نمونه گیری از شیر

واضح آرشیو وب فارسی:سایت رسیک: نمونه گیری از شیر

نمونه ایی که برای آزمایش انتخاب می شود ، باید در بر گیرنده تمام خصوصیات شیر مورد آزمایش باشد و نمونه گیری به طریقی انجام گیرد که شیر به میکروب ها و مواد شیمیایی آلوده نشود یکی از آزمایش های متداولی که در کارخانه های شیر انجام می گیرد ، اندازه گیری چربی شیر است . گاهی اوقات ، در کرگاه های بستنی سازی ، شیر خشک کنی ، پنیر سازی و ... برای تعیین قیمت شیر ، میزان مواد جامد آن نیز اندازه گیری می شود .علاوه بر این ، شیر در موارد زیر نیز ، تحت آزمایش قرار می گیرد :

1- شرایط جمع آوری و نگهداری شیر ، قبل از تحویل به کارخانه

2- احتمال افزوده شدن آب به شیر

3- کیفیت پاستوریزه شدن و استریلیزه شدن شیر

به علت وجود اختلاف بین وزن مخصوص سرم و چربی شیر ، گلبولهای چربی شیر ، دائماً در سطح قرار می گیرند . بنابر این همیشه قبل از نمونه گیری باید شیر را کاملاً مخلوط کرد . برای این کار ، اگر مقدار شیر زیاد نباشد ، آن را از یک پیمانه به پیمانه دیگر می ریزند . برای حجم های زیاد ، از همزن استفاده می کنند . در مورد تانک های بزرگ شیر ، باید به وسیله نمونه بردار مخصوص از چند قسمت تانک نمونه های کوچک برداشته و سپس آن ها را با یکدیگر مخلوط کرد .

به هنگام نمونه گیری ، باید به نکات زیر توجه نمود :

1- برای نمونه گیری از ظروف استیل استفاده نمود

2- دستها نمیز و خشک باشد

3- نمونه باید فوراً سرد و خشک شود و در دمای 4/4درجه نگهداری شود . همچنین باید از یخ زدن نمونه جلوگیری کرد . درجه حرارت شیر باید در تمام قسمت های نمونه گیری یادداشت شود .

4- باید نمونه گیر را قبل از وارد کردن به شیر ، با محلول ضد عفونی کننده شست .

2- اندازه گیری اجزای شیر

1-2 – اندازه گیری چربی شیر به روش ژربر

اساس آزمایش : چربی موجود در شیر به صورت ذراتی است که توسط غشای پروتئینی احاطه شده است . در این روش ، با پاره کردن غشا پروتئینی با کمک اسید سولفوریک غلیظ ، ذرات چربی را آزاد کرده و سپس با استفاده از نیروی گریز از مرکز ، این ذرات را جمع آوری کرده و در لوله استاندارد ( چربی سنج ) اندازه گیری می کنیم .

در این آزمایش ، از الکل ایزو آمیلیک برای پیشگیری از تشکیل ذرات ذغالی و همچنین تسریع عمل اسید ، استفاده می شود .

مواد شیمیایی

1- اسید سولفوریک : باوزن مخصوص 815/1 و دمای 15 درجه یا اسید سولفوریک 90 -91%

2- الکل آمیلیک : باید خالص و بی رنگ باشد .

وسایل لازم

1- چربی سنج ژربر : چربی سنج از یک مخزن استوانه ای، یک ستون مدرج و یک حباب تشکیل شده است . ستون مدرج معمولاً ، بر حسب در صد ، از صفر تا 8 درجه بندی شده است .

2- چوب پنیه مخصوص چربی سنج و میخ های مربوطه .

3- پیپت 11 میلی لیتری مخصوص شیر .

4- پیپت 10 میلی لیتری حباب دار مخصوص اسید سولفوریک .

5- پیپت یک میلی لیتری حباب دار مخصوص الکل آمیلیک .

