دفاع از زبان فارسي

واضح آرشیو وب فارسی:مردم سالاری: دفاع از زبان فارسي
مدتي است كه تحت عنوان «احياي زبان فارسي» در ممالك همسايه اين موضوع از طرف جمعي مصلحت شناس مورد توجه و بحث قرار گرفته و دولت نيز درصدد تشويق و تقويت آن برآمده است.
به نظر نگارنده اختيار اين عنوان، هم خلاف مصلحت روز است، هم اگر واقعا منظور از آن توسعه حوزه انتشار زبان فارسي است در خارج از حدود ايران كنوني، با توجه به مقتضيات زماني و مكاني امروز وصول به آن اگر محال نباشد چندان آسان هم نيست، چه عنوان مزبور ممكن است در نظر اول در ممالك همسايه اين توهم را ايجاد كند كه ما خيال داريم فارسي را به جاي زبانهاي رسمي و محلي ممالكي كه امروز استقلال سياسي دارند و هر يك طبعا به جهد تمام در حفظ زبان و ادبيات خود مي كوشند بگذاريم و به اين شكل در امور داخلي ايشان مداخله كنيم. اين توهم علاوه بر اينكه از قدم اول بين ما و همسايگان توليد سو»تفاهم مي كند به اساس همكاري فرهنگي لطمه اي شديد مي زند، حتي ممكنست وصول به منظور اصلي را كه هم به نفع ما و ايشان است و هم بدون تعاون و حسن تفاهم ميسر نخواهد بود، دشوار يا محال سازد. از طرفي ديگر احياي فارسي در نقاطي كه سابقا رايج و زبان تكلم اكثر سكنه بوده، امروز ديگر غيرمقدور است، چه علاوه بر معدود شدن يا از ميان رفتن متكلمين به زبان فارسي و قطع ارتباط ايشان با مراكز مهم زبان و ادبيات فارسي، سياست هاي زبان دولت هاي غالب بر آن نواحي به تدريج چنان تيشه به ريشه اين زبان زده كه ديگر غير از عده معدود مسلمان علاقمند به زبان و ادبيات عربي و فارسي، يعني جمع قليلي از اهل فضل، كسي به تعليم و تعلم آن اشتغال ندارد و موجباتي هم فراهم نيست كه عامه از راه احتياج به ورزيدن آن اقبال نمايند.
چون من يقين دارم كه جمعيت «احياي زبان فارسي» هيچ وقت چنين مرام دور و درازي را كه علي العجاله قابل وصول نيست ندارند، تصور مي كنم بهتر آن است كه براي احتراز از توهمات و سو»تفاهمات مذكور عنوان منظور خود را در اين راه «حمايت زبان فارسي و دفاع از آن» بگذاريم، تا بنا به مقتضيات زمان و مكان و به طرقي كه معقول و مقدور است بكوشيم در هر جا زبان فارسي رايج است و عاشق و طرفدار دارد از آن حمايت كنيم و با تقويت وسايل دفاع از آن، موجبات ثبات و بقاي آن را به وجهي موثر فراهم سازيم و اين كار البته مقدمات و اسبابي مي خواهد كه بدون تمهيد و تهيه آنها حصول مقصود ميسر نخواهد بود.
هيچ زباني بدون آنكه قدرتي سياسي يا نظامي يا اقتصادي يا معنوي پشت سر آن باشد در خارج از وطن اصلي خود انتشار نمي يابد و نفوذ نمي كند و اگر انتشار يافت و نافذ شد مادام كه تمام يا قسمتي از اين قدرتها باقي و پابرجاست استوار و برقرار مي ماند و همين كه از حمايت و دفاع اين گونه قدرتها محروم و بي نصيب ماند، رو به عقب نشيني و زوال مي رود و كم كم زبانهاي ديگري كه از اين قبيل قدرتها بهره مندند جاي آن را مي گيرند. زبان فارسي اگر از قرن پنجم هجري به بعد در سراسر آسياي مركزي انتشار يافت و زبان دربار و شعر و ادب شد براي آن بود كه ابتدا امراي چغانيان و سامانيان در آن حدود قدرت سلطنتي و سياسي داشتند، شعرا و نويسندگان بزرگ فارسي زبان در گرد ايشان و در حوزه حكومتشان جمع بودند و بعد از ايشان عموم امرا و سلاطيني كه در آن نواحي بر روي كار آمدند و غلامان يا غلامان آنان يا