آشنايي با تاريخچه كتابخانه ملي (1316-)

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: آشنايي با تاريخچه كتابخانه ملي (1316-)

كتابخانه- همشهري آنلاين:
كتابخانه ملي سوم شهريور سال 1316 در ساختماني در جنب موزه ايران باستان رسما افتتاح شد.

تـاريخچـه تشكيـل مجمـوعه كتابخانه بـه آغاز دهـه 1240 بـازمي گردد. 12 سال پس از تاسيس مدرسه دارالفنون در تهران در سال 1243 كتابخانه كوچكي در آن مدرسه تشكيل شد كه بعدها هسته اوليه مجموعه كتابخانه ملّي ايـران به حساب آمد.

در سال 1316 انجمن معارف، كتابخانه ملي معارف را با مجموعه‌اي كه با كوشش فراوان گردآوري كرده بود، در جنب مدرسه دارالفنون، تأسيس كرد. واژه ملّي بـه كـار رفتـه، به اين معني بـود كـه اين كتابخانه هيچ گونه وابستگي به دولت ندارد. از اين رو، نبايد كتابخانه ملي معارف را سلف كتابخانه ملـي ايـران دانست.

در اواخر سال 1313 مهدي بياني كـه به رياست كتابخانه عمومي معارف منصوب شـده بـود، تأسيس كتابخانه ملّي ايران را بـه علي اصغر حكمت، وزيـر معـارف، پيشنهاد كرد وموافقت وي را جلب كرد. در قسمت شمالي ساختمان موزه ايران باستان (ميدان مشق، نبش خيابان امام‌خميني و سي‌تير كنوني) قطعه زميني وجود داشت به مساحت حدود 3500 متر مربع كه در سال 1315علي اصغر حكمت از رضا شاه اجازه خـواسـت تا در اين زمين كتابخانه‌اي تخصصي براي موزه ايران باستان ساخته شود و به نام ابوالقاسم فردوسي، كتابخانه فردوسي نام گذاري شود.

با درخواست حكمت موافقت شد و از آندره گدار، باستان‌شناس و معمار فرانسوي، كـه نقشـه موزه ايران باستان را تهيه كرده بود خواسته شد تا نقشه‌اي براي كتابخانه ارائـه دهد تا سبك دو ساختمان بسيار به هم شبيه شـود.

در خرداد 1316مجموعاً 13712 نسخـه چاپي و خطي – در چند نوبـت – بـه كتابخانه تحويل داده شد. مجمـوعـه ديگـري كـه در زمـان افتتـاح بـه كتـابخـانـه ملـي منتقـل شد، حدود 5000 جلد كتاب به زبان‌هاي روسي، فـرانسـوي و آلماني متعلق به كتابخانه بانك استقراضي شوروي بود. پس از انقـلاب اُكتبـر 1917 كتاب‌هاي بانك استقراضي در اختيار كتابخانه ملّي قرارگرفت.

بـا تلاش مهدي بياني مجموعه كتابخانه عمومي معـارف كه به 30هزار نسخه خطـي و چـاپـي مـي‌رسيـد بـه ساختمان جديد- جنب مـوزه ايـران باستان- منتقـل و با نام كتابخانه ملي ايران در سوم شهريورسال 1316 افتتاح شد.

نمايي از ساختمان قديمي كتابخانه ملي

زيـربنـاي نخستيـن سـاختمـان كتابخانه ملّـي ايران 550 متر در 2طبقـه بود. طبقه اول مشتمل بود بر تالار نمايش، تـالار فـردوسـي، بخش نشـريـات و خدمات فني؛ و طبقـه دوم بـه تالار مـطالعـه (براي حدود 60 نفر) و مخازن كتاب‌ها اختصاص داشت. مخازن كتابخانه كلاً براي 40000 جلد كتاب طـراحي و ساخته شـده بـود.

در نيمه دوم دهه 1330 ساختمان ديگـري به مساحت 570 مترمربع زيربنا در حد فاصل ساختمان قبلي و ديوار وزارت امور خارجه سـاختـه شـد و براي يك دهه، كتابخانه ملّي كمتر تحت فشار كمبود جا بود.

پيشنهـاد احـداث يك كتابخانه ملّي ديگـر بيشتر بـه اين دليل بود كه كتابخانه ملّي موجود از زمان احداث بـه هيـچ وجـه، به گونه‌اي عمل نكرده بود كه بتوان آن را يك كتابخانه ملّي بـا معيارها و استانداردهاي كتابداري به حساب آورد. در واقـع كتابخانه ملّي ايـران در حـد يك كتابخانه عمومي و شايد يك قرائت‌خانه انجام وظيفه مي كرد. همچنين از اوايـل دهـه 1340، بـه پوششي بـراي سازمان اداري مميـزي و سانسور بدل شده بود.

در اسفند 1356 آيين نامه ثبت كتاب در هيئت وزيـران به تصويب رسيد. كتابخانه ملّي ايـران، كتابشناسي ملي ايـران را از سال 1342 بـه طور ناقص و نامرتب منتشر مي‌كرد اما از نظر خدمات فني و اصول علمـي و جهاني كتابداري به قدري عقب بود كه نمي‌توانست بـه ساير كتابخانه‌هاي كشور ياري برساند. بيشتر فعاليت 3 تا 4 دهه اول عمر كتابخانه ملّي صرف انتشار فهرست نسخه‌هاي خطي شد.