6- سانتریفوژ ژربر با سرعت متوسط 1000 – 1200 دور در دقیقه .

7- حمام آب گرم با دستگاه تنظیم حرارت : دمای آب باید روی 65 -70 درجه تنظیم شود

روش آزمایش

1-ابتدا دمای همه نمونه ها را به 20 درجه برسانید . سپس ، جربی سنج را در جای مخصوص طوری قرار دهید که حباب آن به طرف پایین باشد .

2- ده میلی لیتر اسید سولفوریک را طوری در چربی سنج بریزید که قسمت بالای دستگاه به اسید آغشته نشود

3- با یک پیپت 11 میلی لیتری ، 11 میلی لیتر شیر را به آهستگی در چربی سنج بریزید . شیر را از کنار دیوار چربی سنج طوری بریزید که حتی الامکان از واکنش اسید با شیر جلو گیری شود .

4- یک میلی لیتر الکل آمیلیک به چربی سنج بیافزایید .

5- چوب پنبه های مخصوص چربی سنج را خیلی محکم در جای خود قرار داده و محتویات چربی سنج را به آرامی با یک دیگر مخلوط کنید تا پروتئین شیر کاملاً حل شود .

6- چربی سنج را طوری در ساتریفوژ مخصوص این کار قرار دهید که چوب پنبه آن به طرف پایین و حوباب آان به طرف مرکز قرار گیرد آنگاه به مدت پنج دقیقه با سرعت هزار دور در دقیقه ساتریفوژ کنید .

7- چربی سنج را خارج کرده وبه مدت پنج دقیقه در حمام آب 60 درجه قرار دهید .

8- درصد چربی شیر را از روی ستون مدرج چربی سنج بخوانید. با حرکت دادن چوب پنبه بوسیله میخ مخصوص ، می توان ستون چربی را طوری جابجا کرد که عمل خواندن آسانتر شود . هنگالم خواندن ونگ ستون چربی باید طلایی روشن وبدون ذرات معلق باشد .

2-2 – اندازه گیری ماده جامد و ماده جامد بدون چربی شیر

ماده جامد شیر معمولاً از طریق اندازه گیری وزن مخصوص شیر و با استفاده از لاکتو متر محاسبه می شود و نیز ماده جامد بدون چربی شیر ، با استفاده از درصد چربی به وزن مخصوص شیر ، قابل محاسبه است .

لاکتومتر

لاکتومتر نوعی هیدرو متر که درجه بندی آن ، وزن مخصوص شیررا با تعین نسبت وزنی آب و شیر در واحد حجم و دمای معین نشان می دهد . این کار بر اساس جابجایی مقدار مایع هم وزن یک جسم شناور ورابطه چگالی یک محلول با کل ماده جامد موجود در آن محلول ، انجام می شود . ماده جامد شیر را چربی و سایر مواد جامد از قبیل پروتئین ها ، لاکتوز ، املاح و… تشکیل می دهند .وزن مخصوص چربی شیر حدود 93/0 و وزن مخصوص ماده جامد بدون چربی آن 5/1 گرم است . بنابراین وزن مخصوص یک نمونه شیر بستگی به نسبت چربی و ماده جامد بدون چربی آن دارد متداول ترن نوع لاکتومتر بادرجه بندی دقیق ، لاکتومتر کوون است که بر حسب درجه بندی کوون مدرج شده است . تقسیمات از 15تا40 با دقت 1/0 اعشاراست که مطابق وزن مخصوص 015/1 تا 040/1 می باشد .

وسایل لازم

1- لاکتومتر کوون

2- استوانه مدرج

روش آزمایش

1- نمونه شیر را یک ساعت قبل از آزمایش در دمای 10 تا 5 درجه نگهداری می کنند سپس در آب سرد قرار داده و دما را به تدریج به 16 درجه برسانید .

2- شیر را مخلوط کرده و سپس در یک استوانه مدرج با همان دما بریزید .

