جامعه - كمك به كهنگي طبيعي قالي‌ها

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: جامعه - كمك به كهنگي طبيعي قالي‌ها

جامعه - كمك به كهنگي طبيعي قالي‌ها

هنگامه طوافي:خانه و زندگي ايراني‌ها با قالي آميخته شده است. قالي‌هاي رنگ‌به‌رنگ، دستباف يا ماشيني، درهر قطع و اندازه‌اي، مي‌توان گفت كه در خانه هر ايراني‌اي پيدا مي‌شود. پيش از اينكه قاليشويي‌ها چنين گسترده شوند، خانواده‌هاي ايراني براي شست‌و‌شوي قالي خود كه بسيار هم به تميزي آن اهميت مي‌دادند و هنوز هم مي‌دهند، قالي‌ها را در حياط خانه‌ خود پهن مي‌كردند و با آب مي‌شستند يا به ديواري آويزان مي‌كردند و با چوب مي‌تكاندندش. در فرهنگ اين مملكت سنت‌هاي زيادي براي قاليشويي و قالي‌تكاني بنا شده كه يكي از مهم‌ترين آنها مراسم قاليشويان در كاشان است.

قالي‌بافي هنري بسيار ظريف و چشم‌نواز است كه سال‌ها ايرانيان را با آن در جهان مي‌شناختند و هنوز هم يكي از اولين اشيايي كه پس از شنيدن نام ايران در ذهن مردمان ديگر كشورها به ذهن مي‌رسد، قالي ايراني است.
فرش نه تنها در تاريخ بلـكه در حيات ما ريـشه دوانيده و پا به پاي ما زنـدگي كرده و در طول زمان اثرمهمي در حفظ سنت‌هاي ما گذاشته و بيان‌كننده بينش‌ها، اعتقادات و ذوق و سليقه مردم هرمنطقه در دوران‌هاي مختلف است و صد البته نقش اقتصادي آن را هم نبايد نديده گرفت. هـنرمندان فـرش‌باف آفرينندگاني هستنـد گمنـام كه در طول زمان، باذوقي سرشار نقوش پيچيده‌اي را با الهام از طبيعت به صورت نقش و نگاره‌ها چشم‌نواز در لابه‌لاي رج‌ها جاي داده‌اند. با اينكه اين هنر و صنعت موقتا دچار ركود و تنزل موقعيت در بازار‌هاي جهاني شده اما وظيفه تك تك ماست تا باحفظ همه جانبه و ابداع راهكار‌ها مجددا درجهت شكوفايي آن قدم‌برداريم.
بر كسي پوشيده نيست كه فرش‌هاي كهنه و قديمي ارزش و قيمت بالاتري نسبت به فرش‌هاي نو دارند؛ فرش‌هاي كهنه به عـلت جلا، سبـكي وزن و ملايمت رنگ، خواهان بيـشتري به خصوص در كـشور‌هاي خارجي دارند و به هميـن علت در بسيـاري از كارگاه‌ها فـرش‌هاي نـو را كهنه‌نما و بـعد بـه بازار‌هاي خارجي صادر مي‌كنند. هـدف از اين مقاله، نگهداري درست فـرش در خانـه‌هاست تـا در هنگام استفاده از فـرش طي سـال‌ها از آسـيب‌هاي احتمالي جلو‌گيري شود و فـرش بـه طـور طبيـعي سيـر كهنه شدن را طـي كند و به عمر قالي بيفزايد همچنين درزمان فروش با قيمتي مناسب از نظر اقتصادي نيز نه‌تنها ضرري ايجاد نكند بلكه به عنوان پشتوانه به وضعيت مالي خانواده نيز كمك كند.
راه‌هاي حفاظت از قالي زيرپا
نكاتي كه بايد در هنگام استفاده از فرش در هنگام زير پا بودن و لگدكوب شدن قالي رعايت كنيم، متعدد هستند. اولين مورد انتخاب صحيح ابعاد آن است. فـرش نبايـد از ابـعاد اتاق مورد نظر بزرگ‌تر باشـد؛ زيـرا بـرگشتن كناره‌هاي فرش يا تا كردن آن جهت تطبيق با محل سبب ترك خوردن همان ناحيه و پس از مدتي آسيب ايجاد شده، سبب از بين رفتن فرش مي‌شود. بهتر است هميشه فرش كوچك‌تر از محل مورد نظر براي پهن كردن آن باشد.
