دردسر بزرگ بازيافت زباله هاي الكترونيكي همچنان ادامه دارد اين زباله هاي سرگردان

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: دردسر بزرگ بازيافت زباله هاي الكترونيكي همچنان ادامه دارد اين زباله هاي سرگردان
ميثم لطفي

روي كار آمدن نسل جديد فناوري ها باعث شده است تا فناوري هاي قبلي عمر كوتاهي داشته باشند و ظرف مدت كمي تاريخ مصرف آنها تمام شود. در چنين شرايطي خريد يك كامپيوتر شخصي بسيار ارزان تر از ارتقا دادن كامپيوتر قبلي خواهد بود. بايد توجه داشت كه اين شرايط فقط براي ارتقاي كامپيوترها روي نمي دهند و در دنياي تلفن همراه و ديگر ابزارهاي ديجيتالي نيز اين امر وجود دارد. اما در چنين شرايطي بايد توجه داشت، زماني كه يك دستگاه ديجيتالي جديد خريداري مي شود، چه اتفاقي براي دستگاه مستهلك مي افتد. ضايعات الكترونيكي كه برخي از افراد آن را به جنبه سياه دنياي جديد ديجيتالي تشبيه كرده اند، مشكلات زيادي را براي محيط زيست به وجود آورده است.

بازيافت زباله به كمك زندانيان

اين طور كه گفته مي شود، در سال 1997 بيش از 3/2 ميليون ضايعات الكترونيكي در امريكا سوزانده يا در زمين دفن شدند. كارشناسان پس از اين جريان اعلام كردند بيشتر ضايعات الكترونيكي، خانگي يا مربوط به سازمان هاي كوچك است كه به جاي عمليات بازيافت، آنها را مي سوزانند. اين يكي از مهم ترين اتفاقاتي بود كه پس از آن دانشمندان تصميم گرفتند سوزاندن زباله هاي الكترونيكي را براي هميشه كنار بگذارند و به فكر راه هاي بهتري براي بازيافت اين محصولات باشند.

بعضي از كامپيوترهاي امروزي اين قابليت را دارند تا بار ديگر مورد استفاده قرار گيرند. در اين شرايط، وقتي كه كاربر اوليه آن را از رده خارج مي كند، اين كامپيوتر توسط افراد ديگر مورد استفاده قرار مي گيرد كه البته ميزان اين كامپيوترها در سراسر دنيا تنها سه درصد است. اين دسته از كامپيوترها كه سود چنداني ندارند به مدارس يا شركت ها فرستاده مي شوند؛ بعضي از مغازه ها آن را تعمير مي كنند و با قيمت پايين مي فروشند و به شركت سازنده برمي گردند. اين طور كه آمارهاي به جا مانده نشان مي دهد، كارشناسان در سال 1998 توانستند 11 درصد كامپيوترها را بازيافت كنند كه از آن زمان به بعد هر ساله 18 درصد به اين ميزان افزوده شد و در سال 2002 ميلادي تعداد كامپيوترهاي بازيافت شده به 75/12 ميليون عدد رسيده كه اين كامپيوترها شامل اسپيكر، صفحه كليد و مانيتور مي شد. به گفته كارشناسان، براي بازيافت هر قطعه از كامپيوتر 10 تا 30 دلار هزينه مي شود و اين مساله باعث شده است تا شركت ها در بيشتر مواقع تمايل چنداني به انجام اين كار نداشته باشند.

يكي از روش هايي كه امروزه براي بازيافت قطعات الكترونيكي به آن روي آورده اند، كمك گرفتن از زندانيان است. در حال حاضر در زندان هاي امريكا حدود 50 هزار نفر مشغول به بازيافت ضايعات الكترونيكي هستند و به واسطه اين جريان، 350 شغل جديد در زندان ها پديد آمده است.