3- لاکتو متر را در شیر قرار داده وپس از آنکه قسمت باریک گردن آن کاملاً در شیر فرو رفت عدد بالای حلالی تشکیل شده را با دقت بخوانید . زمان قرار دادن لاکتو متر در شیر و خواندن آن باید بین سی ثانیه تا دو دقیقه باشد .

3-2- اندازه گیری پرو تئین شیر باروش جذب رنگ

مقدار پروتئین در شیر عاملی مهم در پنیر سازی و تعیین قیمت شیر است . در کارخانه های پنیر سازی ، شیر بر اساس مقدار پروتئین موجود در آن قیمت گذاری می شود . روش معمول برای اندازه گیری پروتئین روش کلدال می باشد که روشی پیچیده و نیاز به زمان زیاد می باشد .

بعضی از رنگ ها می توانند گروه های قطبی پروتئین های دارای بار الکتریکی مخالف را جذب کنند . پروتئین های شیر به عنوان کاتیون ، عمل کرده و اگر ماده رنگی حاوی بار الکتریکی منفی را وارد شیر کنیم ، با پروتئین شیر تشکیل کمپلکس غیر محلول می دهد که می توان از طریق سانتریفوژ با صافی می توان آن را از محیط خارج کرد و غلظت رنگ باقیمانده را که جذب مولکول های پروتئین نشده را با اندازه گیری دانسیته اپتیک محلول تعیین کرد .

متداولترین رنگ های مورد استفاده عبارت اند از : آمیدوبلاک ، اورنج و اسید اورنج 12 .

مواد شیمیایی

1- امیدوبلاک

2- اسید سیتریک 3/0 مولار : 6/57 گرم اسید سیتریک در آب مقطر حل کرده و به حجم یک لیتر می رسانیم

3- محلول سیترات رنگی : 6165/0 گرم آمیدوبلاک را به یک لیتر اسید سیتریک 3/0مولار افزوده و به مدت 24 ساعت بماند . دانسیته این محلول 32/0 است .

روش آزمایش

1- با افزودن آب مقطر ، حجم 5 میلی لیتر از نمونه شیر مورد آزمایش را به 100 میلی لیتر برسانید .

2- پنج میلی لیتر از این محلول را با 10 میلی لیتر سیترات رنگی در یک لوله سانتریفوژ 15 میلی لیتری ریخته و مخلوط می کنیم .

3- به عنوان شاهد ، 5 میلی لیتر آب را با 10 میلی لیتر سیترات رنگی در لوله سانتریفوژ دیگری بریزید .

4- پس از 10 دقیقه ، لوله ها را با سرعت 2500 دور در دقیقه به مدت 5 ذقیقه سانتریفوژ کنید

5- در ظرف دیگری ، 3 میلی لیتر از محلول بالای لوله را با افزودن آب مقطر به 100 میلی لیتر رسانده و دانسیته اوپتیک آن را در طول موج 615 نانو متر اندازه بگیرید . سپس دانسیته شاهد را نیز اندازه بگیرید .

4-2- اندازه گیری پروتئین ، با روش تیتراسیون فرمل

برای اندازه گیری سریع پروتئین از این روش استفاده می شود . وقتی به شیر خنثی فرمالین اضافه شود ، اسید آزاد در محیط ظاهر می شود که می توان آن را با قلیا تیتر کرد .مقدار اسید آزاد شده متناسب با مقدار پروتئین موجود در شیر است . بنابرا ین می توان مقدار پروتئین شیر را از حاصل ضرب مقدار اسید آزاد شده در یک فاکتور تجربی بدست آورد .

مواد شیمیایی

1- محلول هیدروکسید سدیم 1/0 نرمال بدون قرمالدئید .

2- محلول الکلی فنل فتالئین : حجم 5/0 گرم فنل فتالئین را با افزودن الکل 96 % به 100 میلی لیتر برسانید .

