توسعه از ديدگاه معمار انقلاب

واضح آرشیو وب فارسی:سایت ریسک: توسعه از ديدگاه معمار انقلاب
مفهوم توسعه، مفهوم وسيعى است كه فقط شامل توسعه اقتصادى نمى شود در نگاه اسلام، توسعه آن است كه در نهايت انسان را به قرب الهى نزديك كند؛ توسعه در ابعاد فرهنگى، سياسى، اجتماعى و اقتصادى در واقع وسيله اى براى رشد و تكامل واقعى و اصيل انسان و نزديك شدن او به پروردگار متعال است.حضرت امام خمينى (ره) كه در مكتب انسان ساز اسلام باليده اند، هم به تكامل ابعاد مادى انسان توجه دارند و هم تكامل ابعاد الهى و معنوى او. ايشان ابعاد معنوى را مقدم بر ابعاد مادى مى دانند.در اين خصوص با على اختر شهر، محقق، نويسنده و عضو هيات علمى دانشگاه سمنان گفت وگويى داشته و توسعه را از ديدگاه حضرت امام (ره) مورد بررسى قرار داده ايم:* لطفاً درباره دايره معنايى توسعه توضيح دهيد.** در دهه هاى گذشته چنين تلقى مى شد كه توسعه چيزى جز افزايش پايدار توليد ناخالص داخلى همراه با دگرگونى ساختار اقتصادى و ارتقاى كلى سطح زندگى بخش هاى وسيعى از مردم نيست، اما امروز همه به اين نتيجه رسيده اند كه توسعه بيش از نوسازى و رشد اقتصادى است و عدالت اجتماعى، آزادى هاى سياسى و بزرگداشت ارزش ها و سنت هاى بومى را هم دربرمى گيرد.مى توان گفت كه دانشمندان علم توسعه در تعريف توسعه متفق اند، گرچه هر يك از آنها اين عمل را تعريف كرده اند و هر يك از عبارت هاى خاصى استفاده كرده اند، اما همه آن را فرآيند حركت جوامع از وضعيت موجود به سمت وضعيت مطلوب مى دانند اما اختلاف هاى اساسى ديدگاه هاى توسعه در مفهوم توسعه يافتگى، روش و عوامل و اهداف آن است.* انديشمندان مسلمان در خصوص توسعه چه ديدگاهى دارند؟** انديشمندان مسلمان در پر بار كردن انديشه به طور كلى و انديشه توسعه گرا به طور خاص، از صدر اسلام تاكنون هيچ گاه كوتاهى نكرده اند. هر چند با توجه به وضعيت دولت اسلامى، مشاركت مسلمانان گاهى زياد و گاهى كم بوده است.پيدايش انديشه توسعه اسلامى در سايه علوم قرآنى و فقه، در واقع نوعى واكنش مثبت و ضرورى براى فهم اسلام و ره سپردن به راه آن بود، در همه زمينه هاى زندگى كه يكى از آنها توسعه است براى مثال وقتى علما، تفسير قرآن را مورد بحث قرار مى دهند، در لابه لاى تفسير آيات آن بخش مربوط به توسعه را نيز توضيح مى دهند يا هنگام شرح احكام شريعت، نظر خود را در اين زمينه ارايه مى دهند البته تاليفات آن از حيث اهميت و عمق متفاوت است.* لطفاً درباره ديدگاه امام خمينى (ره) در زمينه توسعه توضيح دهيد.** با پيروزى انقلاب اسلامى و احياى دوباره انديشه هاى حكومتى اسلام، حضرت امام خمينى (ره) به عنوان معمار تجديد حيات اسلام، برخلاف ديدگاه هاى مادى،ابعاد معنوى زندگى بشر و پيشرفت در اين ابعاد را از جوانب و اهداف توسعه مى دانند.از منظر حضرت امام (ره) همه ابعاد زندگى، وسيله اى براى خداگونه شدن و دستيابى به كمال معنوى الهى است به عبارت ديگر، توسعه در حد اعلاى خود يعنى خداگونه شدن انسان ها و دستيابى به سعادت معنوى و الهى.