خطرات ضايعات الكترونيكي

با وجود اينكه ضايعات الكترونيكي حاوي موادي سمي هستند، بسياري از افراد در جريان اين خطرات نيستند و آنها را جدي نمي گيرند. موادي نظير سرب و كادميوم در صفحه مدارات، اكسيد سرب و كادميوم در نمايشگرها، جيوه در صفحات مانيتورهاي تخت، كادميوم در باتري هاي كامپيوتر، پلاستيك ها در كيس هاي كامپيوتر، كابل هاي معمولي و كابل هاي حاوي پلي وينيل كلرايد جهت آزادسازي مس داخل سيم ها و... اكسيدهاي سمي آزاد مي كنند كه هر كدام از آنها به تنهايي مي توانند مشكلات عديده يي را براي افراد به همراه داشته باشند. اين مواد سمي باعث شده است در حال حاضر بازيافت مواد الكترونيكي علاوه بر پيگردهاي قانوني، مشكلات محيط زيستي فراواني را همراه خود داشته باشد. براين اساس سوزاندن يا دفن ضايعات كامپيوتري مشكلات اساسي را از طريق ايجاد آلودگي هاي محيط زيستي به وجود خواهد آورد.

تا سال 1997 متوسط استفاده مفيد از يك كامپيوتر چهار الي شش سال بود كه اين رقم در سال 2005 به دو سال كاهش يافت. سازمان حفاظت محيط زيست امريكا در زمينه بازيافت ضايعات الكترونيكي در اين كشور فعاليت هاي زيادي را انجام داده و نقش مهمي را در اين زمينه ايفا كرده است. بين سال هاي 1997 تا 2004 بيشتر از 315 ميليون كامپيوتر در امريكا غيرقابل استفاده شد كه اين تعداد كامپيوتر از 1/2 ميليارد پوند سرب، دو ميليون پوند آن كادميوم، 400 هزار پوند جيوه و چهار ميليارد پوند پلاستيك تشكيل شده بود. اين طور كه دانشمندان در حال حاضر دريافته اند، ضايعات سمي الكترونيكي شامل 1000 نوع ماده مختلف مي شود كه تاثيرات بسياري از آنها هنوز ناشناخته است و مي تواند انواع بيماري ها و اختلالات جسمي و روحي جديد را براي مردم ايجاد كند. اين طور كه يك بررسي نشان داده است، در امريكا بيش از ساير كشورهاي جهان از كامپيوتر شخصي استفاده مي شود و بر اين اساس، امريكا بزرگ ترين توليدكننده زباله هاي الكترونيكي در دنيا محسوب مي شود. طبق آمارهاي به دست آمده، بيش از 50 درصد خانواده هاي امريكايي داراي كامپيوتر شخصي هستند. در سال 2007 ميلادي به ازاي وارد شدن هر كامپيوتر جديد به بازار، يك كامپيوتر از رده خارج شد و اين مساله نگراني هاي كارشناسان را بيش از پيش افزايش داد.

ضايعات الكترونيكي در كشورهاي مختلف

هند هم اكنون حدود1/38 ميليون كامپيوتر از رده خارج دارد و توليدكنندگان اين كشور سالانه 1050 تن زباله الكترونيكي به آن اضافه مي كنند كه البته اين رقم نسبت به 20 ميليون كامپيوتر غيرقابل استفاده امريكا كمتر است. اين مساله با ورود زباله هاي الكترونيكي از سنگاپور و كره جنوبي به هند پيچيده تر شده است.

كارشناسان محيط زيست در هند هشدار داده اند كه حتي به كارگيري روش هاي اوليه و مقدماتي براي بازيافت ضايعات الكترونيكي براي سلامت انسان و محيط زيست بسيار خطرناك است و بنابراين بايد به صورت جدي از واردات زباله ها و پسماند كامپيوترها به هند جلوگيري شود. برخي قسمت هاي كامپيوترهاي شخصي شامل نمايشگر، چاپگر، صفحه كليد، پردازنده و سيستم به حركت درآورنده فلاپي داراي فلزات قيمتي مانند طلا، نقره و پلاتين هستند كه مواد خطرناك مانند سرب، كادميوم و جيوه نيز در آنها موجود است و بازيافت فلزات گران بهاي ياد شده مي تواند به قيمت گراني براي مردم تمام شود.