3- محلول اکسالات پتاسیم : 25 گرم اکسالات پتاسیم خنثی را با افزودن آب مقطر ، به 100 میلی لیتر برسانید

4- فرمالین 40 %

روش آزمایش

1- به ده میلی لیتر از شیر نمونه ، 5/0 درصد و 4/0 میلی لیتر اکسالات پتاسیم اشباع شده خنثی افزوده و به خوبی به هم بزنید .

2- مخلوط را پس از چند دقیقه ، با هیدروکسید سدیم 1/0 نرمال ، خنثی کنید تا رنگ ارغوانی ظاهر شود .

3- دو میلی لیتر فرمالین به مخلوط افزوده ، کاملاً مخلوط کرده و بگذارید به مدت چند دقیقه بماند . اسید نهایی تولید شده را با هیدروکسید سدیم 1/0 تیتر کنیدتا رنگ ارغوانی اولیه ظاهر شود (a میلی لیتر )

4- برای انجام آزمایش شاهد ، 2 میلی لیتر فرمالین را به 10 میلی لیتر آب اضافه کرده و با میلی لیتر ) . Bهیدروکسید سدیم 1/0 نرمال تیتر کنید (

محاسبه

مقدار پروتئین موجود در شیر برابر است با :

7/1 = در صد پروتئین (a-b)

= میلی لیتر هیدرکسید سدیم مصرفی برای نمونه . a

= میلی لیتر هیدروکسید سدیم برای شاهد . b

5-2- اندازه گیری لاکتوز شیر

مواد شیمیایی

1- محلول غلیظ فنیل هیدرازین: یک گرم فنیل هیدرازین هیدرو کراید را در 80 میلی لیترآب حل کرده ،5 گرم متابی سولفید سدیم به ان افزوده وبه حجم 100 میلی لیتر برسانید . می توانیدمحلول را در شیشه تیره رنگ ، به مدت یک ماه نگهداری کنید

2-محلول کاربردی: حجم 10 میلی لیتر از محلول بالا را با افزودن اسید استیک گلاسیال به 100 میلی لیتربرسانید . این محلول باید در روز ازمایش تهیه شود .

3- محلول رسوب دهنده پروتئین : محلول 2%استات روی در آب .

4- محلول استاندارد لاکتوز:یک گرم لاکتوز رادرمحل اسیدبنزوئیک(2/0 %درآ ب)حل کرده و با افزودن محلول اسید بنزوئیک آن را به 100 میلی لیتر برسانید. یک میلی لیتر از این محلول حاوی10 میلی گرم لاکتوز است .

در یک فلا سک حجمی ، حجم 5 میلی لیتر از این محلول را با افزودن اسید بنزوئیک 2/0 % به 100 میلی لیتر برسانید . یک میلی لیتر از این محلول ، حاوی 5/0 میلی گرم لاکتوز است .

روش آزمایش

1- یک میلی لیتر شیر را در یک فلاسک حجمی 100 میلی لیتری ریخته ، یک میلی لیتر محلول استات روی به آن افزوده و با اضافه کردن آب حجم آن را به 100 میلی لیتر برسانید پس از 5 دقیقه آن را صاف کنید .

2- 5/0 میلی لیتر از محلول صاف شده را به یک لوله آزمایش پیرکس منتقل کرده ، 5 میلی لیتر از محلول کاربردی فنیل هیدرازین به آن افزوده و به خوبی به هم بزنید . سپس لوله را به مدت یک ساعت در حمام آب جوش قرار دهید .

3- به همین ترتیب ، یک آزمایش شاهد نیز انجام دهید ، با این تفاوت که به جای 5/0 میلی لیتر از محلول صاف شده ، 5/0 میلی لیتر آب اضافه کنید .

4- محلول درون لوله ها را سرد کرده و دانسیته اپتیک آنها را در طول موج 370 نانو متر بخوانید . دانسیته اپتیک محلول شاهد را از دانسیته اپتیک نمونه کم کنید .

