دانش - از چاله به چاه

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: دانش - از چاله به چاه
دانش - از چاله به چاه

كيوان فيض‌اللهي:شايعات چند روز اخير در باره ماموريت فضاپيماي فنيكس در مريخ كار را به جايي رساند كه ناسا مجبور شد به خاطر جلوگيري از اين روند دست به اقدام عجولانه‌اي بزند و برخي جزئيات نتايج اين ماموريت را در كنفرانسي خبري فاش كند. دانشمندان ماموريت فنيكس اعلام كردند «فضاپيماي سطح‌نشين فنيكس در دو نمونه از خاك مريخ نشانه‌هايي از يك ماده شيميايي موسوم به پركلرات را يافت.» اعلام اين خبر از سوي محققان ناسا در كنفرانس خبري روز سه شنبه گذشته باعث شد تا پرسش‌هاي بسياري درباره وضعيت زمين‌شيمي مريخ و به ويژه جريان آب درسياره سرخ مطرح شود. اما محققان ناسا اعلام كردند كه اين يافته به احتمال فراوان ارتباط چنداني با اين پرسش كليدي كه مريخ مي‌تواند ميزبان حيات باشد يا نه، نخواهد داشت. پركلرات كه تركيبي است از يك اتم كلر و چهار اتم اكسيژن، از اكسيدان‌ها به شمار مي‌رود؛ گروهي از تركيبات شيميايي كه مي‌توانند مولكول‌هاي آلي را بشكنند و تجزيه كنند. اما گروه شيميدانان ماموريت فنيكس بر اين باورند كه پركلرات ماده‌اي نسبتا بي‌اثر و خنثي است و بنابراين نمي‌تواند اثر قابل توجهي در قابليت سكونت اين سياره داشته باشد. به گفته پيتر اسميت (P. Smith)، محقق ارشد گروه فنيكس از دانشگاه آريزونا «اين ماده به خودي خود نه براي حيات خوب است نه بد. پركلرات تركيب شيميايي پايداري به شمار مي‌رود كه منعي براي حيات در مريخ نخواهد بود. در واقع اين ماده را مي‌توان يك منبع انرژي بالقوه نيز دانست.» اسميت در ادامه خاطرنشان كرد براي مثال در صحراي آتاكاما در شيلي، منطقه لم يزرعي كه شرايط آن اغلب با مريخ مقايسه مي‌شود، پركلرات وجود دارد و اين ناحيه ميزبان ميكروب‌هايي است كه مي‌توانند با استفاده از انرژي فراهم شده توسط اين ماده شيميايي به حيات شان ادامه دهند. روي زمين، پركلرات در اتمسفر و بر اثر واكنش نور خورشيد با ذرات و غبار معلق در هوا تشكيل مي‌شود. سم كونيوز(S. Kounaves)، سرپرست گروه شيمي مرطوب فنيكس از دانشگاه تافتس در بوستون در اين باره مي‌گويد «با توجه به اينكه اين ماده مي‌تواند از طريق آب جابجا شود، بررسي چگونگي توزيع آن در مريخ مي‌تواند از نشانه‌هايي از چگونگي جريان احتمالي آب در سطح اين سياره در گذشته، پرده‌بردارد.»
نشانه‌هاي اخير پركلرات در دو نمونه‌اي از خاك مريخ كشف شدند كه بازوي روبوتيك فنيكس توانست آنها را به سلامت به محفظه دستگاه آناليزور ميكروسكوپي، الكتروشيميايي و رسانايي (MECA) فضاپيما برساند. اما با اين حال ديگر تجهيزات نصب شده روي فنيكس موسوم به آناليزور گازي و حرارتي (TEGA) كه به تازگي توانسته بود در يك نمونه از خاك مريخ مقادير ناچيزي از آب منجمد را بيابد، هيچ اثري از پركلرات پيدا نكرد. البته TEGA در نخستين نمونه خاك بررسي شده در اين دستگاه نشانه‌هايي حاكي از وجود احتمالي اين ماده را يافته بود. در واقع اين دستگاه نمونه خاك مريخ را در معرض حرارت قرار داد، مقاديري اكسيژن شناسايي كرد كه مي‌توانست دليلي بر وجود پركلرات باشد. اما زماني كه گروه دانشمندان ماموريت فنيكس خواستند با گشتن به دنبال كلر در نمونه دوم كه حاوي آب منجمد بود اين احتمال را بسنجند، هيچ ردي از كلر پيدا نشد. ويليام بوينتن (W. Boynton) از دانشگاه آريزونا در اين باره مي‌گويد «شايد ما با نوعي پركلرات طرف باشيم كه از خود كلر متصاعد نمي‌كند و به همين علت در آزمايش دستگاه TEGA چيزي تشخيص داده نشد.» بر اين اساس دستگاه MECA شايد بتواند انواع متفاوتي از پركلرات‌ها را در خاك مريخ شناسايي كند كه خواص منحصر به فردي داشته باشند. در اين صورت مي‌توان به كشف نشانه‌هايي از شرايط گذشته و حال حاكم بر سياره سرخ اميدوار بود. دستگاه MECA هنوز دو محفظه ديگر براي انجام آزمايش‌هاي شيمي مرطوب دارد و اعضاي ماموريت در فرصت باقي مانده از آنها براي يافتن پركلرات‌ها و همچنين تركيبات ديگر استفاده خواهند كرد. دستگاه TEGA نيز قابليت انجام چند آزمايش ديگر را خواهد داشت.
اگر نشانه‌هاي پركلرات در محلي دورتر از محل فرود فنيكس در دشت‌هاي شمالي مريخ پيدا شده باشد، مي‌توان آن را بهانه خوبي براي بررسي اتمسفر مريخ، جايي كه اين تركيب احتمالا در آن شكل گرفته است، در نظر گرفت. به گفته مايكل هكت (M. Hecht)، سرپرست دستگاه MECA از آزمايشگاه پيشرانش جت ناسا «اين مسئله مي‌تواند سوژه بسيار مناسبي براي تحقيقات بسيار طولاني مدت دانشجويان در مقاطع تكميلي باشد.» اما گروهي ديگر نيز سرگرم بررسي اين احتمال هستند كه با توجه به وجود پركلرات در سوخت راكت آيا ممكن است وجود پركلرات در خاك مريخ ناشي از آلودگي ايجاد شده توسط سطح‌نشين فنيكس باشد يا نه. در واقع آخرين مرحله فرود فنيكس بر مريخ به عهده راكت‌هاي Delta II بود كه پركلرات در سوخت اين راكت‌ها نيز وجود داشت. با اين حال اسميت ايجاد چنين آلودگي‌اي از جانب فنيكس را بسيار پايين ارزيابي مي‌كند. كنفرانس مطبوعاتي سه شنبه گذشته كه با شتاب فراوان از جانب ناسا برگزار شد، بيشتر در پاسخ به هجوم خيل شايعات بود تا ارائه نتايج تحقيقات. دواين براون (D. Brown)، سخنگوي ناسا در اين باره مي‌گويد «در واقع دانشمندان ماموريت فنيكس مجبور به ارائه نتايجي شدند كه صادقانه بگويم، آن‌طور كه دلخواه شان باشد از فيلترهاي بازنگري و ارزيابي عبور نكرده‌اند.»
New Scientist, Aug. 06, 2008
دوشنبه 21 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 68]