در سال 1352 از ايفلا (فدراسيون بين‌المللي انجمن‌ها و مؤسسات كتابداري) درخواست شد كه ايران را در تأسيس كتابخانه ملّي جديد ياري دهد. در همايش جهاني ايفلا نمايندگان ايـران از آقاي ليبارز، رئيس ايفلا خواستند كـه در تأسيس كتابخانه ملّي، بـه عنوان يك رويداد مهم فرهنگي در تاريخ ايران، نقش مهمي به كتابداران ايراني سپـرده شـود. از ايـن رو طـرح تأسيس كتابخانه ملّي پهلـوي به مركز خدمات كتابداري و مركز مدارك علمي ايران ارسال شد.

در 1354، ناصر شريفي، رئيس وقـت دانشكـده كتابـداري پـرات، در آمريكا 60 تن از كتابداران و معماران مشهـور جهـان را دعـوت كرد تا بـراي بررسي معمـاري و كتابخانه‌هاي ايران به مدت 1 ماه به ايران سفر كنند. هنـوز بـررسـي‌هـا و تجديدنظرهاي نهايي بـه انجام نرسيده بود كه با پيروزي انقلاب اسلامي كار متوقف شد.

پس از پيـروزي انقـلاب اسـلامـي، نخستين گـام بـراي ساماندهي كتابخانه ملّي در سال 1358 برداشته شد. طـرح ادغام مركز خدمات كتابداري و كتابخانه ملّي ايـران كه هر دو زيرمجموعه وزارت فرهنگ و آموزش عالي بودند به وزير فرهنگ و آموزش عـالـي ارائـه شـد و مـورد تصـويـب قـرار گرفت. در سال 1360 ادغام انجام شد و مركز خدمات كتابداري با همه تجهيـزات و كارمندانش بـه سـاختمـان قـديمـي كتابخانه ملي ايران منتقل شد.

بـا عملـي شـدن ادغـام مـركـز خدمات كتابداري در كتابخانه ملّي، در سال 1362، بحران كمبود جا به مراتب شديدتر شد. سـرانجـام بخشـي از ساختمان نياوران بــه كتابخانه ملّي تحـويـل داده شـد و متعاقب آن كتابخانه ملّي، عملاً در 3 نقطـه تهـران مستقـر شـد.

پراكندگي نيروهاي انساني و بخش‌هاي مختلف كتابخانه ملّي موجب شد كه وظايف و كارهاي كتابخانه بـا كُندي و مشكـلات زيادي انجام شود. در سال 1369 بار ديگر اجراي طرح ساختمان كتابخانه ملّي مطرح شد و كليـه سـوابـق در اختيار مهندسان مشاور شركت پيرراز كه از طرف وزارت مسكن و شهرسازي به كتابخانه معرفي شده بود، قرارگرفت.
در مـرداد 1374 كار ساخت در منطقه عباس آباد تهران آغاز و فاز اول در اسفند 1383 افتتـاح شـد و كليـه واحدها و نيروهاي انساني كتابخانه ملّي ايـران در يك مكـان جمع شدند.

ادغـام سازمان اسناد ملي كشور با كتابخانه ملّي ايـران

در سال 1378 سازمان مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي، وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، در كتابخانه ملّي ادغام شد و عملاً تعداد ساختمان‌هاي كتابخانه ملّي به عدد 8 رسيد. اتفاق مهم ديگري كه در دهه 1380 در كتابخانه ملّي روي داد، ادغـام سازمان اسناد ملي كشور با كتابخانه ملّي ايـران و تأسيس سازمان اسناد و كتابخانه ملّي جمهوري اسلامي بـود.

شـوراي عالي اداري در سال 1381، بـه پيشنهـاد سازمان مديريت و برنامه‌ريزي كشـور اين ادغام را تصويب كرد. در بنـد ج مـاده 2 ايـن تصويب نامه آمده اسـت: وظايف و مأموريت‌هاي تخصصي سـازمـان اسنـاد ملّـي ايـران و همچنيـن كتابخانه ملّي در قالب 2 معاونت مستقـل، تحت عنـوان كتابخانه ملّي و اسناد ملّي با برنامه مستقل در قوانين بودجه سنواتي فعاليت خواهند نمود.

ساختمان جديد كتابخانه ملّي

ساختمان جديد كتابخانه ملّي بـه گونه‌اي طراحي و ساخته شده كـه عـلاوه بـر مديريت، واحدهاي پشتيباني، و پاركينگ، 8 مـركـز مهم و تخصصـي كتابداري و مجمـوعـه‌هـاي كتاب‌هاي مرجع و غيـر مرجع چاپي، نسخـه‌هـاي خطـي و كتاب‌هاي نادر، منابع غيركتابي را در خود جا بدهد و قابليت آن را داشته باشد تا بتواند با تغييراتي كه در حوزه فناوري روي مي‌دهد هماهنگ شود.

ساختمان جديد ايـن امـكان را دارد تا مراكز تخصصي كتابداري بتوانند با هم در ارتباط مستقيم باشند. مجمـوعـه اصلـي كتابخانه ملـي در مخزن‌هاي بسته و در زيرزمين نگاهداري مي‌شود ولي مجموعه‌ها و منـابـع مرجع در سالن‌هاي قرائت و به صورت نظام قفسه باز در دسترس مراجعه كنندگان است.

با استفاده از تجهيزات مدرن، انتقال كتاب از مخازن به بخش‌هاي امانت امكان پذير است. اين ساختمان گنجايش حداكثر 7 ميليون نسخه را دارد.

فعاليت‌هاي كتابخانه ملي

فراهم آوري منابع
سازماندهي
اطلاع‌رساني
فعاليت‌هاي پژوهشي

منبع مورد استفاده براي اين مدخل

تاريخ درج: 18 مرداد 1387 ساعت 17:45 تاريخ تاييد: 18 مرداد 1387 ساعت 18:53 تاريخ به روز رساني: 18 مرداد 1387 ساعت 18:52
جمعه 18 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 212]