روان‌شناسي پول

واضح آرشیو وب فارسی:سایت رسیک: آيا تا به حال در مورد روان‌شناسي پول مطلبي خوانده‌ايد؟ آيا اين سؤالا‌ت براي شما مطرح بوده است:

آيا پول باعث خوشحالي مردم مي‌شود؟ در چه مواقعي آنان در مقابل پول رفتارهاي شگفت‌آور نشان مي‌دهند؟ چرا برخي پول را به تمامي مي‌بخشند؟ و چرا در بسياري موارد پول، اين گنجينه و دارايي ارزشمند، اغلب به هيچ نمي‌ارزد؟ و ...

پول، موضوع فراموش شده:

روان‌شناسان به بررسي زنجيرة شگفت‌آور رفتارها و سعي و تلاش‌هاي انسان علاقمند هستند. روان‌شناسي پول از موضوع‌هاي عمده و فراموش‌شدة روان‌شناسي و در ضمن از بهترين موضوع‌هاي علوم رفتاري است. به هر كتاب روان‌شناسي كه نگاه كنيد، بعيد است واژة پول در نماية موضوعي آن به چشم بخورد.

چرا روان‌شناسان از بررسي پول غفلت مي‌ورزند؟ دربارة ماهيت، معنا، و عملكرد هديه‌ها مقاله‌هاي سودمندي از ديدگاه انسان‌شناسي وجود دارد. همچنين، مقاله‌هاي مهم و گيرايي از ديدگاه جامعه‌شناسي در زمينة رفتار افراد ثروتمند و فقير و پيامدهاي اجتماعي حاصل از فاصلة طبقاتي بين آنها موجود است. جامعه‌شناسان نيز به بررسي نحوة پس‌انداز يا خرج كردن پول در طبقات مختلف اجتماعي و همچنين اثر محروميت نسبي حاصل از مقايسة آنان با يكديگر علاقمند هستند.

اگرچه همة روان‌شناسان از بررسي موضوع پول غفلت نورزيده‌اند. فرويد توجه همة ما را به نمادهاي ناخودآگاه دربارة پول جلب مي‌كند، كه رفتارهاي پولي غيرعقلاني و غيرطبيعي ما از آن ناشي مي‌شود. رفتارگرايان منشأ رفتارهاي پولي و دليل دوام آن رفتارها را توضيح داده‌اند. روان‌شناسان شناخت‌گرا نشان داده‌اند كه چگونه در زمينة پول، حواس، حافظه و پردازش اطلاعات، دچار خطاهايي مي‌شوند. برخي از روان‌شناسان باليني به بررسي آسيب‌شناسي پول يعني رفتارهايي مانند تمايل شديد به قمار، ولخرجي يا خسّت ورزيدن علاقمند هستند. روان‌شناسان رشد، زمان و چگونگي آشنايي كودكان با مسائل اقتصادي و چگونگي درك آنان از مفهوم پول را مدّنظر قرار داده‌اند. در دهة اخير، روان‌شناسان اقتصادي نيز به جنبه‌هاي مختلف استفاده از پول، دلايل پس‌انداز كردن مردم، و اجتناب و طفره از پرداخت ماليات، نگاهي همه‌جانبه انداخته‌اند.

با اين وجود، هنوز اين حقيقت كه از موضوع روان‌شناسي پول غفلت شده، بر جاي خود باقي است، كه دلايل مختلفي مي‌تواند داشته باشد. پول همچنان به‌صورت تابو باقي مانده است، در حالي‌كه در بسياري از كشورهاي غربي، موضوعي همچون مسائل جنسي و مرگ از فهرست موضوع‌هاي اجتماعي ـ پژوهشي كه تابو هستند، حذف شده، پول همچنان موضوعي است كه بحث و مذاكره دربارة آن دور از ادب به نظر مي‌رسد.

روان‌شناسان، مانند اقتصاددانان، رفتارهاي پولي را تا حدودي عقلاني و يا آن را فراتر از "حيطة توجه" خود مي‌دانند. شايد هم در مقايسه با موضوع‌هاي مهم ديگري مانند درك آناتومي مغز و علل اسكيزوفرني، موضوع پول اهميت چنداني نداشته باشد. اقتصاددانان دربارة موضوع پول مطالب بسياري براي گفتن دارند، اما براي حيطة بررسي رفتار انسان اين مطالب بسيار اندك است. اقتصاددانان و همچنين روان‌شناسان، متوجه غيرعقلاني بودن رفتارهاي پولي روزمرة انسان شده‌اند، ولي آن را حاشا مي‌كنند.

كتاب‌هاي متعددي با عنوان روان‌شناسي پول به بازار عرضه شده است كه به نظر مي‌رسد بيشتر "رازهاي" چگونه پولدار شدن را نشان مي‌دهند، هرچند آن‌چه كه ناگفته باقي‌مانده انگيزة نوشتن چنين كتاب‌هايي است!