چناچه ابعاد محل مورد استفاده براي فرش، متغير باشد بهتر است در هنـگام خريد از يك جفت در ابعاد كوچـك‌تر تهيه شود به عنوان مثال يك جفت قالي شش متـري به جاي يـك قالي 12متري انتخاب شود تا در ايـن صورت قدرت مانـور بيشتري نيز امكان‌پذير مي‌شود.
محـلي كه فرش در آن پـهن مي‌شود نبايد رطوبت گيـر باشد؛ چون رطوبت باعث از هم گسيختگي الياف فرش مي‌شود و همچنين امكان بيد زدگي در اين مناطق بيشتر است. زمين زير فرش نيز بهتر است از جنس سنگ يا سراميك باشــد و تمام درزها و شكاف‌ها با سيـمان مسدود شود. درغيـر اين صورت از كف‌پوش‌هاي پلاستيكي يا مـوكت‌هاي كم پـرز و ظـريف هم مي‌توان استـفاده كرد. از پـهن كردن فـرش در سطوح گـچي يا آهـكي و همچنين مـوكت‌هاي پرزدار و ضخيم خودداري كـنيد. گچ و آهك سبب واكنش‌هاي شيميايي و از بيـن رفتـن الياف فرش مي‌شود و موكت‌هاي پرزدار محل مناسبي براي پنهان شدن موريانه و حشرات و قارچ و كپك است. براي جلوگيري ازجمع شدن يا سر خوردن فرش برسطوح پهن شده، مي‌توان كناره‌هاي آن را چرم دوزي كرد. اين كار از سايش زود هنگام لبه‌ها نيز جلوگيري مي‌كند.
هواي محيط نبايد ساكن و بدون جـريان باشد. همچنين فرش نبايد در محل تاريك يا در معرض تابـش نور مستـقيم آفتاب قرار گيرد. هر گاه قسمتي از فرش در مجاورت حرارت شديـد (مانند حرارت شومينه يا بخاري ) قرار دارد بـا پارچه‌اي ضخيم يا روفرشي از آن محافظت كنيد. اجسام سنگيني چون مبل و ميز يا صندلي را به طور مستقيم روي فرش به خصوص فرش‌هاي ظريـف و ريـزبافت قرار ندهيد زيـرا پـرز‌هاي آن مـحل مي‌خوابد وعلاوه بر اينكه جاي جسم سنگين روي فرش كاملا مشخص مي‌شود، پس ازمدتي بخش آسيب ديده پوسيده يا سوراخ مي‌شود. در اين‌گونه موارد، در زير هريـك از پـايه‌ها از قطعات تختـه‌اي يا لاكي مناسب اين كار استفاده كنيد.
براي پيشگيري از فرسايش سرريشه‌هاي قالي، بهتر است كه آنها را به صورت منظم تا كرده و در زير فرش قرار دهيم يا با استفاده از پارچه‌هاي كتاني لفافه دوزي كنيم تا از فرسايش ريشه‌ها كه جزء آسيب‌پذير‌ترين بخش‌هاي فرش است جلوگيري شود. متاسفانه با آسيب سر ريشه‌ها، بافت قالي نيز از بين مي‌رود و به دنبال آن گره‌ها شروع به ريزش مي‌كنند. فراموش نكنيد به محض مشاهده آسيب‌ديدگي سر ريشه‌ها براي ترميم آن قبل از بين رفتن فرش اقدام لازم را به عمل آوريد.
هر گاه از فرش به عنوان تزئين استفاده مي‌كنيد؛ قاب مورد نظر بايد از چوب سالمي تهيه شود و هيچگاه از گوشت قالي براي اتصال به قاب انتخاب نشود؛ بايد در فرش‌هاي تابلويي در طول وعرض كافي درنظر گرفته شود تا از آن براي ميخ زدن و اتصال فرش به قاب استفاده شود. همچنين بين قاب و ديوار بايد چند سانتي‌متر فاصله باشد تا هوا جريان يابد و فرش هم با گچ ديوار تماس نداشته باشد. فراموش نكنيد كه روي تابلو فرش نبايد از شيشه پوشيده شود زيرا علاوه بر محو كردن تصوير اصلي از جريان هوا نيز جلوگيري كرده و سبب پوسيدگي و بيدخوردگي فرش مي‌شود. تابلو فرش نبايد در معرض نور مستقيم آفتاب يا نور قوي لامپ قرار گيرد.