اما ايرلندي ها در اين زمينه موفقيت هايي را كسب كرده اند. شركت AirCom كه بزرگ ترين مركز خدمات مخابراتي در ايرلند محسوب مي شود، از ماه اكتبر سال گذشته تاكنون بيش از پنج هزار كامپيوتر شخصي را بازيافت كرده است. درحالي كه در بريتانيا قانون جديدي براي ملزم كردن شركت ها به بازيافت قطعات سخت افزاري خارج از رده در دست تصويب است، كشور ايرلند با پيشگامي در اين زمينه توانسته است قدم هاي موثري را بردارد. براساس قانون در دست تصويب بريتانيا كه به WEEE معروف شده، شركت ها موظف هستند تجهيزات الكترونيكي خارج از رده نظير كامپيوترها را منهدم كنند كه در غير اين صورت با مجازات هاي سنگيني روبه رو خواهند شد. در ماه جولاي كميسيون اروپا، بريتانيا و شماري ديگر از اعضاي اتحاديه اروپا را تهديد كرد كه به دليل تعلل در اجراي قانون بازيافت الكترونيكي با آنها برخورد مي كند.

اما محققان چيني به روش جديدي براي بازيافت مواد مفيد از بوردهاي الكترونيكي كامپيوترها، تلفن هاي همراه و ساير تجهيزات الكترونيكي از رده خارج دست يافته اند كه با استفاده از آن مواد سمي موجود در اين بوردها وارد محيط زيست نمي شود. بوردهاي الكترونيكي معمولاً داراي يك صفحه تخت از جنس مواد عايقي نظير «فايبرگلاس» و «رزين» تشكيل شده اند كه مدارهاي الكترونيكي و قطعات الكترونيكي از قبيل خازن، مقاومت، و تراشه ها روي اين صفحات نصب شده است. آمارها نشان مي دهد، تعداد بوردهاي الكترونيكي توليد شده در جهان سالانه 9 درصد افزايش مي يابد و تنها دو كشور چين و تايوان در مجموع سالانه 200 ميليون متر مربع از اين بوردهاي الكترونيكي توليد مي كنند. در حال حاضر تنها درصد كوچكي از بوردهاي الكترونيكي از رده خارج شده بازيافت مي شوند و همين درصد كوچك نيز معمولاً در كوره هاي ذوب مس ريخته مي شوند كه اين كوره ها گازهاي سمي را در جو منتشر مي كنند. بوردهاي الكترونيكي كه به مراكز بازيافت منتقل نمي شوند، معمولاً دور انداخته مي شوند كه اين امر سبب نشت مواد سمي از قبيل فلزات سنگين و «ديوكسين»ها از آنها و انتشار اين مواد در زمين، منابع زيرزميني آب و نيز جو مي شود. هم اكنون محققان دانشگاه «جيائو تانگ» در شانگهاي به روش جديدي براي بازيافت قطعات الكترونيكي دست يافته اند كه شامل پودر كردن بوردهاي الكترونيكي و سپس جدا كردن مواد فلزي از غيرفلزي با استفاده از يك ميدان مغناطيسي با ولتاژ بالا مي شود. در مرحله آخر مواد فلزي با تقطير شدن در محيط خلاء جدا مي شوند و مواد غير فلزي به صورت قالب هايي كوچك به دست مي آيند. «درك فري» محقق علم مواد و بازيافت دانشگاه كمبريج در انگليس، روش معرفي شده توسط محققان چيني براي بازيافت مواد از بوردهاي الكترونيكي را باارزش خواند و اعلام كرد شركت هاي توليدكننده تجهيزات الكترونيكي مي توانند اين روش را براي دستيابي به مواد اوليه مورد نياز خود به كار بگيرند.