قبل از پرداختن به مفهوم توسعه از ديدگاه امام، ابتدا بايد برخى مبانى بينشى و ديدگاه هاى كلى ايشان درباره انسان و هدف غايى آفرينش، نظام اسلامى و... را توضيح دهيم، روشن شدن اين مبانى به درك بهتر توسعه و راهبرد آن ازديدگاه ايشان بسيار كمك خواهد كرد.امام خمينى (ره) كه در مكتب قرآن تربيت يافته بودند، معتقد بودند كه خداوند متعال نه تنها خالق، مالك و محيط بر جهان است، بلكه اين جهان قائم به اوست و خداوند علت ايجاد و بقاء جهان است.انسان از ديدگاه امام (ره) موجودى است كه دو بعد دارد، يك بعد مادى، طبيعى و حيوانى و يك بعد مجرد، عقلانى و الهى. هر يك از اين ابعاد هم بى نهايت مراتب دارد و انسان موجودى بى حد است يعنى همه قواى حيوانى و الهى او قابليت رشد بى نهايت دارد. انسان در اثر تربيت مى تواند ابعاد الهى و عقلانى خود را رشد دهد و به كمال برساند. تكامل ابعاد مادى و معنوى او تقدم با ابعاد معنوى است.هدف از آفرينش انسان هم، تكامل ابعاد مادى و معنوى او و نزديك شدن انسان به خداوند است. هدف از بعثت انبيا آن است كه انسان را براى دستيابى به سعادت هدايت كنند. براى پيمودن راه سعادت كه راه تكامل معنوى است، انسان نياز به هدايت انبياء و وحى دارد.به اعتقاد امام خمينى (ره) انسان براى آنكه جوامع انسانى به سعادت دنيا و آخرت برسند، نظام خاص اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى دارد و براى تمامى ابعاد زندگى فردى و اجتماعى قوانين خاص دارد به اعتقاد ايشان، حكومت فلسفه عملى تمامى فقه در تمامى زواياى زندگى بشر است حكومت اسلامى نشان دهنده جنبه عملى فقه اسلام در برخورد با تمامى معضلات اجتماعى وسياسى نظامى و فرهنگى است.* با توجه به مبانى بينشى حضرت امام (ره)، ايشان چه ديدگاهى در مورد مفهوم توسعه داشتند؟** هدف غايى از آفرينش انسان وبعثت انبياء، در واقع مفهوم توسعه را از ديدگاه ايشان بيان مى كند كه همانا تكامل ابعاد مادى و معنوى، با تقدم ابعاد معنوى است.به نظر امام (ره) ترقى واقعى آن است كه رشد انسان هدف فعاليت هاى مادى شود و اسلام دين ترقى است. اسلام ماديات را به خدمت معنويات در مى آورد و با تنظيم فعاليت هاى مادى راه را براى اعتلاى معنوى انسان مى گشايد و ماديات را چنان تعديل مى كند كه به الهيات منجر شود. بر اين اساس اقتصاد زيربنا يا هدف نيست، بلكه وسيله اى براى نيل به هدف والاتر و بالاتر يعنى فرهنگ اسلامى است.بنابراين توسعه از ديدگاه امام (ره) مفهوم مادى صرف ندارد. امام خمينى (ره) توسعه را به دو گونه تقسيم مى كردند. توسعه اسلامى و توسعه غربى.* توسعه اسلامى و توسعه غربى هر يك چه ويژگى هايى دارند؟** از ديدگاه امام (ره)، يكى از ويژگى هاى توسعه اسلامى، گسترش معنويات در جامعه است هدف در نهايت ساخته شدن انسان به معنى انسان الهى است، انسانى كه در اوج تعالى معنوى قرار دارد و همه اهداف به توحيد و الهى شدن انسان بازمى گردد.