خراج گذاران يا مقلدين آن امرا بودند، همه شعر و ادبيات زبان فارسي را به قسمت مهمي از هندوستان و سلاجقه و خوارزمشاهيان و بعد با سلاجقه روم محشور بودند و روسا و امراي آنان زير دست سلاطين اين دو سلسله بار آمده و بيشتر منشيان و اهل ديوان ايشان ايراني بودند، قلمرو زبان و ادبيات فارسي را از آناتولي به بالكان و مصر نيز توسعه بخشيدند. بعد از آنكه مغولان استيلا يافتند چون از خود تمدني نداشتند و براي اداره امور ممالك تسخير شده به منشيان و كاركنان اهل ديوان و دفتر و حساب محتاج بودند از همان عمال كشوري و ديوانيان ممالك مغلوبه استفاده كردند، و با روي كار آمدن حكام و وزرايي مثل حبش عميد و محمود يلواج و پسرش مسعود بيك و سيد اجل بخارايي و امير محمد بناكتي حوزه انتشار زبان و ادبيات فارسي و فرهنگ ايراني از خانباليغ يعني پكن، تا داخل روسيه بسط يافت و با عادتي كه مغول در كوچاندن اهل پيشه و هنر از ممالك مغلوبه به داخله مغولستان و چين داشتند، جمع كثيري از ايرانيان فارسي زبان به اجبار در اين دو مملكت مقيم شدند. مسلمين امروزي چين و مغولستان قسمت عمده از فرزندان اين ايرانيانند و تا بعد از جنگ بين المللي اول در پكن روزنامه اي به زبان فارسي منتشر مي شد. امروز هنوز در پكن مساجدي هست كه كتيبه هاي آنها به فارسي است و از اين مساجد در كرت از جزاير يونان ديده مي شود. استيلاي بابر و اولاد او، يعني گوركانيان بر هند و جهدي كه اين سلاطين در جلب اهل هنر و ادب ايران به هندوستان داشتند ميدان جديدي را براي بسط زبان و شعر فارسي و تمدن ايراني باز نمود، چنانكه زبان فارسي در دربار اين سلاطين زبان رسمي شد و نظم و نثر اين زبان در هندوستان مراكز مهم ديگري پيدا كرد. تجارت با رونقي كه بين بنادر و جزاير خليج فارس از يك طرف با هند و جزاير مالزي و چين و از طرفي ديگر با سواحل شرقي آفريقا تا اوايل قرون جديده برقرار بود و رفت و آمد بازرگانان و ناخدايان ايراني به اين ممالك، نيز وسيله ديگري شد براي انتشار زبان فارسي و تمدن ايراني در جزاير اندونزي و سواحل شرقي آفريقا، كلمه زنگبار كه هنوز اسم رسمي قسمتي از ساحل شرقي آفريقاست فارسي فصيح و يادگار همان دوره بسط حوزه انتشار زبان فارسي و نفوذ آنست.
كسي كه سفرنامه ابن بطوطه را به دقت مطالعه كرده باشد مي داند كه از مغرب اقصي يعني مراكش تا سواحل درياي چين زبان فارسي تا چه پايه نفوذ و ميدان انتشار داشته و چگونه وزرا و امرا و بازرگانان ايراني در اين ممالك منتشر و به كار و اداره امور مشغول بوده اند كه آنجا بعضي از ايشان در پاره اي از نواحي و جزاير به تشكيل سلسله هاي سلطنتي نيز توفيق يافته و سالها در آن نقاط امارت و سلطنت كرده اند. اوضاعي كه خلاصه آن به اطلاع خوانندگان محترم رسيد بر اثر ضعف قدرت دولت در ايران و از دست رفتن قسمت هاي بزرگي از خاك اصلي آن و قطع شدن ارتباطات تجارتي و فرهنگي قسمت باقيمانده با خارج در نتيجه استيلاي اقوام و ملل غيرايراني بر نواحي مجاور به تدريج نفوذ سياسي و اقتصادي ايران را در غير از قلمرو داخلي ضعيف كرد و زبان و ادبيات فارسي علاوه بر اينكه در خود ايران زبان و ادبيات مملكت ناتوان عقب مانده اي شد، در خارج نيز از حمايت دولت مقتدر متمدني محروم گرديد و به همين علت تدريجا جاي خود را به زبانها و ادبياتي داد كه اقوام و دول توانايي از آنها پشتيباني مي كردند.
