نگاهي به درون كومه شاهسون

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نگاهي به درون كومه شاهسون

سرمايه: استان اردبيل از ايل ها و عشاير متعددي برخوردار است كه مهم ترين و منسجم ترين آنها ايل هاي شاهسون و ارسباران هستند كه در مناطق گوناگون اين استان پراكنده شده اند. ايل شاهسون از مهم ترين و معروف ترين ايل هاي استان هاي اردبيل و آذربايجان شرقي به شمار مي رود كه داراي پيشينه تاريخي زيادي بوده و از ويژگي هاي خاص اجتماعي- فرهنگي برخوردار است. اعضاي اين ايل دامدار هستند و از مراتع سرسبز كوه هاي خطه اردبيل استفاده مي كنند. عشاير ارسباران نيز در نواحي كوهستاني به سر مي برند و قلمرو عمده آنها بخش باختري دشت مغان است. عشاير خلخال در نواحي كوهستاني و جنگلي شهرستان خلخال زندگي مي كنند.

منطقه تابستاني (ييلاقي) شاهسون ها را ارتفاعات اهر، مشگين شهر و اطراف آن تشكيل مي دهد و منطقه قشلاقي آنها را بخش هاي خاوري جلگه كم عمق مغان (كه حدود 150 كيلومتر از منطقه سردسير فاصله دارد و نزديك رود ارس است) تشكيل داده است. منطقه ييلاق و قشلاق طايفه هاي شاهسون كاملاً مشخص است. هنگام كوچ ابتدا از قيشلاخ (گويش محلي قشلاق) يا منطقه زمستاني به يازلاخ يا منطقه بهاره و سپس به ييلاخ (گويش محلي ييلاق) منطقه تابستاني مي روند. در مراجعت پيش از استقرار در قشلاق، در محلي پاييزه كه همان اردوگاه هاي پيرامون قشلاق هستند، توقف مي كنند. جايگاه تابستاني شاهسون ها شامل چهار تا پنج آلاچيق است كه در حد فاصل 100 متري در چراگاه برپا مي شود.
قدمت تاريخي شاهسون ها سبب شده آداب و رسوم و شيوه هاي معيشت آنها براي افراد عادي جذاب و ديدني باشد، چنان كه بازديد از زندگي عشاير شاهسون يكي از پرطرفدارترين برنامه هاي گردشگري ناحيه آذربايجان شرقي و اردبيل به شمار مي آيد. ايل شاهسون از طايفه، تيره، كويك و هر كويك از چند اوبه و اوبه ها از تعدادي خانواده تشكيل شده است. در راس هر طايفه ايل بيگي از سوي دولت مركزي براي حفظ نظم و وصول ماليات انتخاب مي شد ولي اداره طايفه برعهده بيگ بوده كه از طرف ايل بيگي گمارده مي شد. ايل شاهسون در استان هاي اردبيل و آذربايجان شرقي زندگي مي كنند و برخي از آنها طي ساليان گذشته يكجانشين شده اند. شاهسون ها از سجاياي اخلاقي خوبي برخوردار هستند و در تيراندازي و شكار و ميهن پرستي شهرت دارند. آنها به زبان آذري صحبت مي كنند و شيعه مذهب هستند. برپايي جشن ها و آيين هاي اسلامي و ايراني از مهم ترين آداب و رسوم آنها به شمار مي آيد كه به شكل هاي خاصي و با رعايت اصول ايل انجام مي شود و براي گردشگران بسيار جذاب، ديدني و شنيدني است.
شاهسون ها جشن هاي خود را در ميدان برگزار مي كنند و در عيد هاي مذهبي از جمله عيد قربان و عيد فطر پس از نماز عيد به ديد و بازديد يكديگر مي روند. مراسم و آداب ازدواج در ميان اين ايل از اهميت زيادي برخوردار است. وقتي پسري خواهان دختري است دو نفر از ريش سفيدان ايل را به چادر پدر دختر مي فرستد و آنها در صورت توافق عهد و پيمان مي بندند و خيلي به آن اهميت مي دهند. پس از خواستگاري، خانواده داماد براي عروس هدايايي از قبيل روسري، گردنبند، آينه، پارچه و شيريني مي برند. چند روزمانده به تاريخ عروسي از مهمانان دعوت به شركت در مراسم مي شود. مهمانان هدايايي به همراه مي آورند و به محض نزديك شدن مهمانان داماد و همراهان وي به