از نظر حضرت امام (ره)، همه اهداف در توسعه اسلامى، مادى نيستند؛ هدف هاى مادى نبايد موانعى براى دستيابى بشر به معنويات باشد، بلكه بايد زمينه اى براى حركت به سمت تعالى انسان باشد.اما يكى از ويژگى هاى توسعه غربى، پيشرفت در امور مادى است، يعنى رسيدن به رفاه مادى و افزايش درآمد سرانه. پيشرفت در نگاه غربى يك جنبه دارد و آن هم جنبه مادى است.اختلاف اساسى ديدگاه اسلامى با ديدگاه هاى غيرمذهبى، هدف قرار گرفتن معنويات در اسلام و بى توجهى ساير ديدگاه ها به معنويات مى باشد.البته امام (ره) پيشرفت هاى مادى را مردود نمى دانستند، به اعتقاد ايشان اولاً توسعه بايد همه جانبه باشد و ثانياً هدف توسعه بايد رفع نيازهاى مادى و معنوى انسان باشد.اهداف توسعه از نظر امام (ره) به دو دسته ميانى و غايى تقسيم مى شود؛ هدف غايى جامعه اى است كه انسان بتواند در آن از نقص خود خارج شود ودر جهت تكامل، مسير را بپيمايد.از نظر امام توسعه اقتصادى، فرهنگى، اجتماعى و سياسى يك راه است و كعبه آمال و مقصود نيست، و به توسعه مادى تحت سيطره توسعه معنوى اشاره دارد در واقع اينها اهداف ميانى هستند اين اهداف ميانى عبارتند از: عدالت اجتماعى، توسعه اقتصادى، تعالى معنوى و ايجاد روحيه اعتماد به نفس و خودباورى، آزادى و مشاركت مردمى و استقلال و نفى هرگونه وابستگى به بيگانه.* حضرت امام خمينى (ره) به طور خاص درباره توسعه اقتصادى چه ديدگاهى داشتند؟** امام خمينى (ره) در مورد اقتصاد، اصولاً به عنوان حوزه عملى كه معيشت و زندگانى مادى مردمان را تامين مى كند، همواره با ديد اهميت نگريسته اند.ايشان توسعه اقتصادى رامى پذيرند به شرط آنكه اولاً موجب افراط در دنياگرايى نشود؛ ثانياً باعث وابستگى كشور نشود، زيرا انديشه رهايى از وابستگى در زمينه هاى مختلف و رسيدن به خودكفايى از بزرگ ترين آرزوهاى امام براى دستيابى به رشد و تعالى ملت ايران بود، به نحوى كه همواره بر لزوم حصول به اين هدف متعال تاكيد مى نمود و عزم حكومت به سوى استقلال همه جانبه را از بزرگ ترين و اصلى ترين وظايف مسوولان كشور مى دانست.شرط سوم آنكه توسعه اقتصادى بايد در بردارنده عدالت اجتماعى و اقتصادى باشد. از نظر امام (ره) رشد وشكوفايى اقتصاد كشور و امكان خدمت بيش تر به محرومين، در گرو ومشاركت وسيع توده مردم است، بنابراين اولين گام براى رسيدن به توسعه، ايجاد و نشر فرهنگ مشاركت است، زيرا تا تمامى اعضاى اجتماع نياز به توسعه را درك نكنند، توسعه يافتگى محقق نخواهد شد.از نظر امام (ره)، اعتلاى معنوى انسان، هدف مستقيم فعاليت هاى مادى اوست اين هدف از طريق سوق دادن انگيزه رفتارهاى اقتصادى انسان به سوى خداوند و شرط كردن قصد قربت در برخى رفتارهاى اقتصادى است مثل زكات و خمس.و از طريق ذكر آثار اخروى اعمالى همچون قرض الحسنه، وقف، سرمايه گذارى براى مصالح اسلام ومسلمين و صدقه، و نيز القاى اين بينش كه آثار اخروى اعمال بهتر و باقى تر از آثار دنيايى آن است، تامين مى شود.* حضرت امام (ره) درباره تعديل ثروت و عدالت اجتماعى چه ديدگاهى داشتند؟