امروز كه دولت ايران از قدرت سياسي و اقتصادي سابق محروم شده و ديگر به اين وسايل نمي تواند در خارج از حدود كشور حامي و مدافع زبان و ادبيات فارسي باشد و در اين ميدان با ديگران مبارزه كند و غالب باشد، تنها پشتيباني كه براي زبان و ادبيات ما به جا مانده همان سابقه درخشان و قدرت معنوي آن است و اگرچه اين سابقه و قدرت هم با وجود سياست هاي زباني ممالك مجاور و كوششي كه در احياي زبان هاي محلي از طرف ايشان مي شود نمي تواند عامه را تحت تاثير قرار دهد، باز در ميان خواص اهل فضل و ذوق و برگزيدگان قوم كه با لطايف افكار و حقايق عرفاني سر و كار دارند و بناي شعر و ادب و تمدنشان مبتني بر شعر و ادب فارسي و تمدن ايراني است، به شدت موثر است تا آنجا كه در اين قبيل ممالك هيچ اهل دلي يا دانشمند و محققي نيست كه به معارف قديمه و سوابق تاريخي و ادبي قوم خود علاقه و توجه داشته باشد و از مطالعه كتب شعرا و مورخين و نويسندگان فارسي زبان و استناد و مراجعه به آنها خود را بي نياز بشمارد. قوت حيات و موجبات بقا و ثبات يك زبان در قوت افكار و لطف كلام و تاثير بيان شعرا و نويسندگاني است كه آثار خود را به آن زبان نوشته و با دميدن روحي از معاني پرمغز و لطايف و ذوقيات در كالبد لغات و جملات، به آن زندگي جاويد بخشيدند. كلامي كه فصيح، يعني درست و لطيف و خالي از عيوب صرف و نحوي و ركاكت و بليغ، يعني دلپسند و وافي به اداي مقصود و معني و در ايجاز در مقام اعجاز باشد همه وقت جاويد است و هر ملتي كه به اين قسم كلام تكلم مي كند و در حفظ و حمايت آثار زيبا و مطبوع آن مي كوشد، هرگز فاني و در ملل ديگر مستحيل نمي شود، ولو اينكه موقتا استقلال سياسي و اقتصادي خود را از دست داده باشد. بسياري از ملل مقتدر قديم مانند كلدانيان و آشوريان و عيلاميان و مصريان مدتهاي مديد است كه از ميان رفته اند، ولي قوم كوچك يهود از بركت كتاب تورات و تعلقي كه جميع افراد بني اسرائيل به حفظ احكام و آموختن زبان آن داشته و نفوذ عجيبي كه اين كتاب در ميان ملل ديگر مخصوصا عيسويان و مسلمين كرده با وجود پراكندگي در عالم همچنان به صورت امت واحده مانده و در عين آنكه قرنها از استقلال سياسي و اقتصادي محروم مانده بودند، باز هميشه در حكم افراد يك خاندان محسوب مي شده و به يك تيره و قبيله انتساب داشته اند. عراقي و سوري و لبناني و مصري و حجازي و الجزايري و مراكشي و سوداني با اينكه هر يك به نژادي خاص تعلق دارند و غالبا سوابق تاريخي و منافع آجل و عاجل ملي ايشان با يكديگر متفاوت بلكه مغاير است، باز از بركت قرآن مجيد و زبان آن كه در عربي نمونه كامل فصاحت و بلاغت به شمار مي رود همه خود را اعضاي يك پيكر يعني جامعه عرب مي دانند و اگر هم در باطن با يكديگر اختلافاتي دارند، در ظاهر همه به لغت قرآن مي گويند و مي نويسند و در غالب موارد همين جهت جامعه يعني قرآن و لغت آن بر آن باعث مي آيد كه قسمتي از اختلافات خود را با حسن تفاهم برطرف سازند.