براي حفاظت بيشتر فرش، بهتر است كه هرچند وقت يكبار فرش را در معرض هوا قرار داد (سالي دو بار)، آفتاب اوايل فصل بهار و اواسط فصل پاييـز، درشرايط جغرافيايي كشورمان منـاسب‌ترين زمان براي ايـن كار است. قرار گرفتن در معرض هوا براي فرش‌هايي كه در انبار يا احيانا در پستوي خانه به صورت لوله شده و بدون استفاده حتي براي مدت كوتاهي قرار مي‌گيرند، بسيار ضروري است. هوا دادن قالي را مي‌توان حدود سه الي چهار ساعـت و بين پشت و روي فـرش تقسيم كرد. با ايـن كار چنـانچه حشره يا موريانه‌اي در پرز قالي جاي گرفته باشد، از بين مي‌رود. از پشت فرش نور بهتر اثر مي‌كند و همچـنين محل بيـدخوردگي و قارچ‌زدگي اصولا از پشت فرش بهتر مشخص مي‌شود. در هنگام هوا دادن، بايد آن را با جاروي زبر دستي يا برس‌هاي پلاستيكي جارو كرد (در هنگام جارو كردن محل‌هاي آسيب ديده با احتياط عمل كنيد)
هر چند وقت يك بار بايد قالي را در اتاق سـر و ته كرد تا همـه قسمت‌هاي فرش به يك نسبت مورد استـفاده قرار گيرد يا به اصطلاح پا خورده شود در غير اين صورت قسمت‌هاي كناردر ورودي و خروجي و محل‌هاي عبور وگذر بيشتر ساييده مي‌شود و در معرض فرسايش قرار مي‌گيرند. در هنگام نظافت با جاروهاي برقي توجه داشته باشيد كه قدرت مكندگي جارو خيلي زياد نباشد به‌خصوص درفرش‌هايي كه داراي پوسيدگي هستند چون به راحتي بخش‌هاي پوسيده، كنده مي‌شود. لازم به ذكـر است كه استـفاده از جارو‌هاي بــرقي به علت جمع كردن گرد و غبار ارجحيت دارند و چنانچه از جاروي دستي استفاده مي‌كنيد، به هيچ وجه آن را مرطوب نكنيد زيرا با تكرار اين عمل سبب پوسيدگي الياف فرش بر اثر رطوبت خواهيد شد. هرگاه متوجه پوسيدگي در فرش شديد، در اولين فرصت آن را به رفوگر بسپاريد تا از صدمه بيشتر و از هم گسيختگي آن جلوگيري شود.
شست و شوي فرش
عملي كه براي خارج كردن چرك و مواد زائد از سطوح فرش انجام مي‌گيرد. اين كار به وسيله مواد شوينده مختلفي امكان‌پذير است كه بهترين آنها شوينده‌هاي مخصوص فرش است. بهتر است حتي‌الامكان فرش را نشوييم زيرا هربار شست‌وشو سبب ايجاد زيان‌هايي مي‌‌شود. در هنگامي كه مواد غذايي و چربي يا به‌خصوص شيرين قسمتي از فرش را آلوده كرد، سريعا محل را از ماده مورد نظر پاك كنيد و با يك برس نرم و پارچه مرطوب، محل را تميز و بلافاصله خشك كنيد چنانچه نياز به مواد شويـنده بود، مـقداري از آن را در آب حل كنيد و پـس از شستن، قسمت شسته شده را بلنـدتر از سطح زمين قـرار دهيد تا هوا در زير آن جريان يابد. همچنين با قـرار دادن يـك پـنكه در فاصله مناسـب، زمان خشك شـدن را تـسريع كـنيد در پايان كـار و قـبل گسترانيدن فرش به صورت اول، بايـد از خشك شدن كامل زير فرش نيـز اطمينان حاصل كنيد تا فرش دچار پوسيدگي نشود. حتي اگر آب خالص هم روي فرش ريخته باشد ابتدا آب اضافه را با پارچه تميزي جمع آوري و سپس به روش فوق فرش را خشك كنيد.