** به عقيده امام خمينى (ره) اسلام تعديل مى خواهد، نه جلوى سرمايه را مى گيرد ونه مى گذارد سرمايه دردست عده اى معدود جمع شود. برنامه هاى اسلام تفاوت فاحش درآمد را بين مردم كاهش مى دهد و اگر در جامعه اسلام اختلاف طبقاتى شديد وجود داشته باشد، آن جامعه تنها صورت اسلامى دارد واز محتواى اسلامى بى بهره است البته تعديل ثروت به مفهوم تساوى افراد در ثروت نيست اسلام اين ديدگاه انحرافى را مردود مى شمارد.* راه دستيابى به توسعه ازديدگاه امام خمينى (ره) چيست؟** امام خمينى (ره) در لابه لاى بيانات و مكتوبات خود به برخى اصول راهبردى تصريح فرموده اند. برخى از اين اصول فراگير است و به توسعه به مفهوم عام مربوط مى شود و برخى ديگر به توسعه اقتصادى مربوط است.به نظر ايشان تنها راه دستيابى به توسعه، عمل به اسلام و برپا نمودن حكومت عدل اسلامى است اين اصل همه اصول ديگر را دربرخواهد داشت. حكومت اسلامى مسوول پياده كردن نظام اسلامى در همه ابعاد آن مى باشد و بر همين اساس پيامبر (ص) ومعصومين (ع) درعصر خودشان و فقيه عالم و عادل در عصر غيبت، موظف اند براى تحقق اسلام و اهداف آن حكومت تشكيل دهند.حضرت امام (ره) براى دولت نقش رهبرى، برنامه ريزى وسياست گذارى و نظارت را در فرآيند توسعه قائل اند و تنها در مواردى كه مصلحت اسلام و مسلمين اقتضا نمايد يا مردم توان يا انگيزه لازم را براى اقدام نداشته باشند، دخالت و عامليت دولت را تجويز مى نمايند اين مطلب از مجموعه سخنان ايشان درباره نقش دولت فهميده مى شود .ايشان به طور مكرر اين نكته را يادآور شده اند كه مردم بايد از دولت و برنامه هاى آن پشتيبانى كنند و حفظ نظام و تقويت دولت بر همه واجب است ودولت نيز بايد مردم را در امور شركت داده، خود برنامه ريزى و نظارت نمايد.به عقيده امام (ره) يكى از مهم ترين اصول راهبردى براى دستيابى به توسعه، خودباورى و استقلال فكرى است و وابستگى فكرى و عدم اعتماد به نفس، منشا همه وابستگى ها حتى وابستگى اقتصادى است. امام (ره) راه درمان وابستگى فكرى را، اسلامى شدن مراكز تعليم و تربيت مى دانستند.همچنين تنها راه سازندگى از نظر ايشان، تعاون و همفكرى دولت و مردم است و تفاهم نداشتن اين دو، بزرگترين مانع دستيابى به سعادت محسوب مى شود.حضرت امام (ره) بر اين امر كه در راس امور و مسووليت ها، بايد طبقات مستضعف ومتوسط قرار گيرند،تاكيد زيادى داشتند و آن را يكى از اصلى ترين راهبردها براى دستيابى به اهداف مى شمردند.زيرا محرومان محروميت را احساس كرده اند و وقتى مسوول شوند، مى توانند به فكر محرومين بوده و براى آنها كار كنند، اما طبقات مرفه اين گونه نيستند. همچنين طبقات مرفه و اشراف همواره خوف آن را دارند كه موقعيت و سرمايه هاى خود را از دست بدهند و از طرف طبقات محروم مورد تعرض قرار گيرند، لذا همواره به قدرت هاى مافوق خود پناه برده، در مقابل آنها خضوع مى نمايند و اين امر منشاء وابستگى به ابرقدرت هاست.
پنجشنبه 24 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت ریسک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 320]