با وجود قتل عام سلطان سليم خان اول از دراويش مولويه در آناتولي و شدت سياست آتاتورك نسبت به اين جماعت باز هنوز از دولت كتاب مثنوي مولوي عده كثيري از مردم تركيه حتي مسلمين حجاز و يمن اشعار آبدار اين گوينده بزرگوار را به الحان خاص و به زبان شيرين فارسي مي خوانند و با تكرار ادبيات شورانگيز آن به وجد و حالت درمي آيند، يعني زبان و شعر فارسي را در نقاطي كه امروز ديگر دولت ايران در آنجا به هيچ وجه نفوذ سياسي و اقتصادي ندارد لااقل در ميان يك طبقه از مردم زنده و رايج نگاه مي دارند و در انتشار و حمايت آن مي كوشند. اين سه كتاب بي مانند كه به عنوان مثال از آنها ياد كرديم شايد كافي باشد براي آنكه بفهماند چگونه قدرت معنوي يك زبان يعني آثار پرمغز و لطيف آن مي تواند حافظ و حامي آن زبان باشد و تا چه اندازه ممكن است حتي در صورت عدم قدرت سياسي و اقتصادي در بسط حوزه انتشار آن و جلب بيگانگان مفيد و موثر واقع شود. غرض ما از تمام اين مقدمات آن است كه در راه حمايت زبان فارسي و دفاع از آن در داخل و خارج كشور امروز ما هيچ وسيله اي جز تقويت قدرت معنوي آن نداريم و اگر بتوانيم از اين قدرت كه مسبوق به سوابقي متين و حقيقي است به شكلي عاقلانه با صفا و ايماني كه لازمه هر كار خير عام المنفعه است پشتيباني نماييم و به نام «اصلاحات لازمه» يا «تجديد حيات زبان» بي خردانه تيشه به ريشه اين درخت تنومند كهن سال نزنيم به خوبي به مقصودي كه پيشنهاد همت جمعيت زبان فارسي قرار گرفته است خواهيم رسيد. به عقيده اين نگارنده اين امر يعني تقويت قدرت معنوي زبان فارسي بايد تحت اصول صحيح و منظم و با پروگرامي اساسي شبيه به آنچه در مصر و سوريه براي زبان عربي مي شود مورد توجه و اجرا قرار گيرد و چون در اينجا مجال تفصيل نيست اجمالا به رئوس نكاتي كه در اين مرحله بايد رعايت شود اشاره مي كنم:
1- حفظ زبان شيواي شيرين فارسي از تعرض بي سوادان و لغت سازان، مخصوصا ابجدخوانان روزنامه نگار و داستان نويس كه به علت بي مايگي و تهيدستي به هيچ دستور و قاعده اي پايبند نيستند و با قياسات غلط و تفنن هاي بچه گانه هر روز صدها لغت و تعبير و جمله نادرست مي سازند و به وسيله چاپخانه كه در اين راه در مملكت ما گناه عظيمي به گردن دارد، به خورد عوام الناس مي دهند و كم كم زبان فارسي را از جاده فصاحت و بلاغت قدما كه بانيان كاخ قدرت و زيبايي اين زبانند منحرف مي كنند و وسيله اي مي شوند كه خارجياني كه زبان فردوسي و سعدي و مولوي را به خوبي مي فهمند، در فهم زبان ساختگي و تعبيرات ناهنجار روزنامه هاي طهران عاجز بمانند و به تدريج بين ايشان و ما در اين مرحله جدايي قطعي بيفتد.
2- اصلاح دستگاه خبرگزاري و سخنراني و تبليغات و آوازهاي ايراني راديو، در اروپا و آمريكا ممكن نيست كه يك روزنامه (غير از بعضي روزنامه هاي احزاب افراطي كه حتي به رعايت صحت املا» و انشا» نيز مقيد نيستند) حاوي اغلاط املايي و انشايي باشد، يا يك سخنگوي راديو به غلط اداي كلام كند، بلكه غالبا مردمان فصيح و خطيب را به اين شغل مي گمارند تا شنوندگان از بيانات ايشان مسرور و محظوظ شوند و تلفظ و بيان درست و شيرين زبان خارجي را از گوش دادن به قول فصيح آنان فرا بگيرند.
اما در راديوي ما غالب كساني كه نوشته ها را مي خوانند سواد ندارند و كلمات را به وضعي مضحك و تلفظي نادرست ادا مي نمايند و من صدها مثال از اين نوع جمع كرده ام كه اگرچه نقل آنها فرح آور است ليكن به علت ضيق مجال از آن صرف نظر مي كنم. غالب آهنگهاي جديد مهوع و ناساز و گوشخراش است و شعرهايي كه خوانده مي شود بيشتر به خواهش و اصرار اين و آن از نمونه هاي بسيار پست و غلط و متضمن مضامين مكرر و مبتذل است، حتي مواقعي هم كه از شعراي بزرگ اشعاري خوانده مي شود به علت بي سوادي غالبا آنها را به غلط و دست و پا شكسته ادا مي كنند. جاي شبهه نيست كه راديو امروز يكي از بهترين وسايل براي حمايت زبان فارسي در خارج و تقويت قدرت معنوي آن است، اما اگر آن چيزي كه به وسيله راديو پراكنده مي گردد غلط و خالي از لطف و دل بر هم زدن باشد، درست نقض غرض حاصل مي شود، يعني پولي گزاف خرج كرده ايم تا در دنيا آوازه بي مايگي و بي سوادي و بي ذوقي خود را به گوش عالميان برسانيم و مقداري آهنگهاي ناموزون و شعرهاي سست بي مزه و بياناتي بي پايه و مغلوط در ميان مردم منتشر سازيم.