غلظت لاکتوز در محلول استاندارد × تفاضل دانسیته نمونه و شاهد

میلی گرم لاکتوز در میلی لیتر شیر = دانسیته اپتیک محلول استاندارد

3- تعیین کیفیت شیر

1-3- اسیدیته شیر

اسیدیته شیر و فراورده های آن از طریق تیتراسیون و یا اندازه گیری PH تعیین می شود،

عدد اسیدیته می تواند تازگی یا کهنگی شیر کیفیت جابه جایی نگهداری آن و همچنین میزان باکتری های موجود در آن را به طور تقریبی نشان دهد . اسیدیته شیر تازه برابر با 13/0 – 18/0 بر حسب در صد اسید لاکتیک است . شیر تازه حاوی اسید لاکتیک نبوده و این اسیدی ته نشان دهنده پروتئین ها و فسفات های موجود در شیر است . در اثر تخمیر میکروبی ، قند موجود در شیر ( لاکتوز ) تبدیل به اسید لاکتیک شده و اسیدیته شیر را افزایش می دهد .

مواد شیمیایی

1- هیدروکسید سدیم 1/0 نرمال : 001/4 گرم هیدروکسید سدیم را در آب مقطر حل کرده و حجم آ ن را با افزودن آب ، به 1000 میلی لیتر برسانید

2- فنل فتالئین 1% : یک گرم فنل را در الکل اتیلیک 95 % حل کرده و حجم آن را با افزودن الکل ، به 100 میلی لیتر برسانید .

روش آزمایش

1- 18 گرم شیر را با پیپت مخصوص در یک ارلن مایر ریخته و همین مقدار آب بدون گاز کربنیک به آن بیافزایید

2- پنج تا هشت قطره شناساگر فنل فتالئین به آن افزوده و با هید روکسید سدیم 1% نرمال استاندارد شده تیتر کنید

3- با ظاهر شدن رنگ ارغوانی ، تیتراسیون را متوقف کرده و مقدار هیدروکسید سدیم مصرفی را یادداشت کنید .

اسیدیته شیر را بر حسب در صد اسید لاکتیک محاسبه کنید :

اسیدیته بر حسب در صد اسید لاکتیک= 100×009/0 ×میلی لیتر هیدروکسید سدیم

گرم وزن نمونه

تعیین PH شیر

تعیینΡΗ شیر ، یکی دیگر از راه های اندازه گیری اسیدیته شیر است .Η Ρ شیر تازه بین 5/6 -8/6 است و یا یالا رفتن اسیدیته شیر ، ΡΗ آن کاهش می یابد . برای تعیینΗ Ρ شیر می توان از کاغذ های مخصوص ΡΗ و یا ΡΗ سنج های الکتریکی دارای الکترود مناسب استفاده کرد .

2-3- آزمایش االکل

معمولاً ، افزودن الکل به شیر ترش شده ، موجب انعقاد آن می شود . از این خاصیت می توان برای تعیین کیفیت شیر استفاده کرد . البته عواملی مانند بیماری ورم پستان گاو ، وجود رنین و کلستروم نیز باعث انعقاد شیر می شود

مواد شیمیایی

محلول الکل 75% ( 79 قسمت الکل 95 % و 21 قسمت آب مقطر ) ،

روش آزمایش

1- الکل 75% و شیر مورد آزمایش را با حجم های مساوی در یک لوله آزمایش بریزید .

2- لوله ازمایش را به خوبی تکان دهید ، اگر شیر لخته شد ، جواب آزمایش مثبت است .

3-3- آزمایش جوش

یکی دیگر از آزمایش های کنترل کیفیت شیر ، ازمایش جوش است . شیرهای ترش شده در اثر حرارت لخته می شوند .