روان‌شناسي پول:

رؤياي ثروتمند شدن همه‌جا متداول است. در بسياري از فرهنگ‌ها، افسانه‌هاي پريان، و داستان‌هاي محلي و معروفي دربارة ثروت وجود دارد. رؤياي پول‌دار شدن مضمون‌هاي مختلفي دارد. نخست اين‌كه پول امنيت مي‌آورد، و ديگر اين‌كه آزادي مي‌آورد. پول مي‌تواند موفقيت صاحب آن را به رخ بكشد، همچنين موفقيت كساني را جبران كند كه در گذشته به نوعي تحقير، طرد و يا كوچك شده‌اند. مطلب ديگر اين است كه ثروت، افراد ناتوان را قدرتمند و دوست‌داشتني مي‌كند. ثروت معجون مبادلاتي عظيمي است و قدرتي چون نوشدارو دارد. از اين روست كه آرزوي كسب ثروت و رفتارهاي افراطي براي دستيابي به ثروت بيكران، در همگان ديده مي‌شود.

اين نيروي شگفت‌انگيز نهفته در پول است كه انگيزه‌اي بسيار قوي براي جستجوي آن ايجاد مي‌كند. جستجوگران طلا، جويندگان شانس و اقبال، نابغه‌هاي امور مالي، سارقان حرفه‌اي، برندگان شرط‌بندي‌ها، و ستارگان سينما اغلب نمونه‌هايي هستند از آنچه كه پول مي‌تواند انجام دهد.

در طيّ اين قرن مهاجرت انبوه مردم از كشورهاي در حال توسعه به كشورهاي توسعه‌يافته و يا از حومه و روستا به شهرهاي مختلف رواج يافته است. همة آنان رؤياي يك زندگي جديد با كسب پول بيشتر را در سر دارند، بدون اين‌كه پيوند فاميلي و خانوادگي مشتركي با يكديگر داشته باشند، فقط به صرف جمع‌آوري پول، در كنار يكديگر قرار مي‌گيرند و درنهايت شبكه‌ها و كانال‌هاي ارتباطي پرآوازه‌اي، براساس روابط تجاري شكل مي‌گيرد.

به‌نظر مي‌رسد در مقاطع مختلف تاريخ، كسب و جستجوي پول به‌صورت آشكار و افتخارآميز و بي‌رحمانه و نيز به هر قيمتي، به اشكال گوناگون جريان داشته است. در طول دهه‌هاي ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ كسب پول و صحبت دربارة خواستن آن از نظر اجتماعي كاملاً مقبول و حتّي مطلوب بود. همچنين صحبت از طمع، قدرت و "قمار براي پول"، پذيرفتني بود. اما لاف زدن زماني تحقق مي‌يافت و ضمانت اجرايي داشت، كه بازار بورس پررونق و اقتصاد شكوفا بود. پس از ورشكستگي‌هاي متعدد در اين قرن، صحبت بي‌پرده از پول زشت، بي‌ربط، و نيز به‌معناي فقدان وجدان اجتماعي بود. وضعيت خاص اقتصاد ملّي، باعث خودداري مردم از جستجوي موفقيت‌هاي شخصي اقتصادي نشد، ولي ناگزير بر آن تأثير گذاشت.

پول به‌خودي‌خود فاقد قدرت است، اما زماني كه با معاني ويژه‌اي همراه مي‌شود، لبريز از نيرويي خاص مي‌شود. روان‌شناسان به رفتارهايي علاقمند هستند كه در رويارويي با پول رخ مي‌دهند، دليل رفتارهاي مردم در مقابل پول چيست و پول چه تأثيري در روابط انسان‌ها مي‌گذارد.

هيچ "نظرية" جامع روان‌شناختي در زمينة پول وجود ندارد، اگرچه عرف و الگوهاي روان‌شناختي گوناگوني در روان‌شناسي پول كاربرد داشته است كه نظريه‌هاي روانكاوي، نظرية رشد پياژه، نظرية يادگيري رفتارگرايان و به تازگي نظريه‌هاي جالب روان‌شناسان اقتصادي را شامل مي‌شود. پژوهش‌هاي رفتارگرايان حاكي از اين است كه چگونه پول مي‌تواند يك تقويت‌كنندة شرطي باشد، كه در اين صورت به شي‌ء باارزش و معني‌داري تبديل مي‌شود. پژوهش‌هايي كه در اين زمينه بر روي انواع حيوانات (از قبيل موش، شمپانزه و گربه) شده است نشان مي‌دهد كه، آنها بعد از انجام دادن حركتي مشخص، ژتوني (مانند ميلة فلزي، توپ آهني و كارت) دريافت مي‌كنند، كه مي‌تواند مانند پول با اشياي مطلوب ديگري مثل غذا تعويض شود. از اين‌رو، پول ارزشمند است، زيرا با اشياي مطلوب و گوناگون ديگر قابل معاوضه و همراه است.

به همان ميزانِ مطالعات انجام شده دربارة حيوانات، مقاله‌هاي بسياري نيز در زمينة "اقتصاد ژتوني" موجود است، كه از كاربرد مؤثر نظرية پولي رفتارگرايان در درمان بيماران رواني (به‌ويژه، اسكيزوفرني)، نوجوانان پريشان و مجرمان حكايت دارد. اقتصاد ژتوني سيستم اقتصادي جامعي است كه به مشتري / بيمار براي اجراي (اجباري) رفتار مناسب (سازگاري با اجتماع، كار كردن) پرداخت مي‌شود (يعني شرطي مي‌شوند)، از اين‌رو، مي‌توانند بسياري از كالاهاي مورد علاقة خود مانند غذا، سرگرمي و سيگار را بخرند. بنابراين، كالاهاي تجملي (درواقع ضروريان) بايد به دست آيد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت رسیک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 62]