3- طبع و نشر كتب فصيح و بليغ قديمي و آثار مفيد و جانبخش گذشتگان به وسيله اشخاص خبير و متبحر با چاپ و كاغذ جالب و توزيع آنها در ميان عشاق زبان و ادبيات فارسي در خارج از ايران به رايگان.
4- كمك مادي و معنوي به مستشرقين و فضلاي خارجي كه به شوق شخصي در احياي زبان و ادبيات ما مي كوشند، ولي بدبختانه غالبا قدرت مالي براي طبع و نشر نتيجه تحقيقات و زحمات خود ندارند، به همين علت بيم آن مي رود كه در كار ايشان كه خدمت بزرگي به احياي زبان فارسي و آثار نفيسه آن است وقفه اي حاصل شود يا بر اثر ياس از تعقيب اين سيره پسنديده دست بكشند.
5- تبليغ عاقلانه و دور از تعصب يعني عاري از دروغ پردازي و مليت پرستي مفرط در خارج از ايران به وسيله سفرا و نمايندگان فرهنگي مطلع و عارف به وظايف خود از نوع دادن كنفرانس و نوشتن مقالات و رسايل و ترجمه و نشر آثار ادبي بزرگان كشور.
از بعد از تشكيل دولت پاكستان همواره موضوع اختيار يك زبان ادبي براي آن مملكت در ميان بوده و نظر به سوابق و علايق تاريخي و ادبي بين ايران و اين قسمت از هندوستان قديم عده اي در نظر داشتند كه زبان فارسي يعني زبان دو شاعر بزرگ مسعود سعد سلمان و محمد اقبال را كه هر دو از متولدين شهر لاهورند به اين عنوان اختيار كنند. بدبختانه در اين موقع ما در پاكستان كسي را نداشتيم كه با علاقه و حميت از فارسي دفاع كند، برخلاف مصريها كه كاملا مراقب و بيدار بودند و يكي از فضلاي محترم خود آقاي دكتر عبدالوهاب عزام استاد دانشگاه قاهره را كه به شعر و ادب فارسي نيز كاملا آشناست و در شعر و ادب عربي مقامي بلند دارد، به عنوان سفير كبير به پاكستان فرستادند و او توانست به مهارت تمام كفه زبان عربي را موقتا بچرباند و فضلاي سني مذهب و متعصب اين مملكت را بيش از پيش متوجه ممالك عربي كند. اما براي ما ايرانيان فارسي زبان جاي اين شكر باقي است كه علاوه بر مبتني بودن زبان اردو بر فارسي عظيم ترين و لطيف ترين گفته هاي پدر استقلال و شعر پاكستان يعني مرحوم دكتر محمد اقبال به زبان فارسي است و پاكستاني به هر مسلك و مذهب باشد ناگزير قبله دلش مجموعه گفتار آبدار محمد اقبال به فارسي خواهد بود و اين از نظر ما ايرانيان يكي از بزرگترين خدمات آن مرد بزرگ است. بدبختانه اكثر نمايندگان ما در خارج از توجه به اين قبيل وسايل غافل و يا اينكه به تمام معني از علم و اطلاع به موضوع تهي دستند. من خود يكي از نمايندگان عالي رتبه ايران را در خارج از ايران ديدم كه در مقام صحبت از سلاطين غور نمي دانست كه غوريان پيش از صفويه سلطنت مي كرده اند يا بعد از ايشان، و براي دانستن اينكه شبه جزيره «القطر» كه آن را الكاتر و القاطر تلفظ مي نمودند در كجاي دنياست و به چه وضع اداره مي شود تمام اعضاي يك سفارت كبرائي مستاصل مانده بودند. اين بود مختصري از نظريات اينجانب كه با كمال اخلاص به قلم آمد. اميدوارم اين جمله مورد التفات و توجه جماعتي كه به نيت احياي زبان فارسي قيام كرده اند قرار گيرد و در اين مرحله عملي انجام شود كه واقعا مبتني بر اساس استوار باشد تا اگر هم به زودي مثمر ثمري نمي شود لااقل در آينده به حصول ثمري در آن بتوان اميدوار شد، مخصوصا در اين مرحله بايد از ريا و تظاهر و تبليغات باب روز كه اكثر اوقات براي وصول به مقاصد ديگري است جدا احتراز به عمل آيد تا در اجراي سنتي كه مقدس و مقرون به صلاح عمومي است سرشكستگي و بدنامي بروز ننمايد، يعني خداي نخواسته طوري نشود كه ديگر كسي به اين موضوع رغبت نكند و فرصت مغتنمي كه علي العجاله در دست است ضايع بماند.
منبع :فارس
يکشنبه 27 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مردم سالاری]

[مشاهده در: www.mardomsalari.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 212]