردن فاصله خود با رقبا راهكاري اساسي براي حل صادرات و اشتغال كشور دست و پا كنيم؟

سيدحسين ميرافضلي‌
سه شنبه 29 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 278]