دلالان زباله هاي الكترونيكي

درحالي كه ارقام دقيقي از ميزان ارسال وسايل الكترونيكي بازيافتي از امريكا به ساير كشورها وجود ندارد، كارشناسان تخمين مي زنند 50 تا 80 درصد از 300 تا 400 هزار تن وسايل الكترونيكي كه هر سال براي بازيافت در امريكا جمع مي شوند، به خارج از اين كشور ارسال مي شوند. كارگران در كشورهايي مانند چين، هند و نيجريه از چكش، مشعل گازي و دستان برهنه خود براي استخراج فلز، شيشه و ساير مواد قابل بازيافت استفاده مي كنند و خود و محيط زيست را در معرض مخلوطي از مواد شيميايي سمي قرار مي دهند. «جان بكياريس» مدير شركت HMR USA كه زباله هاي الكترونيكي را در امريكا جمع آوري و آنها را به ديگر كشورها ارسال مي كند، مي گويد؛ «امروزه تعداد مراكز امريكايي صادركننده زباله هاي الكترونيكي بسيار افزايش يافته است.» بر اساس گزارش جديد منتشر شده از سوي بانك اطلاعاتي «سازمان حفاظت از محيط زيست امريكا»، بيش از دو ميليون تن وسايل الكترونيكي كهنه يي كه هر سال توسط مردم امريكا دور انداخته مي شود، از گورستان هاي زباله امريكا سر درمي آورد. اما شمار روزافزوني از ايالت ها در حال ممنوع اعلام كردن ارسال اين زباله ها به گورستان زباله هستند كه اين كار مي تواند زباله هاي بيشتري را به جريان بازيافت هدايت كند و به صادرات دامن زند. بسياري از دلالان ادعا مي كنند كه آنها تنها در حال صادر كردن تجهيزات مستعمل براي مصرف دوباره در كشورهاي فقير هستند.

زباله هاي الكترونيكي در ايران

قانون بازيافت زباله هاي الكترونيكي، 4 كيلوگرم بازيافت به ازاي هر نفر را الزامي مي داند. به موجب اين قانون، توليدكنندگان موظفند بودجه طرح هاي بازيافت را تامين كنند و خرده فروشان خدمات بازپس گيري را در اختيار مشتريان قرار دهند .

طبق آمارهاي منتشر شده از سوي كميسيون سخت افزار نظام صنفي رايانه يي، در ايران بيش از چهار ميليون كامپيوتر غيرقابل استفاده وجود دارد و اين در حالي است كه سازمان بازيافت و سازمان محيط زيست هنوز برنامه يي براي جمع آوري و بازيافت زباله هاي الكترونيكي ندارند. رضا عبدالله زاده كارشناس سازمان بازيافت در مورد طرح هاي اين سازمان براي جمع آوري زباله هاي الكترونيكي در كنار زباله هاي خانگي مي گويد؛ «همان طور كه مي دانيد از زباله هاي الكترونيكي به عنوان زباله هاي خطرناك ياد مي شود بنابراين به اين راحتي نمي توان در كنار زباله هاي خانگي ما دست به جمع آوري زباله هاي الكترونيكي بزنيم. در حال حاضر برنامه مدوني براي زباله هاي الكترونيكي وجود ندارد، ولي در كميته بازيافت پسماند در حال برنامه ريزي هستيم.» وي در ادامه تصريح مي كند در حال حاضر اقدام به مطالعات و نظرسنجي هايي در اين زمينه كرده ايم و با برنامه ريزي هاي انجام شده اميدواريم كه بتوانيم از سال آينده طرح جمع آوري زباله هاي الكترونيكي را نيز در كنار زباله هاي معمولي انجام دهيم. همچنين مجموعه فعاليت هايي كه ما انجام مي دهيم هم مي تواند ارزش زيست محيطي و هم ارزش اقتصادي بالايي داشته باشد.»
چهارشنبه 23 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 347]