فقط در صورتي كه لكه يا كثيفي، قسمت اعظم فرش را آلوده ساخته باشد بايد تمام فرش را شست. به هر صورتي كه شست‌وشو انجام گيرد، رعايت مراحل زير الزامي است:
1- مرحله غبار‌گيري: هدف از اين كار، خارج كردن گرد و خاك از لابه‌لاي پرزهاست تا در هنگام شستن، گرد و خاك لاي پرز‌ها رسوب نكند و سبب سايش و از بين رفتن پرز‌ها نشود. اين كار به چند روش انجام مي‌گيرد كه ساده‌ترين آن، پشت و رو پهن كردن فرش در محل عبور و مرور براي مدت چند روز است. چنانچه امكان اين كار نبود، مي‌توان فرش را روي ميله يا مكان بلندي آويزان كرد و با چوب بلند و قطوري به نقاط مختلف پشت فرش كوبيد تا گرد و غبار خارج شود. توجه كنيد كه سر چوب به فرش برخورد وارد كردن ضربه‌هاي خيلي محكم يا وجود پوسيدگي در فرش، سبب از هم گسيختگي الياف مي‌شود.
2- مرحله شست‌وشو با مواد شوينده: ابتدا تمام بخش‌هاي فرش را باآب خيس و مواد شوينده را اگر نياز به رقيق كردن داشت رقيق كنيد. در روي فرش ريخته و با جارو يا برس تمام نقاط را با مواد آغشته كرده و مي‌شوييم. چنانچه از پودر‌هاي شوينده استفاده مي‌كنيد بايد آن را در ظرف آبي حل كنيد و سپس روي فرش بريزيد. در غير اين صورت، برخي از دانه‌ها در آب حل نمي‌شود و در داخل الياف مي‌مانند. بخش‌هاي داراي لكه را جداگانه بشوييد و بعد شست‌وشوي عمومي را به صورت بالا انجام دهيد. براي از بين بردن لكه‌هاي شيميايي كه با روش‌هاي معمول از بين نمي‌روند، از متخصصان قاليشويي كمك بگيريد.
3- مرحله آبكشي: اگر عمل شست‌وشو دركنار رودخانه، نهر آب يا در داخل حوض پر آب انجام مي‌گيرد براي مدت چند ساعت فرش را در داخل آب به حال خود رها كنيد تا مواد شوينده از داخل آن خارج شود و در صورت نبود اين شرايط براي خارج كردن مواد شوينده و صرفه‌جويي در مصرف آب، بهتر است از پارو يا لگن‌هاي فلزي كمك بگيريد و هميشه در جهت خواب فرش، از وسايل بالا استفاده شود. كشيدن اين وسايل و حتي جارو كشيدن در جهت خلاف گره‌ها، آنها را شل و آماده ريزش مي‌كند. پس از آبكشي، فرش را لوله كنيد و با كمك نيروي انساني يا با فشار، تا حد امكان آب باقيمانده را از فرش خارج كنيد.
4- مرحله خشك كردن: براي خشك كردن، بهترين روش پهن كردن فرش روي توري‌هاي ضخيمي است كه از زمين فاصله دارند. در بعضي موارد، فرش خيس را از مكان بلندي آويزان مي‌كنند كه در اين حالت بخش بالايي تحت فشار قرار مي‌گيرد و ممكن است پاره شود. اگر در هنگام شست‌وشو، متوجه پس دادن رنگ فرش شديد به هيچ وجه فرش را در اين مرحله آويزان نكنيد يا به‌صورت لوله شده و ايستاده قرار ندهيد؛ زيرا سبب حركت رنگ در بخش پاييني شده و فرش شما دو رنگ مي‌شود. زماني كه فرش مقداري نمدار باشد، آويزان كردن آن اشكالي ندارد.
بهترين زمان شستن فرش در فصل بهار يا اواخر تابستان است، در اين زمان بهترين وسيله حرارتي براي خشك كردن نور خورشيد است كه نه آنچنان مستقيم و سوزاننده است كه بر اثر گرماي زياد آن فرش آسيب و نه آنچنان ملايم و بي‌حرارت است كه فرش به طور صحيح خشك نشود. و در عين حال، نور با تابيدن كافي به تمام آن رخنه كرده و از آسيب بيد و كپك نيز جلوگيري مي‌كند. مردم ايران اغلب به دليل سنت خانه تكاني در پايان زمستان به شست‌وشوي فرش مبادرت مي‌كنند. زمان مناسب از نظر استفاده كامل از نور خورشيد نقش بسيار مهم و اساسي در سلامت فرش دارد و پايان زمستان زمان خوبي براي شست‌وشوي فرش نيست. در مورد انتخاب شوينده‌ها هم بهتر است از مواد داراي تركيبات قليايي يا اسيدي كاملا ضعيف استفاده كنيد تا از آسيب الياف جلوگيري شود.
پنجشنبه 17 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 64]