روش آزمایش

5 میلی لیتر از شیر مورد آزمایش را در یک لوله آزمایش ریخته و در حمام آب جوش به مدت 5 دقیقه ، حرارت دهید . اگر کیفیت شیر پایین باشد ، منعقد می شود . در غیر این صورت ، شکل ظاهری آن تغییر نمی کند .

4-3- آزمایش احیای متیلن بلو

یکی از آزمایش های تعیین کیفیت شیر که با آن تعداد باکتری های موجود در شیر خام تخمین زده می شود ، آزمایش احیای متیلن بلو است .

اساس این آزمایش مبتنی بر این است که باکتری های موجود در شیر در دمای مناسب به سرعت رشد کرده و اکسیژن محیط را مصرف کنند در اثر مصرف اکسیژن ، حالت شیمیایی محیط تغییر کرده و پتانسیل اکسیداسیون و احیاء پایین می آید . برای تخمین زدن میزان فعالیت باکتری ها ، متیلن بلو ( شناساگر حالت اکسیداسیون و احیا ء ) به شیر افزوده می شود . این شناساگر در ابتدا رنگ آبی دارد . اما پس از مصرف شدن اکسیژن محیط توسط باکتری های موجود در شیر رنگ خود را از دست داده و بی رنگ می شود .

به طور کلی ، طول مدت احیاء با تعداد باکتری های موجود در شیر نسبت عکس دارد . یعنی هر چه تعداد باکتری ها زیاد تر باشد زمان کمتری برای تغییر رنگ متیلن بلو لازم است . برای تسریع رشد باکتری های موجود در شیر و کاهش طول مدت آزمایش ، پس از افزودن شناساگر ، باید نمونه شیر را در دمای کنترل شده قرار داد .

مواد شیمیایی

قرص های تیوسیانا ت متیلن بلو : قرص های استاندارد که هریک حاوی 8/8 میلی گرم رنگ متیلن بلواست .

طرز تهیه محلول رنگ

در یک ارلن مایر 200 میلی لیتر آب مقطر جوشا نده و با یک انبرک استیل ،یک قرص متیلن بلو را درآن حل کنید. قبل از سرد شدن آب،قرص باید کاملأ حل سده باشد.میزان مصرف این محلول 1/0مقدار نمونه (بر حسب میلی لیتر) است. این محلول باید در ظرف شیشه ای تیره رنگ و جای خنک نگهداری شود.

روش آزمایش

1- 10میلی لیتر از شیر خام مورد آزمایش را دریک لوله آزمایش استیریل در داربریزید.

2- یک میلی لیتر محلول تیوسیانات متیلن بلو را به خوبی با آن مخلوط کنید.

3-به عنوان محلول کنترول ،درلوله ازمایش دیگری 10میلی لیتر شیر استیریل ریخته و یک میلی لیتر محلول متیلن بلو را به خوبی با ان مخلوط کنید

4-لوله ها را در حمام آب 35-37 درجه سانتیگراد قرار داده و هر 5 دقیقه یک بار، آن ها رااز نظر تغییر رنگ کنترل کنید . اگر پس از نیم ساعت ،هیچ تغییر رنگی صورت نگرفت،هر یک ساعت یک بار آن ها را کنترل کنید.

نتبجه آزمایش

مدت زمان برای بی رنگ شدن متیلن بلو به عنوان احیای شیر در نظر گرفته می شود. هر چقدر این مدت طولانی تر باشد ،شیر مورد آزمایش از کیفیت بهتری برخور دار است.

جدول زیر درجه بندی کیفی شیر را نشان می دهد:

درجه بندی شیر زمان لازم برای بی رنگ شدن متیلن بلو تعداد تقریبی باکتری ها

در یک میلی لیتر شیر

خوب بیش از 8 ساعت کمتر از 500000

نسبتأ خوب 6-8 ساعت 1000000-4000000

قابل قبول 2-6 ساعت 4000000-20000000

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت رسیک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 345]