اتفاق نوازندگان سازهاي محلي به استقبال آنها مي روند. مهمانان شام را در چادر خانواده داماد مي خورند و مبلغي به آشپز و آبدارچي هديه مي كنند. اين مراسم چند روز ادامه دارد و در روز آخر مهمانان به خانه عروس رفته و عروس را همراه خود به چادر داماد مي آورند. زماني كه عروس قصد خروج از منزل پدر را دارد، يكي از افراد خانواده او كمربند زيباي طلايي به كمر او مي بندد، سپس عروس با آينه و جهيزيه خود به سمت خانه داماد حركت مي كند. هنگامي كه عروس به چادر داماد نزديك شد، داماد سيب سرخ يا دسته گلي به طرف او پرتاب مي كند كه در اين موقع سواركاران هر يك به نوبه خود به نمايش هاي محلي مي پردازند. لباس هاي محلي ايل شاهسون يكي از مهم ترين جاذبه هاي فرهنگي اين ايل به شمار مي آيد. مردان ايل شاهسون پوشاك اختصاصي ندارند، كت و شلوار و كلاه آنان معروف به كپي يا كلاه ترك داري كه نظير كلاه مردان گيلان است، تشكيل دهنده پوشاك مردان شاهسوني است.
لباس بانوان ايل شاهسون هر يك يادآور گوشه اي از پوشش مردم ساير مناطق ايران زمين است. روسري بانوان را چارقد گلداري تشكيل مي دهد كه با يك كلافي بسته مي شود. پيراهن زنان ايل شاهسون از رنگ هاي متنوع و شاد تشكيل شده و بلند است. تنبان، شليته اي است كه مي پوشند و شبيه تنبان هاي بانوان گيلان، بختياري و قشقايي است. جليقه زنان شاهسون را پارچه هاي دوخته شده بدون آستين تشكيل مي دهد كه روي آنها سكه هاي طلا و نقره دوخته شده است و تعداد سكه ها نشان دهنده ميزان ثروت خانواده است. شاهسون ها در چادرهاي نيم كره اي شكلي زندگي مي كنند كه آنها را آلاچيق و برخي را كومه مي نامند. كومه معمولاً از آلاچيق كوچك تر است و از جنس خشن بافته مي شود ولي آلاچيق با ظرافت و مهارت بافته مي شود و دوام آنها از كومه بيشتر است. فضاي داخلي كومه ها به طور معمول پنج متر است. آلاچيق اصلي عموماً از نمد سفيد و با ظرافت است اين نمدها با طرح هاي رنگي در جلو و طرفين تزئين يافته و سر در ورودي ها منگوله هايي آويزان است. نمدهاي اين چادر به علت باران و گرد و خاك و دود داخل به تدريج قهوه اي و سرانجام سياه مي شوند. چاتما نيز نوع ديگري از چادرهاي عشاير شاهسون است كه در توقفگاه هاي موقت برپا مي شود.
كوچ نشينان ارسباران در منطقه زيباي ارسباران در ناحيه كوهستاني و جلگه اي به سر مي برند و قلمرو عمده آنها در بخش باختري دشت مغان پيرامون شهرستان اهر است. نام اين ايل از منطقه سكونت آنها بين سرزمين ارسباران و قره داغ گرفته شده است. سابقه تاريخي اين ايل نيز شباهت زيادي به تاريخ شاهسون ها دارد. منطقه تابستاني ييلاقي ايل ارسباران را كوه هاي اطراف ارسباران و سبلان تشكيل مي دهد. منطقه زمستاني (قشلاقي) ايل ارسباران را نيز جنوب دشت مغان و اطراف رود قره سو و كنار رود ارس در منطقه خداآفرين تشكيل مي دهد. كوچ نشينان ارسباران همانند شاهسون ها از طايفه، تيره، كويك، اوبه و خانواده تشكيل شده است. جشن ها و آيين هاي اين ايل شباهت بسيار زيادي به مراسم ها و آيين هاي ايل شاهسون دارد.
به طور كلي شيوه معيشت، لباس ها، موسيقي، جشن ها و آداب و رسوم خاص عشاير اردبيل و آذربايجان شرقي سبب شده بازديد از زندگي عشاير شاهسون و ارسباران در آذربايجان شرقي يكي از مهم ترين و جذاب ترين برنامه هاي گردشگران اين خطه به شمار آيد.
دوشنبه 21 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 280]